بازار؛ گروه کشاورزی: با توجه به رشد جمعیت جهانی و بحران هایی که دامنگیر جهان شده است کشت محصولات کشاورزی با بالاترین عملکرد و کمترین ضایعات از جمله مهمترین اقدامات در این بخش محسوب می شود. بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان با استفاده از جدیدترین تکنولوژی های روز و فناوری های نوین توانسته اند این اهداف را عملیاتی کنند. با این وجود در کشور هنوز در بحث عملکرد آنچنان که انتظار می رود بالا نیست و از آن طرف در بخش ضایعات نیز سهم قابل توجهی از تولیدات کشاورزی تبدیل به ضایعات می شود. به طوری که علیرضا مهاجر معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی چندی پیش اعلام کرد حدود نیمی از محصولاتی که در کشور تولید می شود تبدیل به ضایعات می گردد. به عبارت دیگر مهاجر اذعان داشته است که ضایعات در محصول سبزی بیش از ۷۰ درصد، در صیفی جات بیش از ۴۰ درصد و در مابقی محصولات بین ۲۰ تا ۲۵ درصد است که به طور میانگین عددی حدود ۵۰ درصد را نشان می دهد.
به گفته کارشناسان ضایعات بخش کشاورزی به معنای هدرفت منابع آبی، خاکی و نیروی انسانی است که اصولا قابل جایگزینی هم نیستند. لذا در راستای پایین آوردن ضایعات محصولات کشاورزی باید از راهکارهای نوینی که در سطح دنیا استفاده می شود بهره برد تا ضمن تامین نیاز کشور از هدر رفت این منابع ارزشمند نیز جلوگیری گردد.
فرسوده بودن ناوگان کمباین کشور ضایعات بخش گندم را رقم می زند
عطاالله هاشمی رئیس بنیاد ملی گندمکاران کشور در خصوص میزان ضایعات در حوزه گندم به بازار می گوید: به صورت خاص در بخش گندم ضایعات در دو مرحله رخ می دهد؛ یکی در مرحله تولید و دیگر در مرحله مصرف است.
هاشمی افزود: در واقع ضایعات مرحله تولید گندم مربوط به برخی امراض و آفت هاست که موجب یکسری خسارت ها و از بین رفتن محصولات می شود البته این دسته از ضایعات بسیار نادر است و قابل اعتنا نیست.
وی ادامه داد: از سوی دیگر در زمان برداشت نیز ضایعات داریم که به دلیل ریزش بالای کمباین ها است. دلیل آن هم این است که ناوگان کمباین کشور چندان به روز نیست و تا اندازه ای فرسوده است لذا ریزش کمباین ها بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است.
وی خاطر نشان کرد: از سوی دیگر یک درصد جزئی ضایعات هم در زمان حمل از مزرعه به سیلو، از سیلو به کارخانه و همچنین از کارخانه به جاهای دیگر داریم.
هاشمی در خصوص ضایعات بخش مصرف نیز اظهار داشت: این بخش ضایعات در واقع مربوط به نان و فرآورده های دیگری است که گندم مصرف می کنند. به اعتقاد بنده بزرگترین میزان ضایعات ما متعلق به این مرحله است؛ یعنی در خصوص گندم خبازی که برای نان مردم مصرف می شود به علت کیفیت پایین آردی که تولید می شود یا به دلیل بی توجهی خبازان، حداقل ۲۰ درصد ضایعات در این بخش داریم. یعنی در مقطع تبدیل آرد به نان و مصرف آن بیشترین ضایعات را داریم.
ضایعات بالای بخش مصرف نشات گرفته از قیمت پایین آرد تحویلی به نانوایان است
این مقام مسئول در پاسخ به این سوال که چه اقداماتی می توان در راستای کاهش این حجم از ضایعات در بخش تولید و مصرف انجام داد، گفت: در خصوص ضایعات زمان تولید که اصولاً بیشترین آن مربوط به زمان برداشت و توسط کمباین ها است، راهکار این است که ناوگان کمباین کشور را به روز کنیم؛ به این معنا که کمباین های کلاس بالا را وارد مزارع کنیم همچنین کمباین های نو را با کمباین های فرسوده جایگزین کنیم و از سوی دیگر ناوگان حمل و نقل باید به روز رسانی شود.
فعالان بخش کشاورزی: از جمله عواملی که موجب می شود بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی تبدیل به ضایعات شود فرسوده بودن سیستم حمل و نقل، مکانیزه نبودن کشاورزی و عدم ارائه الگوی کشت به کشاورزان است لذا با اصلاح این موارد می توان ضایعات را کاهش داد
وی ادامه داد: در بخش مصرف هم حمل و نقل اهمیت دارد و هم اینکه نحوه پخت نان و نظارت بر خبازی ها حائز اهمیت است.
رئیس بنیاد ملی خاطر نشان کرد: همه اینها نشات گرفته از قیمت پایین آرد تحویلی با نرخ یارانه ای به مرحله مصرف (خبازها) است. با توجه به اینکه نرخ بسیار پایین است اهمیت چندانی نمی دهند و در نتیجه در این بخش ضایعات بالای ۲۰ درصد می شود.
وی ادامه داد: با آزاد کردن نرخ گندم و آرد تحویلی به خبازها، دادن یارانه مستقیما به مصرف کننده و همچنین نظارت بر بخش خبازی قابل حل شدن است.
مکانیزه کردن کشاورزی و به روز رسانی سیستم حمل و نقل؛ راهکاری برای کاهش ضایعات محصولات کشاورزی
همچنین محمد رحیم نیازی سخنگوی انجمن سیب زمینی کاران کشور نیز معتقد است ضایعات به طور عام بالا است به طوری که گفته می شود بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی تبدیل به ضایعات می شود.
نیازی به بازار می گوید: اگرچه ممکن است در بخش زراعت، باغداری و دیگر بخش ها این میزان ضایعات متفاوت باشد اما به هر حال ضایعات از مزرعه تا زمان برداشت، حمل و نقل، عرضه به بازار، انبار داری، ماندگاری در انبار و حتی در بخش مصرف رخ می دهد.
وی می گوید: تبدیل شدن محصولات کشاورزی به ضایعات از چندین طریق به کشور خسارت می زند از جمله اینکه اینکه منابع آبی و خاکی، نیروی انسانی و سرمایه کشاورز به نوعی هدر می رود.
نیازی می گوید: بخشی از این ضایعات در مرحله حمل و نقل صورت می گیرد چون کلیه کامیونها استاندارد نیستند و در حالی که برخی محصولات باید با کامیون های سردخانه دار حمل شود با کامیون عادی حمل می شود لذا در این بخش هم ضایعات بالا است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر ضایعات در حین انبارداری و همچنین در بازار داریم ضمن اینکه هزینه بزرگتری که تحمیل می شود این است که این ضایعات در سرزمین ما دپو می شود و محیط زیست آلوده می شود؛ یعنی شیرآبه این ضایعات وارد آبهای زیرزمینی و آب های روان می شود که موجب آلودگی محیطی می شود که باز هم باید هزینه سنگینی برای تصفیه آب و بهداشت آب پرداخته شود. بنابراین انتظار داریم مسئولان کمک کنند تا این ضایعات به کمترین میزان برسد.
این فعال بخش در پاسخ به این سوال که از چه طریقی می توان ضایعات بخش کشاورزی را به حداقل رساند می گوید: بخش کشاورزی باید هم مکانیزه شود و هم اینکه سیستم های حمل و نقل درست شود و هم اینکه سیستم های انبار داری و سردخانه ها باید کامل باشد. علاوه بر این سیستم عرضه به بازار باید اصلاح شود؛ یعنی بخش توزیع سطح شهر باید مجهز به سیستم های سرد کننده شوند تا در بخش سبزیجات و میوه جات به طور خاص ضایعات به حداقل برسد. بنابراین اگر از ابتدا تا انتهای زنجیره سرمایه گذاری شود می توان ضایعات را کاهش داد.
نبود الگوی کشت ضایعات محصولات کشاورزی را تشدید می کند
بر اساس این گزارش بحث ضایعات محصولات کشاورزی تنها منحصر به حوزه زراعت نیست و در دیگر بخشها از جمله بخش باغبانی نیز هدررفت محصولات وجود دارد. مجتبی شادلو نایب رئیس اتحادیه باغداری تهران در خصوص وضعیت ضایعات در حوزه باغبانی کشور و عواملی که موجب آن می شود به خبرنگار بازار می گوید: اصولا اگر کاری بدون طرح و برنامه باشد همیشه تهدیداتی جدی در این حوزه وجود دارد؛ یعنی به این صورت که وقتی کل زنجیره ارزش تولید پیش بینی نشده و الگوی کشت برای آن پیش بینی نشده است ضایعات پیش می آید.
نایب رئیس اتحادیه باغداری تهران: مهمترین راهکار برای کاهش ضایعات بخش کشاورزی مشخص کردن زنجیره ارزش تولید است که اگر از مزرعه تا آخرین مرحله معلوم باشد ضایعات بخش تا حد قابل توجهی تقلیل می یابد
شادلو ادامه داد: در واقع در مورد محصولات کشاورزی به این صورت است که گاهی اوقات ممکن است بازار خوب باشد و واسطه ها، سرمایه گذاران، بازرگانان و غیره دور محصول جمع شوند و دنبال منافع خود به یک محصول خاصی توجه ویژه داشته باشند. اما گاهی مواقع هم ممکن است محصولی بازار نداشته باشد، که عموما در مورد محصولات کشاورزی اینگونه است، لذا هیچ کس سراغ محصول نمی آید و محصول روی زمین می ماند و ضایعات بالا می رود.
وی تصریح کرد: پس از اصلی ترین عوامل دخیل در ضایعات بخش کشاورزی بحث زنجیره ارزش تولید است که از مزرعه تا پایان باید معلوم باشد که چه بر سر آن بیاید، تولید آن چقدر است، چه مقدار برای مصرف بازار داخل است، چه مقدار برای صادرات است و در نهایت قیمت برای بازار داخل و صادرات چقدر باید باشد و غیره. لذا اگر همه این موارد نامبرده در برنامه باشد خواهیم دید که ضایعات ما چقدر تحلیل می رود.
ضایعات بخش باغبانی ۳۰ تا ۳۵ درصد است
این مقام مسئول همچنین تصریح کرد: مساله اینجا است که چون محصولات کشاورزی موجودی زنده هستند و روند طبیعی خود را طی می کنند اگر به هر دلیلی به آن رسیدگی نشود از بین می رود. لذا در زمان داشت، برداشت و فروش هیچ گاه نمی توان محصولات کشاورزی را رها کرد وگرنه میزان ضایعات تشدید می شود.
وی ادامه داد: بنابراین اگر زنجیره ارزش تولید تعریف شود و الگوی کشت به بهره برداران داده شود و اهرمها و چارچوب های الگوی کشتت به طور قطعی تدوین شود آن موقع است که فرایندی روشن و مشخص و با برنامه داریم که ضایعات را به حداقل خواهد رساند.
شادلو با بیان اینکه تبدیل محصولات کشاورزی به ضایعات نوعی کفران نعمت است و از سوی دیگر هدر دادن سرمایه و منابع مالی کشاورز است، افزود: تا جایی که کارشناسان می گویند و بنده اطلاع دارم در بخش باغبانی کشور ۳۰ تا ۳۵ درصد محصولات تبدیل به ضایعات می شود. البته گاهی ممکن است میزان ضایعات تا کمتر از ۱۰درصد کاهش یابد و گاهی تا ۵۰درصد هم بالا می رود.
نظر شما