تهمینه غمخوار؛ بازار: «آیت الله ابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری ایران در نخستین سفر خارجی خود در روز پنجشنبه ۲۵ شهریور وارد دوشنبه پایتخت تاجیکستان شد و در بیست و یکمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای شرکت کرد. نتیجه این نشست دو روزه برای جمهوری اسلامی که تا پیش از این تنها به عنوان عضو ناظر معرفی می شد، این بود که سرانجام به تایید سران در این سازمان رسید.
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه در پست توییتری خود اعلام کرد: « با کمال خرسندی باید بگویم که اکنون سند عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه با حضور رییس جمهور محترم کشورمان به تایید سران رسید».
وی همچنین افزود: «این عضویت راهبردی تاثیر مهمی بر روند همکاری های همه جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیا محور دارد».
ایران از سال ۲۰۰۵ عضو ناظر این سازمان بوده و در سالهای ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ برای عضویت کامل درخواست داده بود، اما به خاطر تحریم‌های سازمان ملل که در آن زمان اعمال شده بود این تلاش‌ها به سرانجام نرسید تا اینکه در روز جمعه ۲۶ شهریور ماه، ایران بطور رسمی به عضویت کامل اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای درآمد.
بر همین اساس و با توجه به اهمیت حضور دائمی ایران در سازمان همکاری های شانگهای، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر شعیب بهمن»، دکترای علوم سیاسی و کارشناس آسیای مرکزی و قفقاز ترتیب داده که مشروح مصاحبه در ادامه آمده است.
* سرانجام پس از گذشت سالها، سند عضویت دائم ایران به تایید سران سازمان همکاری های شانگهای رسید. از دیدگاه شما واقعیت های این عضویت دائم و مزایای اقتصادی برای جمهوری اسلامی چیست؟
سازمان شانگهای در واقع یک سری ظرفیت های قابل توجه در حوزه اقتصادی دارد که چشم پوشی از آن، تقریبا برای هر بازیگری ناممکن است. اگر به وسعت جغرافیایی شانگهای و جمعیت قابل توجه در کشورهای عضو در این سازمان نگاه کنیم، متوجه می شویم که اساسا یک بازار بسیار بزرگ در داخل این سازمان نهفته است و قاعدتا همکاری نزدیک تر با اعضا میتواند دریچه ای برای دسترسی بهتر و آسانتر به این بازار پرجمعیت بگشاید.
بنابراین یک ویژگی که عضویت دائم میتواند برای کشور ایجاد کند، دسترسی ساده تر به بازارهای اعضا است که میتواند در راستای توسعه سیاست خارجه تجارت محور گام مهمی بردارد.
دومین ویژگی اقتصادی شانگهای مرتبط با بحث انرژی است. این سازمان بزرگترین تولید کننده و مصرف کننده انرژی در دنیا محسوب می شود. بنابراین، اعضایی که در داخل شانگهای فعالیت می کنند، یک قابلیت هم تکمیلی بسیار مهم دارند. به عنوان مثال، کشورهایی مانند ایران و روسیه در حوزه تولید انرژی می توانند نقش موثری در تامین انرژی کشورهایی نظیر هند و چین ایفا نمایند. قاعدتا این مسئله می تواند بر ظرفیت های اقتصادی و سرمایه گذاری های کشورهای در سرزمین های یکدیگر در حوزه انرژی منتهی شود و همچنین مسئله فروش و معاملات انرژی را ساده تر از گذشته نماید. این مسئله برای کشوری مانند ایران که در سالهای گذشته تحت تحریم های نفتی قرار داشته میتواند یک مزیت اقتصادی به شمار آید.
چینی ها، در سالهای اخیر ابتکار «یک جاده_یک کمربند» را مطرح کردند که این طرح به نوعی از درون کشورهای عضو شانگهای هم عبور می کند و در همین راستا، ایران میتواند با توجه به موقعیت ژئوپلتیکی خود، نقش و مشارکت بسیار مهمی را در طرح جاده ابریشم جدید ایفا نماید و به عنوان پل ارتباطی شرق به غرب عمل کند
مولفه سوم اقتصادی سازمان همکاری شانگهای در مسیرهای ترانزیتی نهفته است. چینی ها، در سالهای اخیر ابتکار «یک جاده_یک کمربند» را مطرح کردند که این طرح به نوعی از درون کشورهای عضو شانگهای هم عبور می کند و در همین راستا، ایران میتواند با توجه به موقعیت ژئوپلتیکی خود، نقش و مشارکت بسیار مهمی را در طرح جاده ابریشم جدید ایفا نماید و به عنوان پل ارتباطی شرق به غرب عمل کند. در این صورت، کشور از مواهب و درآمدهای اقتصادی حاصل از ترانزیت کالا بهره مند شود.
ضمن اینکه ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود، از این پتانسیل برخوردار است تا از مزایای کریدور شمال به جنوب بهره مند شود که در این صورت باید این کریدور که از ترکمنستان به سمت قزاقستان امتداد میابد، فعال شده و هم کریدور دیگری که قرار است تا ایران را از آذربایجان به روسیه متصل نماید، باید تکمیل شود. لذا، فعال شدن کریدورها میتواند مزایای ترانزیتی و درآمدهای کلانی را برای کشوری مانند ایران به همراه داشته باشد، البته در صورتی که جمهوری اسلامی بتواند به درستی از این مزیت ها استفاده نماید.
مسئله چهارم، بحث سرمایه گذاری ها است؛ به این معنا که در ترکیب سازمان شانگهای کشورهایی با اقتصاد پیشرو و نوظهور حضور دارند که از آن جمله می توان به هند و چین اشاره کرد. این کشورها می توانند امکان سرمایه گذاری های مستقیم را در سایر کشورها دارند و قاعدتا زمانی که این فرصت در داخل خود کشورهای عضو شانگهای فراهم شود، مشخص است که آنها هم علاقه مند خواهند بود تا سرمایه های خود را به این کشورها بیاورند. بنابراین، در حوزه سرمایه گذاری مستقیم هم، حضور ایران می تواند موثر بوده و موجب جذب سرمایه برای بهبود اقتصاد و زیرساختهای کشور شود.
با عضویت دائم در شانگهای، ایران که به خاطر تحریم ها به هر حال در طول سالهای گذشته در وارد کردن تکنولوژیهای نوین در مضیقه قرار داشته، می تواند زین پس با سهولت بیشتری به فناوری های روز دسترسی پیدا کند
نکته آخر در خصوص مزیت های اقتصادی این سازمان، در حوزه با همکاری های تکنولوژیک و فنی است. به هر حال، برخی از کشورهای عضو سازمان شانگهای مانند روسیه، چین و هند به لحاظ برخورداری از فناوری های نوین، کشورهایی پیشرفته در نظر گرفته می شوند و بر این اساس، امکان مبادله فناوری های جدید در میان اعضا وجود خواهد داشت و قاعدتا ایران که به خاطر تحریم ها به هر حال در طول سالهای گذشته در وارد کردن این تکنولوژیها در مضیقه قرار داشته، می تواند زین پس با سهولت بیشتری به فناوری های روز دسترسی پیدا کند.
بنابراین، مجموعه این عوامل میتواند سازمان شانگهای را از حیث اقتصادی به یک مجموعه با اهمیت در نظام بین الملل امروز مبدل کرده است.
* در حاشیه اجلاس شانگهای هشت سند همکاری در بخش های مختلف میان ایران و تاجیکستان در پایان دیدار رسمی روسای جمهوری دو کشور به امضا رسید. اینکه تاجیکستان مخالف عضویت ایران در شانگهای بود و حالا چه اتفاقی افتاده که به آیت الله رئیسی هم دکترای افتخاری دادند؟ رئیس جمهور ایران در دیدار با رئیس جمهور تاجیکستان نیز اعلام کرد که آنچه مهم تر از قراردادهای مکتوب است، اراده دو کشور برای توسعه مناسبات، سیاسی، اقتصادی و تجاری است.
روابط ایران و تاجیکستان دارای دو وجه گوناگون است. یک بعد آن به روابط تاریخی، تمدنی، زبانی و نژادی میان دو کشور مربوط است که در طول تاریخ و سالهای گذشته، این ارتباط انسانی میان دو ملت و مردم وجود داشته است و در حال حاضر هم حفظ شده است.
در حال حاضر تا حد بسیار زیادی این موانع برطرف شده؛ ضمن اینکه آن وجه مردمی و تاریخی روابط ایران و تاجیکستان بر سایر وجوه تسلط پیدا کرده او آن بعد تمدنی روابط فی مابین اجازه نمی دهد که اختلاف نظر و تنش میان دو کشور از یک حدی تجاوز کند
اما وجه دوم، به روابط سیاسی دو کشور بر میگردد که در سالهای اخیر با فراز و نشیب هایی روبرو بوده است. اگر چه ایران، بعد از استقلال تاجیکستان، سرمایه گذاری های خوبی در حوزه زیر ساخت های این کشور و همچنین در زمینه سد سازی، جاده سازی، تونل سازی و انتقال فناوری و تکنولوژی انجام داده و علاوه بر آن، در حوزه سیاسی ایران به عنوان میانجی میان دولت امامعلی رحمان و مخالفین او در حزب نهضت اسلامی عمل کرده است، اما در سالهای اخیر روابط فی مابین با چالش هایی مواجه شده است که بخشی از آن به مشکلات داخلی خود تاجیکستان یعنی تقابل ایجاد شده میان خود دولت و حزب نهضت اسلامی، ارتباط پیدا می کند.
در برهه ای امریکایی ها تلاش کردند تا بر روابط تهران_دوشنبه فشاری را وارد نمایند و در زمانی هم سعودی ها سعی کردند با دادن وعده هایی مبتنی بر سرمایه گذاری های اقتصادی در زیرساختهای تاجیکستان، دوشنبه را به این سمت سوق دهند تا در جهت تیرگی روابط با تهران حرکت کند
یک بخش دیگر از اختلافات میان جمهوری اسلامی و تاجیکستان، به واسطه تاثیرگذاری بازیگران خارجی بر این معاملات و مناسبات ایجاد شده بود. در برهه ای امریکایی ها تلاش کردند تا بر روابط تهران_دوشنبه فشاری را وارد نمایند و در زمانی هم سعودی ها سعی کردند با دادن وعده هایی مبتنی بر سرمایه گذاری های اقتصادی در زیرساختهای تاجیکستان، دوشنبه را به این سمت سوق دهند تا در جهت تیرگی روابط با تهران حرکت کند.
در حال حاضر تا حد بسیار زیادی این موانع برطرف شده؛ ضمن اینکه آن وجه مردمی و تاریخی روابط ایران و تاجیکستان بر سایر وجوه تسلط پیدا کرده او آن بعد تمدنی روابط فی مابین اجازه نمی دهد که اختلاف نظر و تنش میان دو کشور از یک حدی تجاوز کند. به نظر می رسد که دولت تاجیکستان تمایل به تغییر رویه نسبت به دولت ایران را در پیش گرفته به طوری که این موضوع مورد استقبال طرف ایرانی هم قرار گرفته است. بنابراین ما امیدواریم تفاهم نامه های امضا شده میان دو کشور به مرحله اجرا درآید.
* در اجلاس سازمان همکاری شانگهای رئیس جمهور روسیه از آغاز روند عضویت کامل ایران حمایت کرد و اعلام کرد که روسیه همیشه از مشارکت کامل ایران در فعالیت های سازمان همکاری شانگهای حمایت می کند. روسها چه دیدگاهی در حال حاضر به این ورود دائمی دارند؟ همچنین، مزایای عضویت ایران در روسیه چه خواهد بود؟
روسیه قطعا به ایران در چارچوب سازمان همکاری های شانگهای به عنوان یک شریک موثر نگاه می کند نه البته صرفا در ترکیب این سازمان، بلکه در مناسبات دوجانبه خود و ترکیبات منطقه ای و بین المللی این رویکرد را دارد. به همین دلیل هم هست که علاوه بر اینکه از عضویت ایران در شانگهای حمایت کرد، به هرحال پیشگام و پیش قدم در عقد توافق لغو تعرفه های گمرگی میان ایران و اتحادیه های اقتصادی اوراسیا هم بود.
در روابط دوجانبه خود هم از طرفی تلاش کرده تا مناسبات تجاری خود با ایران را گسترش دهد. بنابراین، مجموع این روندها و جهت گیری هایی که روسها داشتند موجب شده تا به ایران به عنوان یک شریک بلند مدت و راهبردی به ایران بنگرند کما اینکه رئیس جمهور روسیه در سخنرانی خود در اجلاس سران شانگهای به این مسئله اشاره کرد در حالی که ایران را کشوری قدرتمند و با اهمیت راهبردی در سطح معاملات منطقه ای و بین المللی دانست. این مسئله نشان می دهد که روسها برای ایران اهمیت فوق العاده ای قائل هستند و در صددند تا روابط خود را با کشورمان گسترش دهند.
قاعدتا، عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری های شانگهای میتواند همکاری های دو کشور را سرعت ببخشد زیرا میان دو کشور توافقی امضا شده به ارزش ۲۵ میلیارد دلار وجود دارد که این توافقات به مرحله اجرا در نیامده است. بنابراین، این عضویت میتواند به اجرایی شدن توافقات گذشته و عقد پیمانهای جدید کمک نماید
هر چند که در گذشته موانع متعددی وجود داشته، اما در حال حاضر روسها امیدوارند که با این تغییر دولت در ایران گشایشهای بیشتری در حوزه همکاری ها به ویژه زمینه های اقتصادی ایجاد شود. روسیه از گذشته تمایل به سرمایه گذاری در زیرساختهای ایران و حوزه انرژی، حمل و نقل، شیلات و نیروگاه سازی داشت که به دلیل مشکلات و موانع داخلی موجود در کشورمان و عدم تمایل دولت دوازدهم به توسعه همکاری با مسکو، این مناسبات مطلوب نبود. اما هم اکنون به نظر می سد که از نگاه روسها این موانع برطرف شده و فرصت جدیدی ایجاد گردیده است.
قاعدتا، عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری های شانگهای میتواند همکاری های دو کشور را سرعت ببخشد زیرا میان دو کشور توافقی امضا شده به ارزش ۲۵ میلیارد دلار وجود دارد که این توافقات به مرحله اجرا در نیامده است. بنابراین، این عضویت میتواند به اجرایی شدن توافقات گذشته و عقد پیمانهای جدید کمک نماید.
* نگرش پکن نسبت به عضویت دائم تهران چیست؟ آیا با توجه به سند همکاری ۲۵ ساله، روابط دو کشور توسعه بیشتری خواهد یافت؟
چینی ها در یک مقطع زمانی کوتاه به دلایل مختلف چندان رغبتی به حضور ایران نشان نمی دادند. یکی از دلایل این امر، ایجاد موازنه در روابط ایران و عربستان در منطقه خلیج فارس بود. علاوه بر آن، آنها تمایل نداشتند که سازمان شانگهای چهره ای ضد هژمونی پیدا کند. اما رفته رفته چین متوجه شد که ایران شریک پایدارتر و باثبات تری در منطقه نسبت به عربستان خواهد بود و همچنین با توجه به شدت گرفتن جنگ تجاری میان چین و امریکا در دوره ترامپ، چینی ها عملا به این نتیجه رسیدند که جدا از حوزه های اقتصادی، رقابت خود را با امریکا علنی تر کرده و گسترش دهند.
در خصوص ایران، چینی ها از عضویت دائم جمهوری اسلامی در این اجلاس حمایت کردند در حالی که امیدوارند تا بتوانند در چارچوب همکاری ۲۵ ساله، همکاری خود را با ایران گسترش دهند
بر همین اساس، یک تغییر دیدگاهی در سطح بین المللی در چین صورت گرفت. اما در خصوص ایران، چینی ها از عضویت دائم جمهوری اسلامی در این اجلاس حمایت کردند در حالی که امیدوارند تا بتوانند در چارچوب همکاری ۲۵ ساله، همکاری خود را با ایران گسترش دهند.
سند ۲۵ ساله یک سند کلی است که تنها حوزه های همکاری را برای دو کشور مشخص کرده، در حالی که بندها و مفاد مختلف این قرارداد برای اجرایی شدن، نیاز به عقد قراردادهای جدید در حوزه های جدید میان دو کشور دارد. لذا، این عضویت دائمی ایران با توجه به اینکه به هر حال یک سری قواعد و الزامات خاصی را برای کشورهای عضو فراهم می کند، میتواند زمینه ساز تسهیل همکاری های میان ایران چین باشد.
بنابراین عضویت دائمی ایران در شانگهای نقش بسیار موثری در اجرایی شدن مفاد مختلف سند ۲۵ ساله میان دو کشور خواهد داشت.
نظر شما