تهمینه غمخوار؛ بازار: ابتکار یک کمربند_یک جاده به عنوان پرچمدار سیاست خارجی چین تحت رهبری شی جین پینگ در نظر گرفته می شود. این طرح، یک برنامه بلندپروازانه است که از زمان راه اندازی با هدف اتصال چین و اروپا تحت عنوان جاده ابریشم مدرن، به اصطلاح «چتر جهانی» گسترش یافته در حالی که ارزیابی موفقیت آن با وجود اقدامات اتحادیه اروپا و ایالات متحده در خصوص راه اندازی ابتکاراتی به عنوان رقبای طرح چینی، کمی دشوار است.
اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ یک استراتژی با عنوان اتصال اروپا_آسیا را مطرح کرد و در سال ۲۰۲۲، شورای اروپایی نتیجه گیری هایی را با عنوان اروپا؛ اتصال جهانی با هدف ترویج اجرای استراتژی خود اتخاذ کرد. در همین راستا، در اجلاس سران جی ۷ در ژوئیه همان سال، ایالات متحده مشارکت خود را برای توسعه زیرساخت ها و سرمایه گذاری جهانی آغاز کرد.
بر همین اساس، طرح یک کمربند_ یک جاده به عنوان یک عنصر مهم فزاینده در رقابت مداوم قدرت های بزرگ و تغییر نظم های منطقه ای و جهانی در نظر گرفته می شود. اما، از طرفی سوالی که به ذهن خطور می کند،که آیا این طرح به عنوان یک ابزار سیاست خارجی چین، دارای آینده ای فراتر از حاکمیت رهبری فعلی این کشور است؟
جاده ابریشم جدید؛ ابزاری برای آرام کردن همسایگان با پول
به عنوان یک ابزار سیاست خارجی، کمربند و جاده بخشی از دیپلماسی پیرامونی چین در نظر گرفته می شود، در حالی که از سال ۲۰۱۴، این طرح پیرامون چین یا کشورهای همسایه، کانون اصلی سیاست خارجی این کشور است و روابط دشوار فزاینده با دیگر قدرت های بزرگ را منعکس می کند. با تشدید تهدید از سوی ایالات متحده، چین به تقویت روابط دوستانه با کشورهای همسایه خود متوسل شده است زیرا از نظر چین، ادغام همسایگان در یک حوزه اقتصادی تحت رهبری خود با ارائه فرصت‌های «برد_برد» و به عنوان ابزار اصلی دیپلماسی پیرامونی برای افزایش وزن پکن هم در منطقه و هم در سطح جهانی موثر است.
در سال ۲۰۱۳، شی جین پینگ خواستار ریشه یابی سرنوشت مشترک جوامع در کشورهای همسایه شد که این موضوع نشانه معرفی دیدگاه شی از یک جامعه بین‌المللی متحد بود. در همین راستا، جامعه ای با سرنوشت مشترک از آن زمان به سخنرانی‌ها و اسناد مختلفی که چشم‌انداز جهانی چین را توصیف می‌کنند راه یافت و طرح کمربند اقتصادی جاده ابریشم جدید و جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم در همان سال اعلام شد.
اصول کمربند و جاده در سند چشم انداز و اقدامات مربوط به ساخت مشترک کمربند اقتصادی جاده ابریشم مدرن و جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم، توسط شورای دولتی منتشر شده و کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی، وزارت امور خارجه و وزارت بازرگانی این کشور آن را بیان کرده است. سند چشم انداز تنها سند در مورد کمربند و جاده است که حاوی برخی از عناصر استراتژی است.
بر اساس این سند، کمربند و جاده عمدتاً شامل پروژه‌های اتصال است که به همسویی و هماهنگی استراتژی‌های توسعه کشورهای پیرامونی، بهره‌برداری از پتانسیل بازار در این منطقه، ترویج سرمایه‌گذاری و مصرف، ایجاد تقاضاها و فرصت‌های شغلی و رشد آن کمک می‌کند. همچنین، تبادلات مردمی، فرهنگی و یادگیری متقابل میان مردمان کشورهای مربوطه، آنها را قادر می سازد تا یکدیگر را درک کنند، به یکدیگر اعتماد کنند و در هماهنگی، صلح و رفاه زندگی کنند.
بر همین اساس، پروژه های ارتباطی با هدف ایجاد جامعه ای از منافع مشترک، سرنوشت و مسئولیت با اعتماد سیاسی متقابل، یکپارچگی اقتصادی و فراگیری فرهنگی اجرا خواهند شد، به طوری که همکاری اقتصادی به عنوان راهی برای ارتقای اعتماد متقابل و در نتیجه افزایش ثبات منطقه ای ارائه می شود. بنابراین، سند نشان می دهد که این ابتکار یک چشم انداز اقتصادی بلندپروازانه برای گشودن همکاری میان کشورهای امتداد کمربند و جاده است. بر همین اساس، این کشورها باید هماهنگ اقدام کرده و به سمت اهداف منافع متقابل و امنیت مشترک حرکت کنند.
در حقیقت، به نظر می رسد که هدف یک کمربند_ یک جاده در ابتدا حمایت از رشد اقتصادی چین از طریق تقویت یکپارچگی اقتصادی با محوریت چین در آسیای جنوبی و مرکزی و همچنین بهبود روابط لجستیکی بین اتحادیه اروپا و چین بوده، ضمن اینکه ساخت جاده ها، راه آهن، خطوط لوله نفت و گاز و شبکه های برق نیز مد نظر است تا چین را به آسیای مرکزی و اروپا متصل کند. افزون بر این، این طرح اتصال چین به جنوب شرق آسیا، جنوب آسیا، شرق آفریقا و دریای مدیترانه از طریق بنادر و سایر پروژه های زیرساختی ساحلی را در نظر گرفته است.
همچنین، کمربند_ جاده به منظور کاهش شکاف توسعه بین استان های داخلی ساحلی با ایجاد کریدورهای حمل و نقل ترجیحی برای زنجیره های تامین جدید از استان های داخلی چه در داخل چین و چه در فراسوی مرزهای آن راه اندازی شده است؛ ضمن اینکه جاده ابریشم جدید بر اساس تلاش های قبلی در سطح استان با هدف پیوند استان‌های مرزی، مانند یوننان و سین‌کیانگ، با همسایگان خارجی آنها فعال شده است.
طرح «کمربند_جاده» چین به اصطلاح به یک «چتر» برای انواع مختلف پروژه ها بدون هدف مشخص و یکپارچه تبدیل شده که البته به دلیل داشتن برخی ابهامات، ارزیابی موفقیت آن کمی دشوار است
بنابراین، این طرح در مراحل اولیه خود بر نوسازی، ساخت راه‌ها و راه‌آهن برای کاهش زمان و هزینه‌های ترانزیت متمرکز شده؛ در حالی که ساخت شهرک های صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی نیز در حال پیگیری است. همچنین پروژه های انرژی مهمی مانند لائوس وجود دارد که به نفع منطقه و چین است. این موارد موجب شده تا از همان ابتدا، یک کمربند_ یک جاده به عنوان یک برچسب اعتبارسازی که بسیاری از بازیگران در چین قصد دارند برای پروژه های خارج از کشور خود از آن برخوردار باشند، مورد استفاده قرار گرفته است.
در نتیجه، کمربند_جاده به اصطلاح به یک «چتر» برای انواع مختلف پروژه ها بدون هدف مشخص و یکپارچه تبدیل شده که البته به دلیل داشتن برخی ابهامات، ارزیابی موفقیت آن کمی دشوار است و امری مبرهن است که بسیاری از پروژه ها نتوانسته اند نتایج برنامه ریزی شده را در این مدت ارائه دهند و حتی مواردی از انتقادات شدید در چین به دلیل هدر دادن منابع دولتی مشاهده شده است.
سلطه ایدئولوژیک غرب و چالش‌های بی‌نظیر پیش رو
طرح یک کمربند_یک جاده تنها مرتبط با اقتصاد یا ژئوپلیتیک نیست، بلکه به عنوان بخشی از رقابت ایدئولوژیک چین هم در نظر گرفته می شود. همانطور که شی جین پینگ در نوزدهمین کنگره ملی حزب کمونیست چین در سال ۲۰۱۷ گفت، مدل چینی گزینه جدیدی را برای کشورهایی که خواهان توسعه سریع با حفظ استقلال خود هستند، ارائه می دهد. در همان کنفرانس، کمربند_جاده در قانون اساسی حزب کمونیست چین گنجانده شد در حالی که بیانگر این موضوع بود که حزب باید از اصل دستیابی به رشد مشترک از طریق گفتگو و همکاری پیروی کرده و ابتکار یک کمربند و یک جاده را دنبال کند.
برخی از تحلیلگران اینگونه استدلال می کنند که در خصوص جاده ابریشم جدید، چین در تلاش است تا شیوه تفکر سنتی خود در مورد جهان خارج (چینی محوری و ترجیح روابط دوجانبه با کشورهای ضعیف تر) را با قالب های غربی مانند بانک های توسعه و سازمان های بین المللی برای همکاری چندجانبه ادغام کند؛ ضمن اینکه دیپلماسی پیرامونی چین تنها در مورد همکاری برد_برد در آسیا نبوده، بلکه در خدمت ارتقای دیدگاه جدید چین نسبت به حکومت جهانی نیز هست.
در واقع، سند شورای دولتی به صراحت بیان می کند که کمربند_جاده ابزاری برای ترویج شعار شی جین پینگ، ساخت جامعه سرنوشت مشترک، در مقیاس جهانی است. این شعار دیدگاه جدید چین برای حکمرانی جهانی را در بر می گیرد که بر اساس ارزش های سیاست خارجی موجود چین، به ویژه عدم تهاجم متقابل مبتنی بر همکاری اقتصادی از یک سو، و عدم مداخله سیاسی در امور داخلی یکدیگر از سوی دیگر، بنا شده است. این سند همچنین خواستار «مدارا در میان تمدن‌ها» است که اشاره‌ای به ضدیت چین با این ایده است که برخی ارزش‌ها، مانند حقوق بشر، جهانی هستند.
برخی از محققان ناسیونالیست در چین دیدگاه سیاست خارجی فوق الذکر را بسط داده و آن را با جاه طلبی ها برای ظهور تمدنی چین مرتبط کرده اند. آنها معتقدند که رقابت چین و ایالات متحده رقابتی از دو نظریه حقوق بشر، دو مجموعه از مفاهیم سیاسی و دو دیدگاه از نظم جهانی است. بر همین اساس، چین باید درک کند که ایالات متحده از تعامل بین تجارت و حقوق بشر برای ساختن یک امپراتوری جهانی استفاده کرده است.
بنابراین، ضرورت دارد که چین بر سر قدرت گفتمان حقوق بشر با ایالات متحده مبارزه کند. از طرفی، اروپایی‌ها در دوران استعمار، حقوق بشر را برای پیشبرد حقوق سرمایه‌داران ترویج کرده اند. از این رو، هم حقوق بشر و هم تجارت آزاد ابزار امپریالیست‌ها در نظر گرفته می شود، در حالی که چین ظاهراً از نظر تاریخی از سیاست خارجی کنفوسیوس مبنی بر هماهنگی، اما انطباق پیروی کرده است. در همین راستا، به نظر می رسد که درک غالب غربی از حقوق بشر لزوماً با بلندتر شدن صدای چین در عرصه بین المللی تغییر خواهد کرد.
حال سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که صدای چین چگونه نظم بین‌المللی لیبرال حاکم را که اغلب گفته می‌شود شامل گسترش دموکراسی و ترویج حقوق بشر است، به چالش می‌کشد؟ آخرین تلاش به شکل «دموکراسی مردمی کل فرآیند» است که مفهومی نسبتاً جدید است که شی جین پینگ در سال ۲۰۱۹ برای اولین بار از آن استفاده کرد. «فرایند» به سیستمی اطلاق می‌شود که مردم همیشه در تصمیم‌گیری دخالت دارند و نه تنها در زمان انتخابات. ماهیت «کل نگر» نیز به این معناست که نظام در عین حال مبتنی بر مردم است و اراده دولت را نشان می‌دهد. در حالی که گاهی اوقات از این مفهوم فقط به عنوان «دموکراسی کل فرآیند» یاد می شود، هسته اصلی آن در دموکراسی مردم نهفته است.
تحلیلگران می گویند: چین علیرغم انتقاد از غرب به دلیل دیکته کردن شرایط گفتمان بین المللی، مانند حقوق بشر جهانی، به مفهوم دموکراسی پایبند است. بر همین اساس، به نظر می رسد که سیاست گذاران چینی مایل یا قادر به جایگزینی خود مفهوم نیستند، بلکه به تعریف مجدد آن بسنده می کنند. آنچه مهم است عمل به چالش کشیدن غرب است نه محتوا. بنابراین، چین در تکرار شعارها پافشاری می‌کند.
وعده های اقتصادی به همراه فرصت طلبی سیاسی!
در حالی که یک کمربند_یک جاده ممکن است جذابیت زیادی فراتر از مزایای «برد_برد» در بازار نداشته باشد، اما به عنوان پرچمدار سیاست خارجی چین و حتی جاه طلبی های قدرت نرم این کشور انتخاب شده و به دلیل اینکه زاییده فکر شی جین پینگ است، دارای پرستیژ بوده و بنابراین، نمی توان آن را به راحتی در آینده قابل پیش بینی رها کرد.
پروژه کمربند_جاده بسیار مورد توجه شرکت‌های چینی و سایر بازیگران است و می‌توان انتظار داشت که دیپلمات‌های چینی این طرح را در کشورهای پیرامونی و مشارکت کننده به بازار عرضه کنند
در همین راستا، پروژه کمربند_جاده بسیار مورد توجه شرکت‌های چینی و سایر بازیگران است و می‌توان انتظار داشت که دیپلمات‌های چینی این طرح را در کشورهای پیرامونی و مشارکت کننده به بازار عرضه کنند. حتی با وجود اینکه سوال برانگیز است که آیا کمربند_جاده می‌تواند شتاب اولیه خود را مجددا به دست آورد یا خیر، این ابتکار ممکن است به عنوان یک پروژه قدرت نرم که در آن وعده های اقتصادی، فرصت‌طلبی سیاسی را نیز شامل می شود، موفقیت‌آمیز باشد.
در این میان، مشکل چین این است که قدرت نرم آن محتوای چندانی ندارد و همین موضوع ممکن است راهی برای سایر پروژه های اتصال رقیب مانند پروژه های اتحادیه اروپا فراهم کند تا جذابیت خود را در دراز مدت افزایش دهند.
با این حال، ابتکار کمربند و جاده، بخشی از تلاشهای چین برای ادغام کشورهای همسایه خود در حوزه اقتصادی است، در حالی که امنیت این کشور در همسایگی نزدیک خود را افزایش می‌دهد و در عین حال با یک محیط بین‌المللی خصمانه فزاینده به دلیل رقابت با ایالات متحده مواجه می‌شود.
نظر شما