بازار؛ گروه استانها: مقصد عمده کالاهای صادراتی خراسان به کشورهای افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان، عراق، پاکستان، چین، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان، امارات متحده عربی، اسپانیا، فدراسیون روسیه، ترکیه، هلند، هند، عمان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و بلغارستان است که این بازارهای هدف فرصت مناسبی را برای این استان فراهم کرده است.
خراسان رضوی به عنوان پنجمین استان پهناور کشور، علاوه برداشتن مرز مشترک با دو کشور ترکمنستان و افغانستان، در مسیر تجارت خارجی بسیاری از کشورهای آسیای میانه قرارگرفته است.
موقعیت جغرافیایی و ظرفیت‌های چشمگیر این خطه در زمینهٔ صادرات موجب شده به یکی از کریدورهای اقتصادی کشور نیز مبدل شود.در این بین ضروری است که دولتمردان با اتخاذ سیاست‌های مبتنی بر حمایت از تولیدکنندگان داخلی زمینه صادرات را فراهم کنند، به‌ویژه صادرات به کشورهای آسیای میانه که با توجه به روابط مناسب سیاسی فرصت ارزشمندی را در اختیار صادرات ما قرار داده است.
این فرصت‌های تجاری برای صادرات در حالی است که بسیاری از صادرکنندگان به دلیل نبود واگن‌های حمل‌ونقل ریلی و یا گرانی آن‌ها گلایه داشته و این مشکل را سد راه توسعه صادرات در این استان می‌دانند.
موانع صادرات ریلی
محمد زاده یکی از صادرکنندگان خراسان رضوی در تشریح مشکلاتی که در مسیر صادرکنندگان قرار دارد به بازار می‌گوید: متأسفانه وضعیت دسترسی به واگن به‌منظور حمل ریلی محصولات صادراتی هنوز رفع نشده است و این مشکل دیرینه افزون بر ۲۰ سال است که هم چنان به‌عنوان سدی در برابر صادرکنندگان قرار دارد.
وی با اشاره به تلاش‌های دولت سیزدهم برای توسعه روابط تعاملات تجاری با کشورهای همسایه اذعان می‌کند: اگرچه روابط تجاری با برخی از کشورها مانند ترکمنستان یا قرقیزستان بهبودیافته است اما بی‌توجهی به زیرساخت‌های لازم به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل ریلی نمی‌تواند کمک شایانی به بهبود روابط تجاری بکند.
وی با تأکید بر این موضوع که حمل‌ونقل نقش مهمی در صادرات دارد به ما می‌گوید: اگر توسعه روابط تجاری را به بالاترین حد ممکن هم برسد اما واگن برای حمل کالای صادراتی وجود ندارد.
اگرچه روابط تجاری با برخی از کشورها مانند ترکمنستان یا قرقیزستان بهبودیافته است اما بی‌توجهی به زیرساخت‌های لازم به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل ریلی نمی‌تواند کمک شایانی به بهبود روابط تجاری بکند
این صادر کننده اذعان می‌کند: البته دولتمردان ادعا دارند که کمبودی در این رابطه وجود ندارد اما نکته اینجاست که اغلب این واگن‌ها خصوصی‌سازی شده و لذا قیمت‌هایی که بابت اجاره واگن اخذ می‌شود قیمت تمام‌شده کالا را افزایش می‌دهد و از قدرت صادراتی و رقابتی ما در بازار کشورهای همسایه می‌کاهد.
وی بابیان اینکه در حال حاضر صادرات از چندین وجه با مشکل مواجه است اظهار می‌کند: متأسفانه قیمت مواد اولیه افزایش چشمگیری داشته است و لذا این موضوع قیمت کالاهای صادراتی را افزایش داده و لذا هنگامی‌که حمل‌ونقل گران هم به آن افزوده شود لذا قدرت رقابت در بازارهای بین‌المللی از صادرکننده گرفته می‌شود.
بازار سیاه
این فعال حوزه اقتصادی و صادرات بابیان اینکه طی سال‌های گذشته راه‌آهن کشور، متولی تأمین واگن‌های صادراتی بود ادامه می‌دهد: متأسفانه از سال ۱۳۹۷ تهیه واگن‌های صادراتی به بخش خصوصی واگذار شد و عملاً راه‌آهن از وظیفه حاکمیتی خود شانه خالی کرد و تنها صدور مجوز را بر عهده گرفت و چرخه و بازاری جدید برای اجاره واگن‌های صادراتی دایر شد که تا پیش‌ازاین وجود نداشت.
وی اذعان می‌کند: در حال حاضر تاجران برای صادر کردن و ترانزیت کالای خود به کشورهای آسیای مرکزی باید به یک شرکت خصوصی درخواست بدهند تا واگن را از طرف ترکمنستانی تأمین کند که این فرایند به ایجاد بازار غیررسمی و بازار سیاه تبدیل کرده است که قیمت واگن‌ها به مشکلی جدید برای صادرکننده تبدیل‌شده است.
آزادسازی تا گران سازی
رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی بابیان اینکه بیشترین مشکل در حوزه صادرات ریلی به بی‌نظمی و سودجویی شرکت‌های خصوصی در خصوص دریافت هزینه واگن ارتباط دارد به بازار می‌گوید: متأسفانه آزادسازی واگن‌ها و واگذاری آن‌ها به بخش خصوصی موجب شده تا دست بسیاری از شرکت‌های خصوصی برای دریافت اجاره و هم‌چنین دلالی باز شود و لذا این موضوع درنهایت به گرانی و افزایش اجاره واگن‌ها منجر شده است.
در حال حاضر تاجران برای صادر کردن و ترانزیت کالای خود به کشورهای آسیای مرکزی باید به یک شرکت خصوصی درخواست بدهند تا واگن را از طرف ترکمنستانی تأمین کند که این فرایند به ایجاد بازار غیررسمی و بازار سیاه تبدیل کرده است که قیمت واگن‌ها به مشکلی جدید برای صادرکننده تبدیل‌شده است
محمد حسین روشنک بابیان اینکه در حال حاضر حجم قابل‌توجهی کالا برای صادرات به آسیای میانه ازجمله تاجیکستان وجود دارد که به دلیل کمبود یا نبود واگن معطل‌مانده است اظهار می‌کند: اکثر کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، به خراسان رضوی دسترسی دارند و لذا تحقق تفاهم‌نامه تجارت آزاد ایران با اوراسیا نقش این استان را بیش از گذشته پررنگ می‌کند لذا در این راستا باید نسبت به‌ضرورت برخی از سیاست‌ها مانند نظارت بر تهیه و اجاره واگن‌های صادراتی اقدام کرد.
وی با تأکید بر اینکه برای توسعه مراودات تجاری نیازمند توسعه زیرساخت‌ها و رفع موانع متناسب با همکاری‌های بین‌المللی هستیم ادامه می‌دهد: در حال حاضر راه‌آهن جمهوری اسلامی با واگذاری واگن‌ها به بخش خصوصی عملاً از زیر بار تأمین و نظارت بر واگن‌ها رفع مسئولیت کرده و لذا بسیاری از شرکت‌های خصوصی در این زمینه میدان‌دار شدند که این میدان‌داری به دلیل دریافت هزینه‌های گزاف سد راه صادرکنندگان شده است.
روشنک اذعان می‌کند: متأسفانه اجاره یک واگن به دلیل ایجاد بازار سیاه برای یک تاجر تا میزان سه هزار دلار هزینه‌بردار است و این موضوع قیمت کالای صادراتی را افزایش می‌دهد.
وی تأکید می‌کند: همان‌طور که مراحل بارگیری و سایر اقدامات حمل‌ونقل زیر نظر راه‌آهن انجام می‌شود باید تأمین واگن و نظارت بر نرخ‌ها و جلوگیری از دلالی و سوءاستفاده شرکت‌های خصوصی نیز در اولویت قرارگرفته و نرخ خدمات و واگن برای جلوگیری از فعالیت دلالان به جد پیگیری شود.
دلالان واگن
رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی نیز با گلایه از مشکلاتی که صادرکنندگان به‌منظور تأمین و اجاره واگن با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند اظهار می‌کند: ما اکنون مشکل کمبود نداریم بلکه تأمین آن منطبق با درخواست صادرکننده نیست.
کاظم شیردل اذعان می کند: راه‌آهن به ۸۰ شرکت بخش خصوصی مجوز تأمین واگن داده است و این شرکت‌ها در یک رقابت ناسالم به‌طرف ترکمنستانی نرخ‌های متفاوتی اعلام می‌کنند و جو را متشنج کرده‌اند.
وی اظهار می‌کند: به‌طور مثال ما درمجموع ۶ شرکت ترکمنستانی داریم که واگن اجاره می‌دهند، از طرف ایران نیز از ۸۰ شرکت تنها ۳ یا ۴ شرکت به‌طور مستقیم با این شرکت‌ها در ارتباط هستند و بقیه از طریق واسطه‌ها با این شرکت‌ها ارتباط می‌گیرند و کسی نیست بر این مسئله نظارت کند.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان استان می‌گوید: ما به شرکت‌های تأمین‌کننده اعلام کردیم که یک نرخ ثابت برای اجاره واگن‌ها اعلام کنند، به‌طور مثال،در مرز سرخس قیمت واگن ۵۰۰ دلار باشد و ۲۰۰ دلار هم برای اجرت آن، ولی این کار انجام نمی‌شود و به وضعیت تاجر نگاه می‌کنند که اگر مجبور باشد تا ۳هزار دلار هم از او مطالبه می‌کنند،مانند اتفاقی که در روزهای سال جدید میلادی رخ داد و واگن ۷۰۰ دلاری تا ۴ هزار دلار اجاره داده شد و تاجر چاره‌ای جز پرداخت این هزینه نداشت.
در مرز سرخس قیمت واگن ۵۰۰ دلار باشد و ۲۰۰ دلار هم برای اجرت آن، ولی این کار انجام نمی‌شود و به وضعیت تاجر نگاه می‌کنند که اگر مجبور باشد تا ۳هزار دلار هم از او مطالبه می‌کنند، مانند اتفاقی که در روزهای سال جدید میلادی رخ داد و واگن ۷۰۰ دلاری تا ۴ هزار دلار اجاره داده شد و تاجر چاره‌ای جز پرداخت این هزینه نداشت
وی می‌افزاید: راه‌آهن به‌عنوان نهاد حاکمیتی باید به این وضعیت نظارت کند، به‌طور مثال،اعلام کند هر شرکتی که می‌تواند واگن را نهایتاً با نرخ هزار دلار تأمین کند و در اختیار تاجر قرار دهد، اعلام کند و مجوز شرکت‌هایی که حاضر نیستند این کار را انجام دهند،باطل کند تا طرف ترکمنستانی هم از این وضعیت سوءاستفاده نکند.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان می‌گوید: خروجی این بازار دلالی برای اجاره واگن‌ها افزایش هزینه صادرات است و درنتیجه قیمت تمام‌شده کالاهای صادراتی ما افزایش می‌یابد و ارزش رقابتی خود را با کشورهای رقیب از دست می‌دهد و این کاملاً به ضرر تجارت خارجی کشور است.
ضرورت رفع موانع
ازآنجاکه ۸۰ درصد صادرات ریلی از طریق خراسان رضوی صورت می‌گیرد لذا امروز باوجود حجم گسترده صادرات غیرنفتی از مرزهای خراسان، فعل صادرات در استان دارای ابعاد ملی هست که موفقیت در آن اثر غیرقابل‌انکاری در صادرات کشور دارد.
ترکمنستان، قزاقستان و سایر کشورها مقصد صادرات ایران از مرز ریلی سرخس هستند. تبادل ریلی کالا در کشور با آسیای مرکزی از ۲ مرز سرخس در خراسان رضوی و اینچه‌برون در استان گلستان انجام می‌شود. به دلیل قدمت بیشتر، زیرساخت‌های بهتر و فاصله مناسب، عمده تبادلات تجاری با کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان از طریق ایستگاه راه‌آهن سرخس در استان خراسان رضوی صورت می‌گیرد.
شاید رقابت در عرصه جهانی هم با کشورهایی مانند چین و ترکیه پیچیدگی‌های خود را داشته باشد،اما گاهی موانع پیش‌پاافتاده داخلی که با یک تصمیم مدیریتی ساده می‌توان آن‌ها را رفع کرد، چنان ضربه‌ای بر پیکر توسعه صادرات کشور می‌زند که آثار آن تا مدت‌ها جبران‌پذیر نیست لذا نمونه آن «معضل واگن‌های صادراتی» است.
نظر شما