«بریکس»، غول چراغ جادوی قدرتهای نوظهور

بازار - جواد حیران نیا: «بریکس» (BRICS) نام گروهی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده‌است.

هرچند اعضای گروه بریکس همگی به غیر از روسیه در ردهٔ کشورهای در حال توسعه یا اقتصادهای در حال ظهور هستند اما عموماً به واسطهٔ اقتصادهایی با رشد پرشتاب و فراگیر و نفوذ تأثیرگذار بر امور جهانی و منطقه‌ای از دیگر کشورها متمایز می‌شوند. در واقع وجه تمایز کشورهای بریکس، رشد پرشتاب اقتصاد آن‌ها و نفوذ در امور جهانی است..

 بریکس در حال حاضر یک سوم از اقتصاد جهانی را تشکیل می‌دهد و طبق تخمین‌ها، تا سال ۲۰۳۰، بیش از نیمی از اقتصاد جهان را تشکیل خواهد داد.

پنج عضو بریکس سی درصد از مساحت کره زمین، بیش از چهل‌وسه درصد از جمعیت دنیا و بیست‌وپنج درصد تولید ناخالص جهان را در اختیار دارند. ذخایر ارزی پنج کشور یادشده بالغ بر ۴/۴ تریلیون دلار برآورد شده است.

افزایش مبادلات تجاری بین کشورهای عضو، تشکیل بانک توسعه و ذخیره ارزی در رقابت با بانک جهانی و صندوق پول، کاهش وابستگی اقتصادی به اروپا و آمریکا و ایفای نقش در زمان بحران‌های اقتصادی برای نجات کشورهای در حال ورشکستگی از جمله مهمترین دستورکارهای اعضای بریکس است.

بر این اساس در اجلاسهای اعضای این گروه بر روش‌های بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح نظام مالی جهان، برقراری روابط پولی و تجاری نزدیک با یکدیگر، ایفای نقش موثر و بیشتر در امور اقتصادی جهان، افزایش مبادلات تجاری با یکدیگر، همکاری ارزی، کاهش وابستگی به اروپا و ایالات متحده آمریکا، طرح تأسیس بانک توسعه جنوب-جنوب، تمرکز زدایی از دلار، پیشبرد اقتصادهای کلان خودموازی با درک و همیاری کشورهای خواستار توسعه، رشد بدون طرد، و راه حل های قابل اجرا مورد تأکید قرار گرفته است.

بریکس و کاهش وابستگی به دلار

تلاش کشورها برای کنار گذاشتن دلار به دلیل اجرای سیاست‌های مختلف توسط دولت آمریکاست که اصلی‌ترین آن رویکرد واشنگتن برای اعمال فرامرزی قوانین قضایی خود است که در این راستا شرکت‌ها و کشورهایی که هیچ ربطی با آمریکا ندارند مورد تحریم قرار گرفته و یا تحت تعقیب قضایی قرار می‌گیرند.

آمریکا در قالب این رویکرد قوانین خود را به شرکت‌ها و مؤسساتی که یا از باندهای آمریکایی استفاده می‌کنند یا از دلار استفاده می‌کنند بسط داده است.

با توجه به سیاستهای آمریکا در خصوص کانالهای مالی از جمله سوئیفت و سیاست تحریمی این کشور، کشورهای عضو گروه بریکس در حال رفتن به سمت استفاده از ارزهای ملی به جای دلار در مبادلات تجاری هستند.

بر این اساس روسیه استفاده از دلار در مبادلات تجاری با کشورهایی نظیر چین و هند را حدود ۵۰ درصد کاهش داده و در تلاش است در مبادلات تجاری با دیگر کشورها نظیر اعضای اتحادیه اروپا نیز استفاده از دلار را کاهش دهد.

استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری روسیه با دیگر کشورها نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴ برابر و از ابتدای سال ۲۰۱۹ دو برابر شده است. بر این اساس سهم دلار از مبادلات تجاری روسیه با چین نسبت به سال گذشته با ۸۷ درصد کاهش به ۴۵.۷ درصد رسیده است.

 اقتصاد جهانی در حال تغییر ساختار به سمت نظامی است که در آن کشورهای آسیایی قدرت اقتصادی بیشتری دارند و در این مسیر ارزهای دیگر جایگزین دلار خواهند شد.

از روزهای پایانی ۲۰۱۸ تاکنون  مبادلات انجام شده به دلار بین روسیه و کشورهای گروه بریکس با بیش از ۳۰ درصد کاهش به ۴۰.۶ درصد رسیده و این در حالی است که سهم روبل و یورو در مبادله با این کشورها از ۲۳.۱ به ۳۰.۷ درصد رسیده است.

متعاقب تلاشهای کشورهای عضو بریکس، بانک مرکزی جی پی مورگان چیس آمریکا پیش‌بینی کرد که سلطه دلار در آینده نزدیک پایان خواهد یافت.

این بانک اعلام کرد که اقتصاد جهانی در حال تغییر ساختار به سمت نظامی است که در آن کشورهای آسیایی قدرت اقتصادی بیشتری دارند و در این مسیر ارزهای دیگر جایگزین دلار خواهند شد.

آنه کورین، مدیر مؤسسه تحقیقات امنیت جهانی آمریکا، اعلام کرد یک باشگاه از کشورهای بسیار قدرتمند در جهان شکل گرفته که روز به روز بر تعداد آنها افزوده می‌شود و این کشورها انگیزه بسیار قوی برای کنار گذاشتن دلار از مبادلات تجاری خود دارند و در این مسیر با قدرت قدم برداشتند. طی دو سال گذشته چندین کشور در سراسر جهان از تمایل خود برای کاهش استفاده و یا کنار گذاشتن کامل استفاده از دلار در مبادلات تجاری خود را یا کاهش داده و یا به طور کامل حذف کنند و به جای دلار از ارزهای ملی خود در تجارت بین‌الملل استفاده کنند.

سامانه‌های جایگزین سوئیفت

چین، روسیه و هند به عنوان اعضای اقتصادهای نوظهور دنیا، موسوم به «بریکس» تصمیم گرفته‌اند به منظور دور زدن سامانه پیام رسان بانکی «سوئیفت»، یک سامانه پیام‌رسان جایگزین ایجاد کرده و آن را به هم متصل کنند.

سامانه روسیه، موسوم به «SPFS» قرار است با سامانه پیام‌رسان چین، موسوم به «CIPS» به یکدیگر متصل شوند. هند هنوز چنین سامانه‌ای ندارد. طبق این گزارش، تشکیل چنین سامانه‌ای میان این سه کشور سه میلیارد نفر را به یکدیگر متصل خواهد کرد.

سامانه پیام‌رسان چین، موسوم به  «CIPS»درگاهی برای پرداخت و تسویه معاملات است که توسط بانک مرکزی چین به عنوان نهادی موازی برای سوئیفت راه اندازی شده است. هدف از راه‌اندازی این سامانه ارائه خدمات ایمن، آسان و کارآمد به مؤسسات مالی بین‌المللی و بانک‌های فراساحلی چینی جهت انجام معاملات مبتنی بر یوآن بوده است. هدف از راه اندازی این سامانه پرداخت، کاهش وابستگی به سامانه پرداخت دلاری آمریکا در معاملات میان چین با کشورهای طرف تجاری است.

روسیه نیز سال ۲۰۱۴ بعد از آنکه واشنگتن این کشور را به اخراج از سوئیفت تهدید کرد راه‌اندازی SPFS را آغاز کرد. اولین تراکنش مالی در این سامانه مالی دسامبر سال ۲۰۱۷ انجام شد. کشورهای عضو «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» نیز در حال همکاری با بانک مرکزی روسیه برای پیوستن به SPFS هستند. ایران هم اعلام کرده به دنبال راه‌اندازی سامانه جایگزین سوئیفت است.

با استفاده از پیام‌رسان SPFS، داده‌ها فقط در یک یا دو کشور خاص ذخیره نمی‌شوند، بلکه قرار است در یک شبکه‌ای از کشورها گسترده شود و مراکز متعددی داشته باشد تا از سوء استفاده‌های امنیتی و اطلاعاتی از این داده‌ها به نفع چند کشور خاص جلوگیری شود. همچنین این سامانه پیام‌رسانی منطبق بر استانداردهای معتبر بین‌المللی طراحی شده است؛ این بدین معنی است که در تمامی کشورهای جهان قابلیت استفاده و راه‌اندازی را دارد و توانایی تبادل با سوئیفت را نیز به صورت مستقیم دارد.

«کریل دمیتریف» رئیس صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه (RDIF)، گفته است که افزایش خطرات و ریسک‌های غیربازاری مرتبط با زیر ساخت پرداخت‌های جهانی، یکی از دلایل پیش زمینه این طرح با هدف یکپارچه کردن سیستم‌های پرداخت ارزهای ملی گروه بریکس بوده است.

در حال حاضر بیش از ۳۰۰ بانک روسی و همچنین شرکت‌های نفتی و سرمایه‌گذاری متعدد به پیام‌رسان موازی سوئیفت روسیه متصل شده‌اند

دمیتریف که به عنوان یکی از اعضای شورای اقتصادی بریکس نیز شناخته می‌شود، همچنین گفته است که یک سیستم پرداخت کارآمد بریکس، می‌تواند پرداخت‌ها را از طریق‌ ارزهای ملی تشویق کند و اطمینان خاطر بیشتری نسبت به بلندمدت بودن پرداخت‌ها و همچنین سرمایه‌گذاری میان کشورهای عضو ایجاد کند، که تا بیش از ۲۰ درصد از جریان جهانی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را شامل خواهد شد.

در حال حاضر بیش از ۳۰۰ بانک روسی و همچنین شرکت‌های نفتی و سرمایه‌گذاری متعدد به پیام‌رسان موازی سوئیفت روسیه متصل شده‌اند. روسیه، اعضا و شرکای بریکس را دعوت کرده است تا به این سامانه موازی سوئیفت بپیوندند تا کنترل آمریکا بر نظام مالی بین‌المللی را از بین ببرند.

مسکو از زمان اعمال تحریم‌های مالی و اقتصادی کشورهای غربی بر علیه روسیه به اتهام دست داشتن در حوادث اوکراین از سال ۲۰۱۴ تاکنون به طور سیستماتیک در حال کاهش وابستگی اقتصادی خود به دلار و نظام مالی و بانکی آمریکا بوده است.

بیش‌ترین افزایش استفاده از روبل در مبادلات دو جانبه با کشورهای بریکس در مبادلات با هند بوده است که ۳۷.۲ درصد از مبادلات بر حسب روبل صورت گرفته است. میزان استفاده از روبل در مبادلات با چین که بزرگ‌ترین شریک تجاری روسیه محسوب می‌شود نیز در طول شش سال بیش از پنج برابر افزایش یافته است.

میزان تمایل کشورهای عضو بریکس به استفاده از ارزهای دیگر و کنار گذاشتن تدریجی دلار منحصر به روبل نبوده است و سهم یورو از ۴ درصد به حدود ۱۰ درصد افزایش یافته است.

با توجه به تلاشهای اعضای بریکس در راستای حذف دلار از مبادلات تجاری با یکدیگر از یک سو و با سایر کشورها از سو دیگر می توان این تلاشها را به رغم اینکه در ابتدای راه خود قرار دارند، موفق دانست. تداوم این روند می تواند به سلطه دلار در مبادلات جهانی که یکی از ابزارهای اعمال قدرت آمریکا است پایان داد.