تهمینه غمخوار؛ بازار: در حالی که حدود ۱۸ ماه به انتخابات ریاست‌جمهوری در ترکیه باقی مانده است، نرخ تورم روند صعودی خود را ادامه می‌دهد، تا جایی که در ۲۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. شاخص تورم از اکتبر ۲۰۰۲ تا این اندازه بالا نبوده است. در آن زمان شاخص تورم ۳۳ درصد بود، در نوامبر ۲۰۲۱ به ۲۱ درصد رسید و در ماه مارس سال جاری ۶۱/۴ درصد را به ثبت رساند.
علاوه بر آن، در حالی که ترکیه به شدت به کالاهای وارداتی، به ویژه مواد اولیه و انرژی وابسته است، واحد پولی لیر در عرض یک سال یعنی سال ۲۰۲۱ به میزان ۴۵ درصد ارزش خود را از دست داد در حالی که در سال جاری نیز ارزش لیر معادل ۱۰ درصد کاهش یافت. به دلیل سیر صعودی قیمت‌ها، دولت در ماه گذشته از تمام سوپرمارکت های زنجیره‌ای خواست تا قیمت ها را کاهش دهند. با این حال روند افزایش قیمت ها ادامه یافته‌اند و بر اساس اعلام اداره آمار مبنی بر افزایش قیمت قابل توجه در عرض یک سال، قیمت آرد و گوشت مرغ ۸۶ درصد، روغن نباتی، شیر و ماست ۷۵ درصد و نان ۵۴ درصد افزایش یافته است.
بر همین اساس، اردوغان از دو ماه گذشته وعده داده که حقوق کارمندان، بازنشستگان و دستمزدها را افزایش می‌دهد. اما کارشناسان این موضوع را بی فایده می‌دانند. همچنین، دولت ترکیه اعلام کرده که با اجرای سیاستهای اقتصادی جدید، نرخ تورم در این کشور پس از مدتی تک رقمی خواهد شد؛ سیاستی که رجب طیب اردوغان با پایین آوردن نرخ بهره بانکی سعی دارد تولید و صادرات این کشور را افزایش دهد. این مسائل در حالی مطرح شده که بر اساس اعلام وزارت تجارت، در این کشور کسری تجاری عمیق‌تر شده و واردات انرژی افزایش یافته است.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع افزایش چشمگیر نرخ تورم در ترکیه، خبرنگار بازار گفتگویی را با «ابراهیم فراهانی» کارشناس مسائل خاورمیانه متمرکز بر سیاست خارجی ترکیه ترتیب داده است.
مشروح مصاحبه در زیر آمده است:
* با توجه به اینکه نرخ تورم در ترکیه با ادامه جنگ اوکراین به بالاتر از ۵۰ درصد رسیده است. این نرخ بالا چه تاثیری بر اقتصاد کشورهایی که در حال تجارت با ترکیه هستند خواهد گذاشت؟
دلیل افزایش نرخ تورم ترکیه که از سال ۲۰۱۸ با بحران بدهی ها شدت گرفته، در سال ۲۰۲۱، ناگهان دو برابر شد و در سال ۲۰۲۲ ادامه پیدا کرد، در درجه نخست بالا بودن ریسک سرمایه گذاری، انتقال شیفت ریسک سرمایه گذاری بانکها به بازار ترکیه و عدم اطمینان در ساختار این کشور و فساد اداری و ساختاری است که در حکومتهایی که به مدت بیست سال تغییری ایجاد پیدا نمی کنند، شکل می گیرد. کشورهای همسایه ترکیه از جمله ایران و عراق هستند که صادرات انرژی از طریق این کشورها صورت می گیرد در حالی که البته گران شدن و افزایش قیمت انرژی تاثیر زیادی بر اقتصاد ترکیه می گذارد.
جنگ اوکراین موجب شده تا ریسک ژئوپلیتیک دریای سیاه که یک ساحل جنوبی آن در اختیار ترکیه است، افزایش یابد و لیر در برابر دلار که پیش از آن در کانال ۱۳ دلار بود به کانال ۱۴ تا ۱۵ دلار وارد شود
جنگ اوکراین نیز موجب شده تا ریسک ژئوپلیتیک دریای سیاه که یک ساحل جنوبی آن در اختیار ترکیه است، افزایش یابد و لیر در برابر دلار که پیش از آن در کانال ۱۳ دلار بود به کانال ۱۴ تا ۱۵ دلار وارد شود. بنابراین ریسک ژئوپلیتیکی ترکیه و کشورهای ساحلی دریای سیاه بالا رفته است.
* افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی چالش‌های اقتصادی پیش روی دولت اردوغان است. کارشناسان هشدار می دهند که اگر رئیس جمهور ترکیه تغییر مسیر دهد و استراتژی پولی بحث برانگیز خود را تغییر ندهد، وضعیت ممکن است بدتر شود. ارزیابی شما در خصوص این موضوع و سیاستهای اقتصادی ترکیه در منطقه چیست؟
پس از شیوع ویروس کرونا، کل دنیا به دلیل آنکه بدهی های امریکا به بانک مرکزی خود یعنی فدرال رزرو سه برابر شد، تحت تاثیر قرار گرفت. با در نظر گرفتن این موضوع که ایران ریال، ترکیه لیر و امریکا دلار چاپ می کند، هر کشوری که دچار کسری بودجه می شود، از بانک مرکزی خود قرض می کند تا بدهی خود را پوشش دهد، در صورتی که تمام این موارد تورم زا است.
اگر ایران ریال و ترکیه لیر چاپ می کند، تاثیری بر اقتصاد جهانی ندارد، اما چاپ دلار توسط امریکا، موجب می شود تا امریکا تورم خود را به تمام کشورهای دنیا که مجبور هستند بر اساس نظام بین الملل پولی از دلار استفاده کنند، بفروشد
بنابراین، اگر ایران ریال و ترکیه لیر چاپ می کند، تاثیری بر اقتصاد جهانی ندارد، اما چاپ دلار توسط امریکا، موجب می شود تا امریکا تورم خود را به تمام کشورهای دنیا که مجبور هستند بر اساس نظام بین الملل پولی از دلار استفاده کنند، بفروشد.
قبل از وقوع جنگ روسیه و اوکراین، تقریبا ۵۰ درصد از تورم جهانی با توجه به اینکه قیمت نفت، ذرت و مواد اولیه افزایش یافت، به دلیل چاپ کردن دلار توسط امریکا بود. بنابراین، غیر از اینکه نرخ بالای تورم ایران و ترکیه زاییده اقتصاد بیمار و تورم داخلی است که ریسک بانکها را به جامعه می فروشند، خرید ریسک بین المللی و ریسک دلار امریکا یکی از مهمترین موضوعات تاثیر گذار در این زمینه است.
* با توجه به افزایش نرخ تورم در ترکیه و شباهتها و تفاوتهایی که ساختار اقتصادی ایران با ترکیه دارد، بازگشت به اصول اقتصاد برای کدام یک از دو کشور سریع‌تر و راحت‌تر خواهد بود؟
از نظر شباهت نظام ایران و ترکیه، دو کشور از نظر تاریخی و ساختاری دو کشور مسلمان غیر عرب هستند که پس از ۲۰۱۱ تحت تاثیر انقلاب عربی قرار نگرفته و نفوذ خود را گسترش دادند. اما در خصوص تفاوتها، نظام و ساختار دولت ایران رانتیر یعنی سیستم خام فروشی است، در حالی که نظام دولت ترکیه تولید محور است. اردوغان، استراتژی کاهش هزینه تولید و صادرات بیشتر را مد نظر قرار داده است، زیرا زمانی که هزینه تولید کاهش می یابد، محصول برای صادرات مقرون به صرفه تر است و بازار مصرف کشورهای بیشتری تصاحب می شود. اما در ایران این موضوع برعکس است و بیشتر فروش محصولات نفتی مطرح است.
ترکیه به شدت وابسته به صنعت توریسم، وارد کننده انرژی، دارای بدهی های زیاد و نرخ تورم بالای ۴۰ تا ۵۰ درصد و سود بانکی ۱۴ تا ۱۵ درصدی است
از طرفی، تحریم ها به خصوص پس از ترامپ، موجب شکسته شدن کمر اقتصاد ایران شده که البته در حال حاضر بالا رفتن قیمت دلار تا حدودی با وجود اینکه هنوز برجام احیا نشده، این مسئله را جبران کرده است.
اما، ترکیه، این مزیت را ندارد و همچنان به شدت وابسته به صنعت توریسم، وارد کننده انرژی، دارای بدهی های زیاد و نرخ تورم بالای ۴۰ تا ۵۰ درصد و سود بانکی ۱۴ تا ۱۵ درصدی است. این موارد همه خود رانت است؛ یعنی مثلا با این سود ۱۵ درصد اگر فردی وام بگیرد و پس از آن هر کالایی خریداری کند، با سود ۳۰ تا ۴۰ درصد که افزایش پیدا می کند، وام با سود آن صفر می شود و یا مثلا در ایران اگر شما وام ۱۵ درصدی بگیرید، با وجود تورم ۳۰ درصدی، بدون اینکه کاری انجام دهید، همان تورم، بدهی و کل وام شما را پس از گذشت چند سال تسویه می کند.
این مسائل مافیای بانکی است که باید دید اردوغان وامهای ۱۵ درصدی با وجود بالای ۴۰ درصد را به کدام بخشها اعطا کرده است. آیا به الیگارشی خود داده که باعث شده این فساد گسترش یابد. آنچه که در مورد ایران نیز مبرهن است این است که کشور از نظام بانکی بر خوردار است که به گونه ای دستوری عمل می کند.
معمولا در همه جای دنیا، نظام بانکی تقریبا استقلال یافته است و بر اساس تحولات و نیازمندیهای جامعه خود تصمیم میگیرد. اما بانک مرکزی ایران کاملا سیاسی است در حالی که هیچ استقلالی ندارد. بانک مرکزی ترکیه نیز تحت نظر و دستور اردوغان است و هر تصمیمی که رئیس جمهور اتخاذ کند، بانک مرکزی انجام می دهد.
نظر شما