وحید پورتجریشی؛ بازار: شکل گیری و تشدید جنگ میان روسیه و اوکراین منجر به تغییر بسیاری از مولفه های ژئوپلیتیک به ویژه در منطقه اوراسیا و قفقاز شد. به عنوان مثال، روسیه که دستکم طی سال های پس از فروپاشی شوروی، به عنوان مسیر اصلی انتقال کالا و بار میان آسیای میانه و اروپا محسوب می شد، اکنون می توان گفت که تقریبا از نقشه ترازیت زمینی میان شرق و غرب حذف شده است.
با این حساب، طرح ابتکاری کمربند و راه (BRI) چین اکنون مسیر شاخه شمالی خود که از روسیه عبور می کرد را از دست داده است. از سوی دیگر، رهبران اتحادیه اروپا دو هفته پیش قزاقستان را نیز تهدید به اعمال تحریم های مشابه به دلیل همکاری نور سلطان با مسکو در جنگ اوکراین کردند.
تغییر در سیاست خارجی قزاقستان و احیای مسیر BRI
پس از تهدید به تحریم رهبران اروپا علیه قزاقستان، به نظر می رسد نور سلطان اکنون در پی تغییر فعالانه سیاست خارجی خود دستکم در بخش ترانزیت و ارتباطات تجاری با غرب است. مقامات قزاقستان طی هفته های اخیر تلاشی مضاعف برای احیای مجدد BRI با همکاری کشورهای منطقه قفقاز یعنی جمهوری آذربایجان، ارمنستان و البته ترکیه و گرجستان به کار بسته اند.
اگرچه سران قزاقستان تلاش هایی نیز برای توسعه ترانزیت با غرب از طریق خاک ایران به عنوان شاخه جنوبی BRI طی هفته های گذشته داشته اند، اما حقیقت امر این است که به دلیل وضع تحریم های غرب علیه تهران و حواشی ایجاد شده برای نور سلطان پیرو مساله اوکراین، این کشور به شکل طبیعی به دنبال افزایش تنش با غرب نخواهد بود و به همین منظور، دستکم مساله ترانزیت بار از مسیر ایران را به صورت چندان جدی پیگیری نخواهد کرد.
از سوی دیگر، انتقال بار از قزاقستان به جمهوری آذربایجان از طریق کریدور ترانس کاسپین که بنادر آکتائو و کوریک قزاقستان را به باکو متصل می کند، بسیار سریعتر از مسیر زمینی ایران است که همین موضوع، از جذابیت مسیر عبوری از ایران خواهد کاست.
در این میان ذکر دو نکته الزامی است. نخست اینکه مسیر جاده ابریشم جدید، موضوعی تازه نبوده که با شکل گیری تحریم علیه روسیه طرح آن به فراموشی سپرده شود. این مسیر هنوز دو شاخه میانی و جنوبی خود را در اختیار داشته و امیدها برای توسعه و رونق آن از دست نرفته است. دوم اینکه کشورهای قزاقستان و منطقه قفقاز، علاوه بر اشتراکات فرهنگی ساختار بروکراتیک که از زمان اتحاد جماهیر شوروی با یکدیگر دارند، به لحاظ نژادی نیز مولفه های مشترک فرهنگی زیادی با هم دارند که همکاری مشترک را بسیار ساده خواهد کرد.
به عنوان مثال، می توان به عضویت جمهوری آذربایجان، قزاقستان و البته ترکیه در سازمان کشورهای ترک زبان (شورای کشورهای ترک زبان سابق) و یا عضویت در سازمان های منطقه ای بزرگی مانند اتحادیه کشورهای مستقل مشترک المنافع (CIS)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) اشاره کرد. همچنین در خصوص روابط گرجستان و قزاقستان نیز باید گفت علیرغم عدم عضویت گرجستان در هیچ یک از این سازمان ها، تفلیس از روابط بسیار خوبی با قزاقستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ارمنستان برخوردار بوده که همین روابط، زیرساخت بسیار مناسبی برای توسعه مناسبات تجاری را با یکدیگر فراهم می کند.
از سوی دیگر، آنچه در شرایط فعلی حائز اهمیت است اینکه اکنون بهترین فرصت برای توسعه کریدور ترانس کاسپین یا همان کریدور میانی BRI بوده که اگرچه پیشتر انتقاداتی در خصوص افزایش هزینه حمل بار به لحاظ ترانسشیپمنت برای این کریدور مطرح بود، اکنون با توجه به حذف روسیه از مسیر، به نظر نمی رسد چننی نکته ای چندان مهم جلوه کند.
در همین راستا، مقامات قزاقستان و جمهوری آذربایجان نشست های مشترک مهمی نیز با یکدیگر داشته اند. به عنوان مثال، در ماه مارس، رئیس هیات مدیره شرکت سرمایه گذاری «سامروک کازینا» قزاقستان با میکائیل جباروف، وزیر اقتصاد جمهوری آذربایجان در باکو دیدار داشت که موضوع اصلی این دیدار، تسهیل ترانزیت بار در دریای خزر عنوان شده است. همچنین مشابه همین دیدار میان مقامات گرجستان و جمهوری آذربایجان صورت گرفته است.
در مثالی دیگر، تیمور سلیمانوف معاون اول رئیس امور کارکنان کاخ ریاست جمهوری قزاقستان طی سفری به ایالات متحده سخنرانی در سفارت نور سلطان در واشنگتن (۱۸ ژانویه ۲۰۲۲) تاکید کرد که نور سلطان و باکو در حال رایزنی برای فراهم آوردن زیرساخت های مربوط به راه اندازی مسیر حمل تانکر در دریای خزر هستند.
بحران انرژی اروپا و کریدور ترانس کاسپین
شاید بزرگترین بحران اقتصادی به وجود آمده در سایه جنگ اوکراین، مساله کمبود منابع سوختی به ویژه گاز، در اروپا باشد که اتفاقا به محل اختلاف رهبران اتحادیه اروپا در خصوص تحریم واردات گاز از روسیه تبدیل شده است. در حالیکه آلمان حاضر به قطع واردات گاز خود از روسیه نیست، بسیاری از اعضای اتحادیه اروپا ضمن ابراز ناراحتی از این تصمیم برلین، خواستار قطع واردات گاز روسیه به قاره سبز هستند.
مقامات آلمان بارها اظهار داشته اند که در صورت یافتن گزینه آلترناتیو مناسب برای جایگزینی گاز روسیه، حتما آن را مورد بررسی قرار خواهند داد. با توجه به مطرح بودن قزاقستان به عنوان هقدهمین صادر کننده گاز جهان و البته صادرات گاز جمهوری آذربایجان به اروپا از طریق خط لوله ترانس آدریانیک، اکنون قزاقستان به دنبال افزایش صادرات نفت و گاز خود از طریق جمهوری آذربایجان به اروپا در راستای جایگزین شدن با گاز صادراتی روسیه است.
توسعه و رونق کریدور ترانس کاسپین در سایه جنگ اوکراین
علاوه بر مساله صادرات منابع سوختی از قزاقستان به اروپا از طریق کریدور ترانس کاسپین، باید در نظر داشته باشیم که مقامات قزاقستان اکنون بیش از هر زمان دیگری به توسعه صادرات کالاهای چین به اروپا از طریق کریدور میانیBRI هستند که با توجه به حذف روسیه از این طرح، اکنون بهترین فرصت برای افزایش بازدهی مسیر این کریدور است.
در همین راستا، قزاقستان با تازگی توافقنامه ای برای تاسیس شرکت سرمایه گذاری مشترک یا همکاری جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه در قالب چارچوب همکاری مسیر ترانزیت بین المللی ترانس کاسپین (TITR) دست یافته اند که در صورت تاسیس و راه اندازی، حجم بالایی از سرمایه می تواند برای توسعه این کریدور تزریق شود.
لذا به نظر می رسد در جریان بحران اوکراین، نه تنها قزاقستان راه خود را از روسیه به عنوان متحد و شریک استراتژیک قدیمی این کشور جدا کرده، بلکه با همکاری کشورهای منطقه قفقاز به دنبال بهره برداری حداکثری از فرصت کم نظیر به وجود آمده در سایه جنگ اوکراین است.
نظر شما