توحید ورستان؛ بازار: عراق سال‌هاست که از بحران شدید برق رنج می‌برد، که تحلیلگران و کارشناسان آن را به رقابت سیاسی مزمن، فساد گسترده و آشفتگی اوضاع امنیتی در کشور نسبت می‌دهند. گزارش یک کمیته تحقیقاتی که توسط پارلمان عراق در سال ۲۰۲۰ تأسیس شد، نشان می‌دهد که باوجود صرف حدود ۸۱ میلیارد دلار در بخش برق از سال ۲۰۰۵، سیستم برق همچنان با افزایش تقاضای مصرف کنندگان و ظرفیت‌های ضعیف تولید رو به کاهش است. همچنین در ۳۱ می، وزارت برق عراق از کاهش ساعات تعیین شده برای تامین برق این کشور خبر داد که دلیل آن کاهش در میزان گاز ارسالی ایرانی به عراق بود که برای تولید برق ضروری است.
یکی از موضوعات مهم بین ایران و عراق پرداخت بدهی‌های عراق در ازای واردات برق و گاز است که به ادعای تحریم‍‌های بانکی ایران عراق از پرداحت آن سرباز زد. اما پس از موافقت امریکا با پرداخت آن، بغداد بخشی از آن را واریز کرد تا اینکه براساس اظهارات مقامات دو طرف، در حال حاضر ۱.۶ میلیارد دلار آن باقی مانده است. در روزهای اخیر، به دلیل برخی ادعاها از سوی بغداد و بدعهدی در پرداخت طلب تهران، طرف ایرانی تصمیم گرفت صادرات گاز به عراق را کاهش دهد. بطوریکه در اول ژوئن، وزارت برق عراق از کاهش ۵ میلیون متر مکعبی صادرات گاز ایران به عراق به علت تأخیر در پرداخت بدهی‌ها از جانب عراق خبر داد.
عراق برای تولید ۷-۸ هزار مگاوات از برق خود به گاز ایران نیاز دارد و براساس توافق اخیر دو کشور قرار است که صادرات روزانه ایران به ۵۰ میلیون متر مکعب گاز رسید. ایران در حال حاضر روزانه ۳۵-۳۸ میلیون متر مکعب گاز به عراق صادر می‌کند و در صورت ثبات در صادرات گاز از ایران به موجب توافقات، تولید برق عراق در فصل تابستان به ۲۵ هزار مگاوات خواهد رسید. تولید برق عراق در حال حاضر ۲۱ هزار مگاوات است و در اوج فصل گرما به حداقل ۳۵ هزار مگاوات برق نیاز دارد.
بنابراین عراق نیاز شدید به گاز ایران برای برق دارد و از همین روی، دبیرخانه هیأت وزیران عراق اعلام کرد که هیأت دولت مقرر کرد تا بانک تجارت عراق، تسهیلاتی مالی به ارزش یک میلیارد و ۶۴۹ میلیون و ۲۵۳ هزار و ۴۵ دلار را به شرکت تولید برق در منطقه مرکزی و شرکت تولید برق در منطقه جنوب، اختصاص دهد تا طلب ایران بابت صادرات گاز به عراق پرداخت شود و این مبلغ پس از تصویب قانون امنیت غذایی یا قانون بودجه عمومی بازپرداخت خواهد شد.
عراق از سال ۲۰۱۷ دو قرارداد با ایران برای واردات ۳۵ میلیون متر مکعب گاز در روز از ماه مه تا اکتبر هر سال برای مناطق مرکزی و جنوبی امضا کرده است که مجموع آن به ۷۰ میلیون متر مکعب می‌رسد. براساس اظهارات رسمی، قطع جریان گاز ایران موجب از دست رفتن ۸ هزار مگاوات برق در عراق می‌شود که این مساله تا حد زیادی بر تامین برق در تابستان تاثیر می‌گذارد.
پروژه‌های جایگزین عراق
دولت الکاظمی که خود را به کشورهای عربی همسایه مانند عربستان نزدیک می‌داند، به دنبال یافتن جایگزین‌های گاز و برق ایران است. در واقع بغداد امیدوار است که راه حل‌های ریشه‌ای برای برای پایان دادن به بحران وقفه‌های مکرر روی پروژه‌های اتصال برق کار می‌کند. در همین راستا، حمید القاضی، دبیرکل شورای وزیران، اواخر ژانویه امسال اعلام کرد که عراق و عربستان، توافق‌نامه اتصال برق به جای انرژی را امضا خواهند کرد. براساس این توافق، با اتصال برق عراق به عربستان، در فاز اول ۵۰۰ مگاوات و در فاز دوم ۱۵۰۰ مگاوات برق از عربستان به عراق صادر خواهد شد.
این اقدام انتقادات شدیدی را برانگیخته است. عدی الخدران، یکی از رهبران ائتلاف فتح، این اتصال را هدر دادن پول عراق، از نظر اقتصادی بی‌فایده و از نظر سیاسی مضر خواند که تنها ۵۰۰ مگاوات برق در اختیار عراق قرار می‌دهد که حتی برق بغداد را تامین نمی‌کند. همچنین یک نماینده نیز مدعی شد که قیمت برق عربستان سعودی بین ۸.۸ تا ۱۱.۸ سنت در هر کیلووات ساعت خواهد بود که بسیار بیشتر از چهار سنتی است که ایران در حال حاضر ارائه می‌دهد. در ضمن؛ به دلیل اختلاف فرکانس برق بین عراق و عربستان، اتصال مستقیم شبکه‌های برق غیرممکن است و باید از مبدل‌های فرکانس استفاده شود.
در همین زمینه، ارکان الشیبانی، وزیر ارتباطات عراق، از موافقت دولت عراق با پروژه اتصال برق با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خبر داد. دولت عراق با پیشنهاد کمیته مرکزی در خصوص اتصال برق با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس موافقت کرده است. همچنین هزینه‌های مالی پروژه اتصال با کشورهای حاشیه خلیج فارس تا پیش از دریافت انرژی قابل پرداخت نیست. در واقع، عراق از طریق این پیوند به دنبال رفع بحران برق است و در همین راستا وزارت برق عراق توافقنامه‌ای را با شورای همکاری خلیج فارس برای ایجاد دو خط انتقال برق به طول ۳۰۰ کیلومتر منعقد کرد. طول این دو خط در داخل عراق ۸۰ کیلومتر و در داخل کویت ۲۲۰ کیلومتر تقسیم شده است که در صورت تکمیل این پروژه صدها مگاوات برق در اختیار عراق قرار خواهد گرفت.
علاوه بر گاز ایران که سال‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، وزارت برق جایگزین‌های مختلفی از جمله طرح واردات گاز قطر و همچنین اتصال برق با ترکیه و عربستان سعودی را اعلام کرد. در رابطه با اتصال برق عراق و ترکیه، عادل کریم، وزیر برق عراق، در ۱۲ می ۲۰۲۲ تأیید کرد که «خط اتصال با ترکیه ظرف یک هفته آماده می‌شود که ۳۰۰ مگاوات عراق را تامین می‌کند».
همچنین در ۱۱ فوریه، وزیر برق عراق از قصد کشورش برای واردات گاز قطر برای جبران کمبود ایران خبر داد که صادرات آن به عراق اخیرا کاهش یافته و باعث ضرر حدود ۶۰۰۰ مگاوات شده است.براساس اظهارات مقامات رسمی، عراق همچنین با قطر برای تامین مقادیری گاز در فصل زمستان به این کشور توافق کرده و ظرف چند ماه آینده گاز از طریق کشتی ها خواهد رسید. توافق با طرف قطری تضمین کننده تامین گاز سالانه به میزان یک و نیم میلیون تن است، اما عراق باید اقدامات سریع و لجستیکی مانند آماده سازی بنادر، ایجاد سکوهای گاز مایع و تهیه شبکه خطوط لوله برای انتقال آن از بنادر به نیروگاه‌ها را انجام دهد.
بسیاری از کارشناسان اقدامات دولت عراق در یافتن جایگزین‌های ایران را با ترس فزاینده از وقوع تظاهرات گسترده مردمی مرتبط می‌دانند که هر ساله با بدتر شدن سیستم برق و افزایش دمای تابستان تجدید می‌شوند. برای نمونه، مرحله اجرایی شدن پروژه اتصال به شبکه برق خلیج فارس در درجه نخست به وضعیت امنیتی عراق مربوط می‌شود، به ویژه اینکه گروه‌های مسلح قبلاً خطوط انتقال برق را در اوایل سال گذشته هدف قرار داده بودند و عملیات آنها منجر به کمبود قابل توجهی در ساعات اوج مصرف شد. بنابراین به توانایی دولت برای ایمن سازی پروژه مربوط می‌شود. همچنین این طرح در تابستان امسال نمی‌تواند به دلیل ناقص بودن زیرساخت‌ها و اتصال محلی در عراق وارد مرحله عملیاتی شود.
براساس نظر کارشناسان برق، مشکل عراق به تولید محدود نمی‌شود، بلکه به فرسودگی شبکه‌های توزیع و فرسودگی زیرساخت‌ها و همچنین سوء استفاده از خطوط برق و خرابکاری در برخی موارد مربوط می‌شود که همه این متغیرها چالش‌های بزرگی را برای دولت است. از همین روی، اتصال برق با کشورهای حاشیه خلیج فارس مشکل بغداد را به طور کامل حل نخواهد کرد.
رویای مصر
ذخایر عظیم مصر، آن را به عنوان یک هاب بزرگ انرژی واجد شرایط می‌کند، از سوی دیگر در برخی کشورها مانند سوریه و عراق، کمبود برق وجود دارد. مصر به دلیل تعداد زیاد پروژه‌های بادی و خورشیدی یکی از اصلی‌ترین کشورهای تولیدکننده انرژی‌های تجدیدپذیر در شمال آفریقا و منطقه خاورمیانه است. مصر در حال حاضر دارای ظرفیت فتوولتائیک خورشیدی ۱۷۰۰ مگاوات و ۱۴۶۵ مگاوات برای انرژی بادی است. اما این ظرفیت باید در سال‌های آینده با پروژه های آتی افزایش یابد. برای سودآوری تولید، بخشی از برق به سودان، لیبی، اردن و احتمالا عراق صادر خواهد شد. امکان ارتباط با قبرس و یونان در حال حاضر در مصر مورد بحث است.
براساس توافق سال گذشته، مصر قصد دارد از طریق توسعه اتصال برق خود با اردن در پروژه‌ای که ۲.۲ میلیارد دلار هزینه دارد، ۷۰۰ مگاوات برق به عراق صادر کند. این پروژه در دو مرحله توسعه می‌یابد که فاز اول ارتباط مصر با اردن را توسعه می‌دهد و فاز دوم شامل توسعه ۳۰۰ کیلومتر خطوط انتقال از اردن به عراق است. هزینه کل این پروژه ۳۵ میلیارد پوند عراقی (۲.۲ میلیارد دلار) برآورد شده است و این قرار است تا ۱۸( اواسط سال ۲۰۲۳) آغاز شود.
مصر همچنین در حال آماده سازی برای توسعه یک پروژه اتصال برق با عربستان سعودی است. این پروژه با تاخیرهای متعددی در مراحل مناقصه و طراحی مواجه شد که تفاهم نامه اولیه برای این پروژه در ژوئن ۲۰۱۳ امضا شد. در اکتبر ۲۰۱۶، قرارداد اتصال ایستگاه های سوئیچ در مصر و عربستان سعودی به گروه Prysmian ایتالیا منعقد شد. برآورد می شود که این پروژه ۱.۶ میلیارد دلار هزینه داشته باشد و مصر ۶۰۰ میلیون دلار از کل هزینه را تامین و بتواند روزانه تا ۳۰۰۰ مگاوات برق را انتقال دهد.
البته اجرای پروژه انتقال برق مصر به عراق نیز مورد تردید کارشناسان است چون تکیه مصر بر انرژی‌های تجدیدپذیر، و نیز تعهد آن به سایر کشورها احتمال اجرای آن حداقل در کوتاه مدت را با مشکل روبه رو می‌کند.
نتیجه
آمار و اظهارات نشان می‌دهد که حداقل در کوتاه مدت، ایران بهترین گزینه برای عراق در راستای واردات گاز و تامین برق است. اما به نظر می‌رسد مقامات این کشور دیدگاه‌های سیاسی را در این امر دخیل کرده و به دنبال یافتن جایگزین‌هایی هستند که از نظر اقتصادی پرهزینه و زمانبر است و حتی توان پر کرد خلا بازار عراق را ندارد.
همچنین بغداد بجای فرافکنی در این موضوع پرداخت طلب ایران را در دستور کار قرار دهد تا تهران نیز بتواند عرضه گاز خود را مانند گذشته دنبال کند که نتیجه برد-برد برای هر دو کشور همسایه است.
نظر شما