بابک رحیمیان؛ بازار: از ۳۷ دشت استان خراسان رضوی وضعیت ۳۴ دشت بحرانی اعلام‌شده است در این میان مشهد به‌عنوان مرکز استان با خشک‌سالی شدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کند به‌گونه‌ای که ذخایر آب ۳۲ سد مشهد که در حال بهره‌برداری است به حدود ۱۹ درصد رسیده است.
بیش از دو دهه است که در مشهد خشک‌سالی داریم و متاسفانه این خشک‌سالی در دو سال اخیر با توجه به کاهش ۶۲ درصدی بارندگی نسبت به میانگین درازمدت بی‌سابقه بوده و تداوم آن در سال آبی جاری با کاهش ۲۰ درصدی بارندگی شرایط ویژه به وجود آورده است.
هدر رفت آب
بنا بر آمار رسمی ۸۲٫۹ درصد آب در خراسان رضوی در بخش کشاورزی،حدود ۱۲ الی ۱۳ درصد در بخش شرب و یک نیم و درصد در بخش صنعت و ۳٫۳ درصد در بخش خدمات مصرف می‌شود.
درحالی‌که بیشترین آب مصرفی این استان در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود اما در طی سال‌های گذشته اکثر فشار تبلیغاتی و برنامه‌ریزی مسئولان بر روی بهره‌وری و مصرف آب شرب مردم اعمال‌شده است.
اگرچه دولتمردان همواره توپ کم‌آبی و تأمین آب را در میزان مصرف و در میدان بخش خصوصی می‌اندازند اما واقعیت این است که عمده‌ای از مشکلات امروز را باید در همان میدان عملکرد و بی‌برنامگی مسئولان دنبال کرد.
دولت در حالی همه‌ساله از مردم و بخش خصوصی تقاضای کاهش مصرف دارد که بیشترین آب را در حوزه کشاورزی به دلیل ناتوانی در اجرای الگوی کشت و هم‌چنین تأمین ابزار شیوه کشت نوین هدر می‌دهد.
گرچه کشاورزی سنتی و روش‌های قدیمی همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل هدر رفت منابع و آب محسوب شده و سلامت جامعه را تهدید می‌کند اما بیش از دوسوم روش‌های کشت و فعالان در این استان را همان روش‌های سنتی تشکیل می‌دهد!
در شهرستان مشهد ۷۵ درصد نحوه کشت با استفاده از شیوه‌های سنتی و نیمه سنتی است و متأسفانه این نوع کشت موجب هدر رفتن منابع آب و زمین شده است.
گذشته از هدر رفت آب در طریقه کشاورزی سنتی متأسفانه میزان هدر رفت آب در خراسان رضوی به دلیل تعدد انشعابات غیرمجاز و فرسودگی شبکه توزیع به بیش از ۱۸ درصد می‌رسد و میزان هدر رفت آب در مشهد رقمی معادل ۹ درصد را تشکیل می دهد.
اگرچه پیش از این وعده‌های بسیاری مبنی بر کاهش هدر رفت آب از ۱۰ درصد به ۳ درصد توسط دولتمردان داده‌شده است اما همواره محدودیت‌های مالی این موضوع را به تعویق انداخته است. این در حالی است که حدود ۳۰ هزار کیلومتر شبکه آب شرب شهری و روستایی در استان خراسان رضوی وجود دارد که حدود ۵۰ درصد آن با قدمت بیش از ۴۰ سال فرسوده است.
گرچه بنا بر ادعای مسئولان آبفا با اجرای طرح تعادل بخشی از سال ۱۳۹۲ تعداد بسیاری از چاه‌های آب غیرمجاز مسدود شده است اما متأسفانه افزون بر هفت تا ۱۰ هزار چاه غیرمجاز دیگر در این استان آب‌های زیر زمینی را می‌بلعد که حرکت لاک‌پشتی مسئولان در راستای انسداد آن ها هنوز کمکی برای جلوگیری از دشت‌های خراسان نخواهد کرد.
اقدامات دستوری
بخشی از اقدامات دولتمردان در حوزه بهره‌وری آب به اقدامات دستوری اختصاص دارد که این اقدامات دستوری تاکنون راه به‌جایی نبرده است.
به‌طور مثال دولت همواره بر اجرای طرح الگوی کشت و جلوگیری از محصولات آب‌دوست اصرار و تأکید داشته است اما آنچه در حال حاضر مشاهده می‌شود این دستورات ضمانت اجرایی نداشته و اجرای الگوی کشت نه‌تنها در این استان بلکه در سایر استان‌های کشور موردتوجه قرار نگرفته است.
سالهاست که دام‌ها در روستاها از آب شرب استفاده می‌کنند و در شهرها و روستاها که تأمین آب شرب دشوار است حالا باید جمعیت دام را نیز به جمعیت مصرف‌کننده آب اضافه کرد و حتی در برخی از شهرستان‌ها کشاورزان از آب شرب برای کاشت زعفران استفاده می‌کنند.
استفاده از ابزارآلات و سیستم‌های آبیاری نوین نیز یکی دیگر از اقدامات دستوری دولت برای کاهش مصرف و تغییر شیوه آبیاری در مزارع است که این دستور هم به دلیل نبود اعتبارات کافی و عدم صرفه اقتصادی برای کشاورز لذا راه به‌جایی نبرده است.
تاکنون دولتمردان برنامه‌ها و طرح‌های بسیاری مانند توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، اصلاح و بهبود روش‌های آبیاری سطحی و سنتی به زراعی و به باغی، توسعه کشاورزی حفاظتی، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، بهبود و توسعه مکانیزاسیون، اصلاح الگوی کشت، توسعه آبزی‌پروری، موضوع آب مجازی، دیپلماسی آب و یا سرمایه‌گذاری‌های مشترک با کشورهای همسایه و دیگر برنامه‌ها را بر روی کاغذ آورده اند و پیرامون آن جلسات برگزار کردند اما درنهایت تمامی این سرمشق‌ها به سرانجام نرسیده و به‌صورت پراکنده و لکه‌ای به مرحله اجرا درآمده است.
خراسان رضوی در حالی به عنوان قطب کشاورزی شناخته می‌شود که آب را بدون توجه به سیاست‌های «به زراعی» و «به نژادی»پای محصولاتی می‌ریزد که درنهایت بازاری برای صادرات آن مهیا نکرده و لذا بخش اعظمی از آن‌ها به ضایعات تبدیل می‌شوند و لذا هنوز قانونی و یا سیاستی برای جلوگیری از افزایش ضایعات کشاورزی تدوین نشده است البته سال هاست که حول این موضوع نیز جلسات و نشست‌های تخصصی بسیاری صورت گرفته اما در عمل هنوز شاهد هدر رفت آب هستیم.
دولتمردان در حالی در خراسان رضوی از کمبود آب احساس نگرانی می‌کنند که در همین اوضاع احداث مجتمع فولاد در را در شهر های دچار بحران آب در دست احداث دارند که برای تأمین آب این مجموعه بایستی آب چاه‌های کشاورزی خریداری کنند.
این در حالی است که استقرار صنایع فولاد در استان‌های غیر ساحلی ممنوع است البته شاید با انتقال آب از خلیج‌فارس به استان امکان استقرار صنایع آب بر امکان‌پذیر باشد اما در غیر این صورت استقرار صنایع آب بر مانند فولاد در این استان نه‌تنها خدمت محسوب نمی شود بلکه خیانت به نسل آینده است زیرا نیاز آبی مجتمع‌های فولادی مستقر در استان بیش از منابع آبی استان خراسان رضوی است و قطعاً این مسئله در سالیان آتی چالش آب را دوچندان خواهد کرد مگر اینکه نیاز آبی این صنایع را از طریق انتقال آب خلیج فارس تامین شود.
متاسفانه بسیاری از دولتمردان تنها در لفظ نگران وضعیت آبی کشور هستند و به جای برنامه ریزی برای کنترل و مدیریت مصرف آب تنها به گفتن پند و اندرزهای اخلاقی در خصوص صرفه‌جویی در مصرف آب بسنده می کنند و همواره توپ مصرف را در زمین مردم می اندازند!
نظر شما