تاثیر تحریم ها بر اقتصاد روسیه؛ آیا درآمد مسکو از صادرات نفت و گاز کم شده است؟

تهمینه غمخوار؛ بازار: خیل کثیری از سیاستمداران و روزنامه نگاران در سراسر جهان تصور می کنند که عدم خرید نفت یا گاز از روسیه، این کشور را به دلیل تهاجم به اوکراین و جنایات مرتکب مجازات می کند. اما، آیا این فرض بنیادین (در توجیه اعمال این تحریم ها) درست است؟ و یا این امکان وجود دارد که تحریم ها، موجب کسب درآمد بیشتر برای اقتصاد روسیه شده باشند؟ این مطالب گزیده ای از صحبتهای «دکتر فریدون فشارکی» بنیانگذار و رئیس FGE، شرکت مطرح مشاوره بازار جهانی انرژی در گفتگو با خبرنگار بازار است.

«دکتر فریدون فشارکی» از پیشگامان تحلیل بازار نفت و گاز و مطالعات بازارهای انرژی آسیا، اقیانوسیه و خاورمیانه از اوایل دهه ۱۹۸۰ شناخته می‌شود. وی که عضو هیئت مدیره شرکت بورس دوبی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بورس‌های جهان است، بازار نفت در دهه های اخیر و سنجش جایگاه نفت ایران در جهان را مورد ارزیابی قرار داده است. همچنین وی در سال ۱۹۹۵، به‌عنوان عضو ارشد انجمن اقتصاد انرژی ایالات متحده انتخاب شد و در سال ۲۰۰۲، به‌ عنوان همکار ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در واشنگتن دی‌سی منصوب گردید. فشارکی در سال ۲۰۱۲ جایزه IAEE را دریافت کرد. «زکی یمانی» وزیر اسبق نفت عربستان و «دانیل یارگین»، تئوریسین بین‌المللی نفت، در فهرست برندگان جوایز موسسه IAEE قرار داشته اند.

دکتر فشارکی گفت: آنچه که اعداد و آمار واقعی نشان می‌دهند بیانگر آن است که تحریم‌های انرژی روسیه، خود تحریمی و فشارهای وارد شده از سوی غرب، منجر به کسب ثروت بیشتر توسط روسیه شده، نه کمتر!

وی افزود: در واقع، قیمت نفت به دلیل تحریم های روسیه تا حدود ۲۰ دلار در هر بشکه افزایش یافته است. حداقل ۱۰ دلار (در هر MMBTU) از افزایش قیمت گاز نیز به دلیل لغو پروژه نورد استریم ۲ و تمام تهدیدات عمومی علیه گاز این کشور بوده است.

رئیس FGE اضافه کرد: به دلیل تحریم ها، نفت خام اورال روسیه در هفته های اخیر با تخفیف های ۳۰ تا ۳۵ دلاری برای هر بشکه نفت معامله شده است. با این حال، میانگین قیمت نفت خام صادراتی روسیه ‌۸۴ دلار در هر بشکه در ژانویه، ۹۴ دلار در هر بشکه در فوریه و ۹۱ دلار در هر بشکه در مارس ۲۰۲۲ بوده است. این در حالی است که نفت روسیه در سال ۲۰۲۱ با میانگین قیمت ۶۸ دلار در هر بشکه فروخته شد.

علیرغم تخفیف های بالا، درآمد نفتی روسیه در ماه آوریل حداقل یک میلیارد دلار بیش از میانگین درآمد ماهیانه سال ۲۰۲۱ بوده و حدود چهار میلیارد دلار به مازاد بودجه در این ماه کمک کرده است

این کارشناس برجسته انرژی در خصوص سوال خبرنگار بازار در خصوص این موضوع که چه میزان از نفت و گاز روسیه پس از اعمال تحریم ها از دست رفته اند؟ گفت: تا کنون، به نظر می‌رسد این تأثیر کمتر از آنچه قبلاً تصور می‌شد، بوده باشد. در حالی که در روند نرمال عرضه حدود ۲.۰ تا ۲.۵ میلیون بشکه در روز نفت روسیه به بازار اختلال ایجاد شده است، بسیاری از این حجم عرضه به بازارهای دیگر و بطور عمده به آسیا، هدایت شده اند.

فریدون فشارکی اذعان کرد: کاهش واقعی صادرات نفت خام و فرآورده های نفتی روسیه در اثر تحریم ها حدود ۰.۵ تا ۱.۰ میلیون بشکه در روز تا به امروز بوده است. پیش از وقوع این جنگ، روسیه حدود هفت میلیون بشکه در روز صادر می کرد که تقریباً پنج میلیون بشکه در روز شامل نفت خام و دو میلیون بشکه در روز نیز به فراورده های نفتی اختصاص داشت.

دکتر فشارکی: با قطعیت می توان گفت که روسیه تاکنون تحت تحریم ها پول بیشتری نیز به دست آورده است! این موضوع، این فرضیه را که اقتصاد روسیه با خودتحریمی در اروپا یا تحریم های ایالات متحده به لحاظ مالی تحت فشار است، رد می کند

بنیانگذار و رئیس FGE ادامه داد که البته میزان تاثیر تحریم ها بر روی فرآورده ها شدیدتر از نفت خام است. چندین پالایشگاه روسیه فعالیتهای خود را متوقف یا کاهش داده اند که این امر منجر به کاهش تولید نفت خام شده است. مارجین های پالایشی جهانی در سطوح بالایی قرار دارند که عمدتاً به دلیل موضوع روسیه است.

دکتر فشارکی در پاسخ به این سوال که نتیجه همه این تحولات بر درآمد نفت و گاز روسیه چیست؟ گفت: علیرغم تخفیف های بالا، درآمد نفتی روسیه در ماه آوریل حداقل یک میلیارد دلار بیش از میانگین درآمد ماهیانه سال ۲۰۲۱ بوده و حدود چهار میلیارد دلار به مازاد بودجه در این ماه کمک کرده است. قیمتی نفت در نظر گرفته شده در بودجه سال جاری روسیه برای درآمد های نفتی ۴۴.۲۰ دلار در هر بشکه می باشد.

وی اضافه کرد: در نتیجه، با قطعیت می توان گفت که روسیه تاکنون تحت تحریم ها پول بیشتری نیز به دست آورده است! این موضوع، این فرضیه را که اقتصاد روسیه با خودتحریمی در اروپا یا تحریم های ایالات متحده به لحاظ مالی تحت فشار است، رد می کند.

دکتر فشارکی اظهار کرد که در بخش گاز، ال ان جی روسیه در بازار با قیمت های بالای بازار تک محموله (اسپات) و قیمت های بالای قراردادهای قیمت گذاری شده بر اساس قیمت نفت خام به فروش می رسند. گاز صادراتی خط لوله روسیه (به اروپا) نیز به قیمت هایی حداقل ۱۰ تا ۱۵ دلار بر هر MMBtu بالاتر از آنچه که اگر پروژه نورداستریم ۲ بدون تهدیدها و تنش های ژئوپلیتیکی اجازه فعالیت میداشت، به فروش می رسد. بنابراین بدیهی است که روس‌ها از فروش گاز تحت تحریم‌ها نیز درآمد بسیار بیشتری به دست آورده‌ اند.

وی افزود: قطع عرضه گاز روسیه به لهستان و بلغارستان بازار را در کوتاه مدت کمی ملتهب کرده است، اما در بلندمدت چندان قابل توجه نیست زیرا هر دو کشور پیش از این قصد داشتند تا واردات روسیه را به تدریج متوقف کنند.

این کارشناس برجسته حوزه انرژی بیان کرد: با این وجود، مشاهده می کنیم که حتی بدون تحریم‌ها، ترس از قطع گاز در آینده منجر به افزایش قیمت‌ها شده است. نوسان قیمت‌ ها به شدت افزایش یافته است و تجار گاز بازار اروپا ریسک بالایی (در مورد احتمال تحریم گاز روسیه) در قیمت های گاز اروپا لحاظ کرده اند، که مطمئناً موجب افزایش سرسام‌آور قیمت‌ گاز در هاب TTF می‌شود.

عضو ارشد انجمن اقتصاد انرژی ایالات متحده تصریح کرد که از زمان شروع جنگ، اگرچه ما پیش‌بینی خود در مورد صادرات گاز روسیه به اروپا در سال ۲۰۲۲ را از ۱۹۰ میلیارد مترمکعب به ۱۵۰ میلیارد مترمکعب کم کرده ایم، اما از نظر درآمد پیش بینی میشود این روند برعکس باشد. به دلیل عوامل متعددی که بر این موضوع (درآمد صادرات گاز روسیه) تاثیرگذار است، ارائه یک عدد دقیق امری دشوار است، اما ارزیابی ما بر تأثیر خالص تحریم ها درآمد صادرات گاز روسیه افزایشی در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار باشد!

اگر در ۱۵ ماه می، تحریم های جدید اعمالی توسط اروپا موجب کاهش شدید صادرات شده و قیمت نفت به ۱۳۰ دلار در هر بشکه برسد، روسیه همچنان می تواند درآمد نفتی خود را افزایش دهد

دکتر فشارکی گفت: اگر هدف غرب کاهش درآمد گاز روسیه باشد، خرید بیشتر گاز، و نه کمتر، از روسیه می تواند منجر به کاهش قیمت‌ها و کاهش درآمد صادراتی می‌شود. در عین حال داشتن یک برنامه مشخص برای کاهش تدریجی وابستگی به گاز روسیه نیز به کاهش ریسکهای اضافه شده به قیمت و در نهایت کاهش قیمت های گاز کمک می کند؛ البته مشروط بر اینکه این طرحها معقول و قابل راستی آزمایی باشد!

تحلیلگر بازار نفت و گاز و مطالعات بازارهای انرژی آسیا، اقیانوسیه و خاورمیانه افزود: واضح است که تحولات ماه های آینده می تواند این محاسبات را تغییر دهد. اگر کاهش تولید نفت روسیه، مثلاً سه میلیون بشکه در روز باشد و قیمت ها از ۱۰۰ دلار در هر بشکه بالاتر نرود، روسیه وضعیت بدتری از منظر درآمد نفتی خواهد داشت.

وی ادامه داد که اما اگر در ۱۵ ماه می، تحریم های جدید اعمالی توسط اروپا موجب کاهش شدید صادرات شده و قیمت نفت به ۱۳۰ دلار در هر بشکه برسد، روسیه همچنان می تواند درآمد نفتی خود را افزایش دهد.

دکتر فشارکی در پایان گفت: بسیار جالب است که دولت ها و شعارهای پوپولیستی چقدر می توانند عقاید عمومی را گمراه کنند. دنیا می توانست جای بسیار بهتری باشد اگر تصمیمات به جای تمرکز بر احساسات و مواضع سیاسی بر مبنای تحلیل هزینه و فایده بی طرفانه و صادقانه گرفته می شد!