هندی ها در چابهار؛ آهنگ شرقی توسعه به گوش می رسد| توافق نهایی نزدیک است

تهمینه غمخوار؛ بازار: پس از حل و فصل بسیاری از مسائلی که توافقات مهم بین المللی را تحت تاثیر قرار می دهد، هند و ایران به روند مذاکرات خود در خصوص توافق بلندمدت برای استفاده از بندر راهبردی چابهار و توسعه آن سرعت بخشیده اند، در حالی که مارس ۲۰۲۳ زمان پایان مذاکرات در نظر گرفته شده است.

بندر چابهار و کریدور بین المللی حمل و نقل شمال_جنوب مهمترین پروژه های هند و ایران هستند. بر همین اساس، با توجه به مشارکت چین در بندر گوادر، هند روند سهامدار شدن و سرمایه گذاری در بندر چابهار را برای مقابله با تهدید چین تسریع کرده است. این بندر با برخورداری از موقعیتی که آسیای مرکزی، جنوبی و خلیج فارس را به یکدیگر متصل می کند، برای هند در منطقه اهمیت بی حد و حصری دارد.

با توجه به اینکه هند و ایران برای منافع ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خود در منطقه به یکدیگر وابسته هستند، دهلی در تلاش است تا با ایجاد ارتباط جاده ای و ریلی از چابهار، منابع طبیعی آسیای مرکزی را مستقیماً کنترل کرده و یا سهمی از آنها داشته باشد

در همین راستا، با توجه به اینکه هند و ایران برای منافع ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خود در منطقه به یکدیگر وابسته هستند، دهلی در تلاش است تا با ایجاد ارتباط جاده ای و ریلی از چابهار، منابع طبیعی آسیای مرکزی را مستقیماً کنترل کرده و یا سهمی از آنها داشته باشد و از طریق ایجاد دسترسی ایمن به این مناطق، راه هایی را برای ترانزیت به روسیه، اروپای شرقی و غربی ایجاد کند.

انتفاع ایران از چابهار

ایران معتقد است که از طریق چابهار می تواند به اهداف استراتژیک خود به گونه ای بیشتر و بهتر مبنی بر تبدیل شدن به قطب اصلی تجارت و ترانزیت در میان خلیج فارس، آسیای میانه و جنوب آسیا دست یابد. در همین راستا، برای تحقق اهداف راهبردی و اقتصادی، نه تنها زیرساخت های چابهار را توسعه داده، بلکه با سایر کشورها برای ارتقاء بیشتر پتانسیل های ترانزیتی خود مشارکت کرده است.

بر همین اساس، توسعه بندر چابهار چشم انداز ایران برای اتصال و دسترسی به آسیای مرکزی را فراهم می کند در حالی که توسعه این ارتباطات میان آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، غرب آسیا و اروپا از طریق چابهار نه تنها به نفع ایران نیست بلکه برای ملت های این مناطق نیز مثمر ثمر خواهد بود. علاوه بر این، این پیوندها و اتصالات ایران را قادر می‌سازد تا نقش محوری داشته و بر اهمیت استراتژیک ایران و چابهار بیفزاید.

اهمیت ژئواستراتژیک بندر چابهار برای هند چیست؟

این بندر، مسیر مستقیم به افغانستان را برای هند فراهم کرده و ایجاد یک ارتباط پایدار سیاسی بین هند و افغانستان را تضمین خواهد کرد که به نوبه خود منجر به بهبود روابط اقتصادی بین دو کشور خواهد شد. افزون بر این، بندر چابهار به افغانستان برای تجارت با دیگر کشورها کمک خواهد کرد که نتیجه این امر وابستگی کمتر افغانستان به پاکستان و در نتیجه نفوذ کمتر پاکستان بر سیاست داخلی افغانها خواهد بود که از نظر استراتژیک به نفع هند خواهد بود.

یکی دیگر از موضوعاتی که موجب می شود تا چابهار از اهمیت بالایی برای هند برخوردار باشد، مقابله با چین است. چابهار برای هند در مقابله با کریدور اقتصادی چین_پاکستان یا همان سی پک و همچنین حضور چین در آبهای شمال اقیانوس هند که بخشی از سواحل سیستان و بلوچستان ایران را هم در بر می‌گیرد، مفید خواهد بود در حالی که پکن با کمک به پاکستان برای توسعه بندر گوادر که تنها ۷۲ کیلومتر با بندر چابهار فاصله دارد، در تلاش است امنیت و توسعه اقتصادی آن را تضمین کند.

افزون بر این، با فعال شدن چابهار، تجارت دهلی رونق یافته و واردات سنگ آهن، شکر و برنج به هند افزایش چشمگیری خواهد داشت. همچنین، هزینه واردات نفت به هند نیز کاهش قابل توجهی خواهد داشت زیرا این بندر در طول کریدور شمال_جنوب، به میزان ۳۰ درصد ارزان‌تر از مسیر مدیترانه_سوئز واردات خواهد داشت. علاوه بر این، بندر چابهار دسترسی هند به ایران را به عنوان دروازه کلیدی به کریدور حمل و نقل بین المللی شمال_جنوب که دارای مسیرهای دریایی، ریلی و جاده ای بین هند، روسیه، ایران، اروپا و آسیای مرکزی است، تقویت می کند.

همچنین، گاز طبیعی آسیای مرکزی از طریق بندر چابهار به هند صادر می شود در حالی که این کشور، در حال حاضر بخشی از پروژه هایی مانند خط لوله ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند یعنی تاپی است. پس از لغو تحریم های غرب علیه ایران، هند خرید نفت خام خود از ایران را افزایش داده است.

از منظر دیپلماتیک نیز بندر چابهار می تواند مورد استفاده هند قرار گیرد، زیرا اقدامات بشردوستانه در آسیای مرکزی و جنوبی سازماندهی خواهند شد و این بندر به عنوان مرکزی برای هماهنگی تلاش های بشردوستانه در نظر گرفته خواهد شد. در نتیجه توسعه بندر چابهار، ایران نیز به متحد نظامی هند تبدیل خواهد شد. در آینده، اگر چین برای نشان دادن قدرت دریایی خود و تسلط خود در اقیانوس هند، خلیج فارس و خاورمیانه، کشتی‌هایی را در بندر گوادر مستقر کند، چابهار می‌تواند مورد استفاده هند قرار گیرد ضمن اینکه این بندر ظرفیت بارگیری و تخلیه کشتی ها را افزایش داده و در نتیجه نرخ اشتغال نیز در منطقه افزایش خواهد یافت.

موانع موجود در توسعه بندر

مقامات هند معتقدند که رشد روابط ایران و چین که در چند وقت اخیر روابط تهران_پکن بر اساس سند همکاری ۲۵ ساله افزایش یافته، یکی از موانع موجود در تلاش هند برای توسعه چابهار در نظر گرفته می شود.

موضوع دیگر، تنش های موجود میان ایران و آمریکا است؛ در حالی که پیشرفت در چابهار ممکن است به این موضوع بستگی داشته باشد که روابط ایران و ایالات متحده تا کجا پیش خواهد رفت و سرانجام برجام چه خواهد شد. از آنجایی که هند به دنبال احیای روابط خود با جمهوری اسلامی ایران است، همچنین به حمایت ایالات متحده در صحنه بین المللی، از جمله پیشنهاد عضویت در گروه تامین کنندگان هسته ای NSG نیاز دارد.

عدم تعادل در روابط با کشورهای خاورمیانه یکی دیگر از مشکلات است؛ در حالی که توسعه بندر چابهار در گرو روابط سالم هند و ایران است. روابط تهران_دهلی با توجه به روابط هند با عربستان سعودی، امارات و اسرائیل، که سابقه پرباری در تنش با ایران دارند، مستلزم یک اقدام متعادل کننده ظریف از سوی هند است.

در حقیقت، چابهار به عنوان یک برگ برنده برای حضور جهانی هند محسوب می شود؛ زیرا این کشور نمی تواند نفوذ و حضور خود را تنها به جنوب آسیا محدود کند و از طرفی از همسایگانی چون ایران و افغانستان سود زیادی خواهد برد

راههای پیش روی هند

هند با تصدی ریاست جی ۲۰ در سال ۲۰۲۳، این فرصت را خواهد داشت که موضوعات ژئواکونومیک را به منافع ژئوپلیتیک خود گره بزند. با توجه به اینکه این کشور تاکنون در تلاش بوده تا به عنوان یک قدرت در حال ظهور برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی در نظر گرفته شود، در سال جاری زمانی را پیش رو دارد تا بر اهمیت بندر چابهار در بهبود ترانزیت شمال به جنوب تمرکز و تاکید نماید.

در حقیقت، چابهار به عنوان یک برگ برنده برای حضور جهانی هند محسوب می شود؛ زیرا این کشور نمی تواند نفوذ و حضور خود را تنها به جنوب آسیا محدود کند و از طرفی از همسایگانی چون ایران و افغانستان سود زیادی خواهد برد که نه تنها به تجارت و امنیت انرژی این کشور کمک می کند، بلکه در آرزوهای دهلی برای تبدیل شدن به یک ابرقدرت نیز نقش مهمی ایفا خواهد کرد.

افزون بر این، به منظور توسعه هموار بندر چابهار و شکوفایی اقتصادی دو کشور، روابط قوی سیاسی و اقتصادی دوجانبه بین هند و ایران حیاتی خواهد بود. بر همین اساس، هند در تلاش است تا از طریق این بندر، به ایران برای مقابله با فشارها کمک کند که این مسئله، گام خوبی در این راستا در نظر گرفته می شود.

همچنین ایجاد توازن در روابط با ایران و آمریکا موضوعی است که دهلی باید بدان توجه کند در حالی که می تواند یک اقدام متعادل کننده بین دو کشور انجام دهد و به عنوان تثبیت کننده صلح در راستای منافع ملی خود نقش موثری ایفا نماید.