بازار؛ گروه استانها: یکی از ظرفیت‌هایی که بسیاری از کشورهای شرقی و حتی غربی و اروپایی سالیانی است که به آن توجه کرده‌اند، ظرفیت گیاهان دارویی است که بسیاری از کشورهای به آن به عنوان یک ظرفیت راهبردی نگاه می‌کنند و توانسته‌اند با فرآوری و حتی صادرات خام آن درآمدی بیش از دو برابر درآمد نفتی ایران، درآمد ارزی کسب کنند.
این در صورتی است که ایران با وجود منابع خودرو و طبیعی و نیز امکان کشت وسیع گیاهان دارویی هنوز آن گونه که باید از این صنعت بهره‌مند نشده است و به آن به چشم یک ظرفیت حاشیه‌ای خرد نگاه می‌شود و گردش مالی آن در بودجه کلان کشور تقریباً چیزی نزدیک به صفر است.
خراسان جنوبی نیز باوجود اقلیم مناسب و کیفیت بالای گیاهان دارویی مورد بی‌مهری و بی‌توجهی مسئولان قرار گرفته است. گیاهان دارویی در استان از گذشته تاکنون نقش مهمی در سلامت و درمان مردم داشته‌اند اما از این ظرفیت بالقوه برای توسعه و رشد اقتصادی به‌خوبی استفاده نشده است.
مسئولان همواره در این زمینه قول‌هایی داده‌اند اما بعد از سال‌ها هنوز شاهد پیشرفتی نبوده‌ایم و حتی به دلیل خشکسالی‌ها شاهد از بین رفتن این ظرفیت نیز هستیم، به نظر می‌رسد دست یافتن به سهمی شایسته در این زمینه تنها با سرمایه‌گذاری در این خصوص از طریق تولید، فرآوری و بازاریابی مطلوب مبتنی بر ویژگی‌های اکولوژیک استان میسر باشد.
عدم ثبات مدیریتی و محیط دایره‌ای در عملکرد
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان جنوبی در این باره به خبرنگار بازار گفت: گیاهان داوریی، طلای خراسان جنوبی است ولی هیچ‌گونه تلاش و حرکتی از سوی مسئولان در بخش گیاهان دارویی ندیدیم و نکته مهم در این زمینه تغییر مدیریت در استان است.
محسن پویان تصریح کرد: تغییر مدیریت باعث می‌شود که پیشرفت نداشته باشیم، زمانی که یک استاندار و مسئول به مزیت‌ها و ظرفیت‌های استان واقف می‌شود و می‌خواهد در بخش‌های مختلف از جمله گیاهان دارویی کاری انجام دهد، تغییر داده می‌شود.
وی با بیان اینکه فرد دلسوزی برای ادامه روند کار در استان نداریم، تصریح کرد: در ابتدا باید تثبیت مسئولان را داشته باشیم ولی اگر اینگونه نیست مسئولان بعدی که وارد میدان می‌شوند لازم است که کارهای مفید مسئول قبلی را ادامه دهند.
به گفتۀ وی به عنوان نمونه اگر ستاد خاوران خروجی خوبی داشته، لازم است که ادامه داشته باشد تا بتوان از این محیط دایره‌ای که ایجاد شده، خارج شد و از عملکرد مثبت مسئول قبلی غافل نشد.
تهیه طرح جامع گیاهان دارویی
این مؤلف و پژوهشگر حوزه گیاهان دارویی عنوان کرد: در استان گیاهان دارویی خودروی مرتعی، زراعی دارویی و باغی دارویی داریم.
پویان خاطرنشان کرد: خشکسالی تأثیرات منفی بر مراتع گیاهان دارویی گذاشته است و مرکز ما با همکاری جهاد کشاورزی طرح مطالعات جامعی را در بخش گیاهان دارویی در حال انجام دارد که تا پایان سال معرفی خواهد شد.
وی افزود: در این طرح پتانسیل‌های کاربردی گیاهان دارویی استان و اینکه هر شهرستان و منطقه چه گونه‌ای مناسب آن است و چه مزیت‌هایی دارد ارائه می‌شود.
به گفتۀ وی ۸۰ گونه گیاه مزیت‌دار در خراسان جنوبی وجود داشت که به ۴۰ گونه کاهش یافته است، اما اگر زنجیره ارزش افزوده این گونه‌ها به صورت مکمل‌های غذایی و دارویی کامل شود، می توانند ارزش بالایی برای استان به همراه داشته باشند.
تغییر رویه استفاده از گیاهان دارویی
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان جنوبی اظهار کرد: لازم است که رویه استفاده از گیاهان دارویی تغییر کند و از دمنوش به کپسول یا شربت تبدیل شود، که مصرف ساده‌تر و میزان ماده مؤثره آن نیز کامل‌تر می‌شود.
پویان تأکید کرد: با این اقدامات می‌توان محصولات خراسان جنوبی را به کشورهای حاشیه خلیج فارس که علاقه‌مند به استفاده از این موارد هستند، صادر کنیم.
وی تصریح کرد: اکنون این بازارها از محصولات ایرانی خالی و کشوری مانند ترکیه این بازار را اشباع کرده است، در حالیکه در ایران و خراسان جنوبی گیاهان دارویی با بالاترین کیفیت وجود دارد.
به گفتۀ وی تاکنون گیاهان دارویی برای ما هیچ سودی در بخش اشتغال‌زایی و ارزآوری نداشته است و این در حالی است که دانش فنی و منابع اولیه در کشور موجود است و می‌توان مانند کشورهای هند و چین به سمت طب برپایه گیاهان دارویی رفت.
تاکنون گیاهان دارویی برای ما هیچ سودی در بخش اشتغال‌زایی و ارزآوری نداشته است و این در حالی است که دانش فنی و منابع اولیه در کشور موجود است و می‌توان مانند کشورهای هند و چین به سمت طب برپایه گیاهان دارویی رفت
مشکل قوانین سخت‌گیرانه در جذب سرمایه‌گذار
این مؤلف و پژوهشگر در زمینه جذب سرمایه‌گذار برای ورود به این عرصه نیز گفت: جذب سرمایه‌گذار در استان به گونه‌ای است که وقتی بخش خصوصی وارد جزیره خراسان جنوبی می‌شود با قوانین سخت و منقبض روبه‌رو شده و دلیلی برای سرمایه‌گذاری ندارد.
پویان تصریح کرد: لازم است که مشوق‌هایی در زمینه آب، برق، گاز، بهره‌های بانکی و زمین و موارد دیگر در استان دیده شود تا اشتیاق برای سرمایه‌گذاری و تولید داشته باشند.
وی بیان کرد: اکنون یزد، همدان و حتی کرمان بیش از پیش در جذب سرمایه‌گذار موفق هستند چرا که زمینه این کار را در اختیار آنها قرار می‌دهند.
به گفتۀ وی از نظر علمی و فنی و منابع اولیه در بخش گیاهان دارویی کمبودی وجود ندارد و اگر کارخانه‌ای در این زمینه شروع به کار کنند، مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی، دانشگاه بیرجند، دانشگاه صنعتی و علوم پزشکی و سایر ارگان‌ها، می‌توانند به سرمایه‌گذاران کمک کنند.
گیاهان دارویی مزیت‌دار در خراسان جنوبی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: ۱۶۰ نوع گونه گیاهان دارویی در سطح عرصه‌های طبیعی استان داریم که از این تعداد آنغوزه شیرین و آویشن، ریواس، سماق، بادامشک از گیاهان مزیت‌دار هستند، اما دو گونه آنغوزه شیرین و آویشن طرح اقتصادی دارند.
علیرضا نصرآبادی با بیان اینکه در بخش آنغوزه شیرین بیش از ۶۰۰ نفر بهره‌بردار داریم، اظهار کرد: ۹۸ درصد آنغوزه استان به صورت خام به دیگر کشورها به خصوص هندوستان صادر می‌شود. ولی بخش عمده آویشن تولیدی عرصه‌های طبیعی و دیگر گونه‌ها به مصرف داخلی و توزیع در عطاری‌ها می‌رسد.
به گفتۀ وی فرآوری باعث افزایش چندین برابری ارزش گیاهان دارویی می‌شود ولی این به دو دلیل بازار فروش که به صورت خام می‌خواهد و نبود سرمایه‌گذار کلان در صنعت غذایی، دارویی و صنعتی برای فرآوری است.
۹۸ درصد آنغوزه استان که مزیت اقتصادی بسیار بالایی دارد به صورت خام به دیگر کشورها به خصوص هندوستان صادر می‌شود
وی تأکید کرد: پرورش و تولید گیاهان دارویی تجارتی سودآور است که اگر توسعه یابد و متناسب با اقلیم استان باشد، مردم را برای تأمین معاش راهی مراتع برای چیدن گیاهان دارویی می‌کند.
این مقام مسئول خاطر نشان کرد: فرآوری گیاهان دارویی در بخش‌های غذایی، دارویی، عطری و دیگر موارد مورد استفاده قرار می‌گیرند و می‌توان با اعزام کارشناسان مرتبط با موضوع گیاهان دارویی و فرآوری آنها به سایر کشورها و کسب تجربیات آنها در زمینه فرآوری و بازاریابی باعث ارزش افزوده چندین برابری و افزایش ورود ارز به کشور شد.
نصرآبادی افزود: نقطه قوت برای پیدا کردن فضایی در بازارهای جهانی، تولید محصولات به طور کامل ارگانیک از گونه‌های گیاهان دارویی اندمیک قابل رویش در رویشگاه های طبیعی آنها در خراسان جنوبی از قبیل آنغوزه شیرین است.
بذرپاشی برای احیا و توسعه گیاهان دارویی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی عنوان کرد: چند سالی است که با توجه به خشکسالی رویش و تولید گیاهان دارویی در عرصه‌های طبیعی استان کاهش چشم گیری داشته است که برای رفع این مسئله مشارکت بهره برداران بومی در حفاظت از این گونه ها نقش موثری دارد.
نصرآبادی اعلام کرد: گیاهان دارویی برای خراسان جنوبی ثروت محسوب می‌شوند و به منظور احیا و توسعه رویشگاه‌های گیاهان دارویی با مشارکت بهره‌برداران و مجریان در قالب طرح اقدام از خرداد ماه و طرح پویش ایران سرسبز از آذرماه توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در حال اجرا است، این اقدامات شامل بذرپاشی گیاهان دارویی در مراتع و عرصه‌های مستعد استان است.
وی تصریح کرد: در این طرح امسال در ۵۴۰۰ هکتار، بذرپاشی گونه‌های آنغوزه، آویشن و... انجام خواهد شد.
به گفتۀ وی این گونه‌ها به لحاظ رویش و مقاومت در برابر خشکسالی با اقلیم استان سازگاری دارد و درآمد زیادی را نصیب بهره‌برداران می‌کند.
مشکل فاصله بین اجرا و تحقیقات
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی عنوان کرد: ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار وسعت مراتع خراسان جنوبی است.
نصرآبادی بیان کرد: ۲۵۰ هزار هکتار عرصه مراتع،رویشگاه گیاهان دارویی است که برای ۱۰۰ هزار هکتار آن که قابل بهره‌برداری اقتصادی است، طرح مدیریت حفظ، احیا، توسعه و بهره‌برداری تهیه شده است.
وی دلیل این مطالعات اندک را فاصله بین اجرا و تحقیقات دانست و عنوان کرد: تاکنون تقاضایی از سوی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در این زمینه نداشته‌ایم و لازم است که یک هم‌افزایی انجام شود.
به گفتۀ وی برای توسعه بخش گیاهان دارویی بازاریابی جهانی کمک کننده است چرا که با بازار فروش برای تأمین گیاهان دارویی و حتی فرآوری مشکلی نخواهیم داشت.
نصرآبادی خاطر نشان کرد: ذکر این نکته ضروری است که منابع طبیعی وظیفه تولید و تأمین گیاهان دارویی در عرصه‌های طبیعی را دارد ولی فرآوری، بازاریابی و فروش بر عهده دیگر سازمان‌ها است.
رتبه ۵ خراسان جنوبی در سطح زیرکشت گیاهان دارویی
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه گیاهان دارویی جزوه مزیت‌های اصلی این استان است، گفت: شرایط اقلیمی استان که خشک و نیمه خشک است و فاصله دمای شب و روز و نوسانات دمایی باعث افزایش کیفیت و مواد مؤثره درمانی در گونه‌های دارویی شده است.
عبدالرضا رضایی بیان کرد: ۸۰۰ گونه گیاهان دارویی در خراسان جنوبی داریم که تنوع بالایی است و مقام پنجم سطح زیر کشت گیاهان دارویی را در کشور داریم.
وی خاطرنشان کرد: دو نوع کشت گونه گیاهان دارویی در استان داریم که یک مدل آن مرتعی است که منابع طبیعی اجرای آن را برعهده دارد و دیگری زراعی است که جهاد کشاورزی کشت و توسعه آنها را برعهده دارد.
به گفته وی جهاد کشاورزی در اراضی مستثنیات کشت و توسعه گیاهان دارویی را در حال انجام دارد که از جمله آن ۲۴۴ هکتار کشت آنغوزه را در راستای رشد، احیا و توسعه این محصول در دست اجرا دارد.
جایگزین گیاهان کم‌آب و مناسب با اقلیم استان
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی عنوان کرد: در استان زعفران، زیره، انواع نعناع و آویشن، خاکشیر، زنیان، اسطوخودوس، رازیانه، خارشتر، آنغوزه، زوفا و آلوئه ورا از جمله مهمترین انواع گیاهان دارویی هستند.
رضایی تأکید کرد: در کشت زراعی گونه‌های گیاهان دارویی به مزیت اقتصادی و مناسب با شرایط اقلیمی خشک و کم آب استان توجه می‌شود.
به گفتۀ وی رویکرد جهاد کشاورزی حرکت به سمت توسعه کشت گیاهان دارویی مزیت دار و زراعی کردن و تنوع آن است تا جایگزین محصولات پر آب بر در استان شود.
وی با اشاره به اینکه مهمترین گیاه دارویی «زعفران» در استان کشت می‌شود، ادامه داد: سال گذشته سطح زیر کشت گیاهان دارویی خراسان جنوبی به جز زعفران بالغ بر پنج هزار و ۶۰۰ هکتار بود که از این سطح زیر کشت ۲ هزار و ۵۰۰ تن گیاه دارویی تولید شد.
توسعه هدفمند گیاهان دارویی
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: مهمترین اقدامات انجام شده توسعه هدفمند و با مطالعه گونه‌های جدید بود که مناسب با هر شهرستان و اقلیم آن تجویز می‌شوند.
رضایی بیان کرد: سالانه ۲.۵ میلیون نشاء گیاه دارویی در استان تولید می‌شود و پتانسیل خوبی برای توسعه اراضی تحت کشت گیاهان دارویی و تأمین کننده نشاء برای سایر استان ها مطرح است.
وی با اشاره به حمایت‌های انجام شده برای تولیدکنندگان گیاهان دارویی، ادامه داد: سال گذشته جهاد کشاورزی از تولید نشایی گیاهان دارویی و خرید بذر آنغوزه برای بذرپاشی در مراتع طبیعی حمایت کرده است.
به گفتۀ وی اعتبار ملی سال گذشته برای کشت گیاهان دارویی ۲۰۰ میلیون بود، همچنین برای نشاء گیاهان دارویی ۸۰ میلیون یارانه اختصاص یافته است.
حداقل نوع فرآوری صنایع بسته‌بندی است
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در زمینه صادرات و فرآوری محصولات گیاهان دارویی اظهار کرد: شاخص‌ترین گونه گیاهان دارویی در استان زعفران، عناب، زرشک و آنغوزه است که به صورت خام خارج می‌شود.
رضایی تصریح کرد: برای ایجاد صنایع تبدیلی و فرآوری نیاز به توسعه فناوری، علمی و هزینه داریم که در استان وجود ندارد تا بتوانیم مواد مؤثره اصلی را احصا کنیم.
وی با بیان اینکه اگر سرمایه‌گذار بخش خصوصی وارد میدان شود آمادگی حمایت اعتباری از آنها را داریم، گفت: دستگاه‌هایی مانند علوم پزشکی و استانداری نیز باید در این زمینه کمک کنند تا راحت‌تر بتوان به این فناوری و ارزش افزوده رسید.
برای ایجاد صنایع تبدیلی و فرآوری نیاز به توسعه فناوری، علمی و هزینه داریم که در استان وجود ندارد تا بتوانیم مواد مؤثره اصلی را احصا کنیم
به گفتۀ وی در صورت فرآوری گیاهان دارویی استان، اشتغال‌زایی پایدار و اقتصاد بالایی ایجاد خواهد شد و حداقل نوع فرآوری، می‌تواند بسته‌بندی باشد تا به صورت فله‌ای و کیسه‌ای خارج نشود.
این مقام مسئول ادامه داد: بسته‌بندی درست گونه‌های دارویی باعث حفظ کیفیت و مواد مؤثره برای مدت زمان طولانی‌تری می‌شود و این موضوع به چرخه صادرات و برندسازی کمک زیادی می‌کند.
رضایی با اشاره به اینکه حلقه مفقوده ما در بخش صادرات، فروش، جذب سرمایه‌گذار و صنایع غذایی و دارویی اکنون بازاریابی و تبلیغات است، تأکید کرد: از جمله موارد دیگر که به توسعه این بخش کمک می‌کند اطلاع‌رسانی و تبلیغات است تا مردم بیشتر با ارزش غذایی و دارویی این مکمل‌ها و گیاهان دارویی آشنا شوند.
گیاهان دارویی در دنیا منبع مهمی برای درمان و صنعت داروسازی است اما این ظرفیت بی نظیر، مورد غفلت مسئولان و سرمایه گذاران واقع شده است. در حالی که روز به روز تقاضا برای مصرف داروهای گیاهی نسبت به داروهای شیمیایی افزایش می‌یابد، می‌توان با ورود اساسی متخصصان به این حوزه، شاهد اقدامات شایسته در این خصوص بود.
در روزگاری که جوانان به‌تدریج از کشاورزی روی برگردانده و راهی شهرها شده‌اند، توسعه فعالیت‌هایی چون تولید گیاهان دارویی، برند سازی در این حوزه و جذب مشارکت سرمایه‌گذاران برای ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی می‌تواند گامی مؤثر در افزایش دلگرمی کشاورزان، رونق تولیدات کشاورزی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید باشد.
نظر شما