جواد حیران نیا؛ بازار: بعد از خروج ترامپ از برجام و نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل پایبندی ایران به توافق هسته ای از موضوعات مورد نگرانی ایران در مذاکرات وین است.
باید توجه داشت که برجام توافقی سیاسی است. یعنی توافقی است که بر مبنای اراده سیاسی طرفین حاصل شده است. بر اساس همین امر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ضامن حقوقی این توافق شد تا بتواند ضمانت حقوقی لازم را برای طرفین متعاهد عضو سازمان ملل ایجاد کند.
اما این تضمین حقوق هم مانع خروج امریکا از این توافق و نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نشد.
در خصوص ماهیت قطعنامه های شورای امنیت هم این نکته را لازم است مد نظر داشت که این قطعنامه های ماهیت الزام آور دارد و همه ملل متحد باید به آن پایبند باشند.
اما نکته مهم در نظام بین الملل فقدان قوه فائقه از یک سو و ابتنای معاهدات حقوقی بین المللی بر اساس قدرت است.
با وجود اینکه نهادهایی چون سازمان ملل درصدد نهادینه سازی قوانین و مقررات در سطح نظام بین الملل بوده و هستند اما هیچ ضمانت حقوقی برای اجرای تعهدات آن در عمل وجود ندارد.
به عبارت دیگر نظام بین الملل که ماهیتی آنارشیک دارد دارای قوه حقوقی فائقه مانند نظام های داخلی(قوه قضاییه) نیست. بر این اساس علیرغم تلاشهای کشورها هنوز نمی توان از نظم حقوقی الزام آور برای ملل متحد نام برد.
از سویی دیگر در همین شبه نظم حقوقی حاکم بر نظام بین الملل مبنا و اساس تدوین اصول و قوانین و اجرای آن «قدرت» است. یعنی در نظام آنارشیک بین المللی مبنای اراده کشورها بر اساس قدرت مشخص و تبیین می شود. قدرتهایی چون آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلستان و ... در مناسبات بین المللی خود بر اساس مولفه قدرت اقدام و عمل می کنند تا چارچوبهای حقوقی موجود.
لذا موضوع پایبندی امریکا به برجام نیز از همین منطق پیروی می کند. با وجود قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که جنبه الزام آور داشت این کشور بدون اینکه مورد بازخواست قرار گیرد از آن خارج شد و حتی در خصوص تحریمها با وجود اینکه تمام تحریمهای بین المللی ایران بر اساس برجام لغو شد(و کماکان نیز لغو) است با اعمال «قدرت» و به عبارت بهتر «زور» تحریمهای یکجانبه خود را علیه ایران اعمال کرد.
با ذکر این مقدمه به ارزیابی شرط ایران به ادعای روزنامه «وال استریت ژورنال» برای عدم خروج امریکا از برجام می پردازیم.
روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» در گزارشی مدعی شده تاکنون واشنگتن برای کنار گذاشتن قدرتمندترین اهرم تحریمهای خود به منظور احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ابراز تمایل کرده، اما مذاکره‌کنندگان ایرانی برای چیزهای بیشتر تلاش می‌کنند.
به ادعای این گزارش، جدیدترین خواسته ایران این است که ایالات متحده با بندی موافقت کند که خروج آمریکا از توافق را منوط به موافقت سازمان ملل می‌کند زیرا ایران می‌گوید که این اقدام با توجه به خروج آمریکا از توافق در دولت ترامپ ضروری است.
وال استریت ژورنال در ادامه این ادعا، افزوده برای ایران اهمیتی ندارد، اما چنین بندی مغایر قانون اساسی آمریکاست و یک رئیس‌جمهور نمی‌تواند مانع تغییر سیاست به دست کنگره یا یک رئیس‌جمهور آینده شود، بخصوص وقتی که توافق هسته‌ای هرگز به سنا برای تصویب به عنوان معاهده ارائه نشده است.
صرف نظر از مباحث حقوقی داخل آمریکا، باید توجه داشت ضمانت اجرایی بالاتر از قطعنامه های شورای امنیت برای کشورها در سطح بین المللی وجود ندارد. امریکا در دولت ترامپ بدون هیچ نگرانی حقوقی از برجام خارج شد و قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرد و هیچ اقدام حقوقی علیه این کشور شکل نگرفت.
حال گنجاندن شرطی که خروج امریکا از توافق منوط به کسب اجازه از سازمان ملل شود از لحاظ حقوقی نمی تواند به عنوان عاملی بازدارنده عمل کند. چرا که همانگونه که اشاره شد ابتنای حقوق بین الملل بر قدرت است.
نظر شما