بازار، گروه استانها: نام خیابان ارگ چنان در حافظه جمعی مردم مشهد ثبت‌شده است که هرچند نسل امروز خاطره‌ای از آن ندارد و هیچ‌گاه چهار طبقه‌ای را به چشم ندیده و به تماشای فیلمی در سینما فردوسی، دیده‌بان، آسیا یا شهرزاد و ... ننشسته، اما بازهم برای دادن نشانی محدوده‌ای که بانام مدرس تابلو خورده است، از نام ارگ استفاده می‌کند.
نام خیابان ارگ چنان در حافظه جمعی مردم مشهد ثبت‌شده است که هرچند نسل امروز خاطره‌ای از آن ندارد و هیچ‌گاه چهار طبقه‌ای را به چشم ندیده و به تماشای فیلمی در سینما فردوسی، دیده‌بان، آسیا یا شهرزاد ننشسته، اما بازهم برای دادن نشانی محدوده‌ای که بانام مدرس تابلو خورده است، از نام ارگ استفاده می‌کند.
محله ارگ درگذشته، از سه‌راه ارگ شروع و تا میدان‌ده دی ادامه داشته است که در حال حاضر این خیابان قسمتی از خیابان امام خمینی(ره) است. این محله درگذشته متعلق به افراد بانفوذ و طبقات بالادست بوده که در شهر سکونت داشته‌اند. ایجاد فضاهایی چون بانک ملی، اداره دارایی، هلال‌احمر، شهرداری، هتل پارس، اتاق تجارت، ستاد ارتش، پست و تلگراف، ثبت، ساختمان چهار طبقه، باغ ملی و میدان ارگ، این محله را به یکی از مناطق حیاتی شهر تبدیل کرده بود و به‌واسطه فضاهای متفاوت موجود در این خیابان، مردم هم برای کار و هم برای تفریح به آنجا مراجعه می‌کردند. این محل به دلیل نزدیکی با ارگ حکومتی که در جنوب غربی مشهد واقع‌شده بود، و محل استقرار حاکمین بوده، به نام ارگ نام‌گذاری شده است.
از ویژگی‌های این منطقه باید به این مورداشاره کرد که این محله با توجه به مساحتی که دارد بیشترین تعداد آثار ثبت ملی را در خود جای‌داده است.
از نکات جالبی که باید در مورد محله ارگ مشهد گفت این است که زندگی برخی از افراد در این محل به‌تدریج آن‌قدر اهمیت پیدا کرد که برای معرفی آن‌ها از لقب «ارگی» که به بیشتر به خوش‌پوشی و بالادستی بودن آن‌ها اشاره داشت، استفاده می‌شده است. این محله در بافت قدیمی مشهد و در غرب خیابان آخوند خراسانی واقع‌شده است، این محله در دوره‌های متفاوت نام‌های مختلفی ازجمله خیابان پهلوی(زمان پهلوی) و خیابان امام خمینی(پس از انقلاب) را تجربه کرده است.
اگر پای خاطره پدران و پدربزرگان مشهدی بنشینید حتماً برای شما از خاطرات شعرخوانی در مقابل باغ ملی و یا خاطرات هتل پارس به عنوان یکی از قدیم ترین هتل های کشور برایتان داستان‌های فراوانی بازگو خواهند کرد.
خیابان ارگ که زمانی پاتوق فرهنگی بسیاری از مردم بوده و بیشترین تعداد سینماها را نزی در خود جای‌داده بود اما این روز در حال پوست‌اندازی است ها هویت تاریخی این خیابان کم‌کم در حال تغییر است و جای خود را به مال‌های تجاری می‌دهد.
تخریب دو سینمای قدیمی این شهر و در منطقه ارگ که در طی هفته گذشته با اعتراض بسیاری از هنرمندان و فرهنگ دوستان نیز همراه بود نمونه‌هایی از جفا در حق این بافت تاریخی است لذا در این راستا در گفتگو با هادی ایوانی مدیر دفتر تسهیل گری و بازآفرینی محله ارگ تاریخچه خیابان ارگ و شرایط لازم برای احیای آن را به بحث گذاشتیم ک در ذیل می‌خوانید.
* در محله ارگ چند اثر تاریخی وجود دارد و هدف از بازآفرینی و نوسازی در این محله چیست؟
امروز نزدیک به ۳۰۰اثر تاریخی،هویتی در شهر مشهد وجود دارد به‌طوری‌که ۲۰۰مورد از این آثار در محله ارگ هنوز زنده هستند و دارند نفس‌های آخر خود را می‌کشند.
ما هنوز نتوانستیم شیوه‌های مناسبی برای پاسخگویی به نیازهای مردم در سینماها طراحی کنیم،ما می‌خواهیم به احیای محله ارگ بپردازیم و دوباره آن را پاتوق فرهنگی کنیم،باید خاطره‌ها و نوستالژی‌های مشهد شکل گیرد،نباید خاطره‌های از بین برود،باید یک سینمای جدیدی در این محله بنا شود و این حداقل توقع ما است.
احیای ارگ تنها احیای ظاهری نیست، بلکه هدف برگرداندن دوباره زندگی و خاطره حس نوستالژیک به این محله است.
* این نوسازی و بازآفرینی قرار است چگونه انجام شود؟
طرح بازآفرینی نگاهی جزء به‌کل دارد. یعنی طرحی است که به‌وسیله و با مردم تهیه می‌شود. بر اساس این طرح، باید با مردم وارد مذاکره شویم، مسائل و شرایطشان را در همه زمینه‌ها بگیریم و برای هر موضوع نسخه‌ای خاص خودش را بپیچیم. در خیابان ارگ هم قرار است سندی به نام سند بازآفرینی تولید کنیم که مجموعه‌ای از پروژه‌هایی که از دل درخواست‌ها و مسائل مردم بیرون می‌آید را بررسی و اجرا کنیم؛این خیابان ارگ مشهور است به خیابان خاطره‌ها، مردم در این خیابان خاطره جمعی دارند، به این مفهوم که آدم‌های متفاوت و ساکنان شهر از آن خیابان خاطره مشترک داشته و به آن حس تعلق دارند.
* اما به نظر می‌رسد بازآفرینی در این منطقه خیلی موفق نبوده؟
ارگ یک سرمایه اجتماعی و اقتصادی برای همه شهر مشهد است. بااین‌حال، به‌واسطه جنس کار دفتر تسهیلگری که ذاتی کالبدی دارد، احیای ارگ نیازمند همراهی گروه‌های مختلف مردمی است. به همین دلیل،ما فقط می‌توانیم پوسته را احیا کنیم، اما برای زنده کردن ارگ، باید برای این خیابان رویداد تعریف کنیم.
بحث بازآفرینی و طرح توسعه در محلات تاریخی تا حدود بسیار زیادی متفاوت از دیگر محلات است و نگاه سازمان بازآفرینی در این حوزه متفاوت‌تر باید باشد و یک نگاه تاریخی،فرهنگی و هویتی را دربرمی گیرد.
* منظورم تخریب دو سینمای قدیمی شهر مشهد در ماه گذشته است؛چرا این اتفاق افتاد؟
من فکر می‌کنم این تخریب یک حرکت برنامه‌ریزی‌شده از سوی عده‌ای بود که بود در جهت منافع اقتصادی خود برای ساختن مال‌های تجاری به جان هویت تاریخی و فرهنگی شهر افتاده‌اند.
از سال ۷۱یک بلای آسمانی وارد این شهر شده و بافت تاریخی اطراف حرم را از بین برد به‌گونه‌ای که فقط لاشه‌ای از آن به‌جامانده که نمی‌دانیم با این لاشه چه کنیم و در حال حاضر هم در حال تخریب هویت تاریخی فرهنگی در محله ارگ هستند.
اینکه تخریب یک مجموعه تاریخی و هویتی در یک محله تاریخی رخ می‌دهد و هیچ‌کس هم پاسخگو نیست وهمِ اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند،نشان‌دهنده این است که یک جریانی پشت این ماجراست.
نمی‌دانم آیندگان به ما چه خواهند گفت؛که ما چه قومی بودیم ،چه کردیم و چگونه پاسخ‌خواهیم داد،اینکه تمام شعارهای ما و ارزش‌های ما کجا رفت؟حرف از اسلام می‌زنیم و در عمل و رفتار جور دیگری هستیم.
* چرا بسیاری از کسبه و واحدهای تجاری محله ارگ تعطیل‌شده است؟
در حال حاضر بیش از ۷۰درصد کسبه جنت خالی‌شده است و همه به مال‌ها و برج‌ها در نقاط مختلف شهر کوچ کرده‌اند. در این محله دیگر هیچ مهر ونشانی نمانده و همه شده برج‌ها و هتل‌هایی که هیچ نمادی از هویت تاریخی ما ندارد و نمادهای کاپیتالیستی در قالب این مال‌ها شکل‌گرفته است.
به نظر من یک جریانی در حال شکل‌گیری هست تا بسیاری از نمادهای ما در این محله از بین برود؛این نگاه توطئه آمیز در سال‌های آینده آشکار خواهد شد و نشان خواهد داد که نفوذی‌ها چگونه با ورود به بافت تاریخی مشهد در جهت منافع اقتصادی خود باعث تخریب یک‌به‌یک بناهای تاریخی شدند.
* با تغییر مدیریت شهری در هفته‌های آینده اولویت‌های سرمایه‌گذاری دستخوش تغییر نمی‌شود؟
اولویت‌های سرمایه‌گذاری در محله ارگ(جنت)در سند تحول این منطقه مشخص و تدوین‌شده است،نوسازی و بازآفرینی پیاده راه‌ها و سازمان‌دهی فضای پیاده راه‌ها در این مجموعه پیش‌بینی‌شده است و نگاه ما به این محله یک نگاه شهر همگان و انسان‌محور بودن و ایجاد هویت برای این منطقه است.
در بحث بازآفرینی شهری نگاه ما،نگاهی کارشناسی و علمی است و کارهایی که در این محله انجام‌شده است سیاسی و جناحی نیست،که به‌طور مثال در زمان مدیریت یک شخص دنبال شود و با تغییر در حوزه‌های مدیریت شهری طرح توسعه در این محله متوقف شود،بلکه ما با نگاه هویتی و فراجناحی سعی در توسعه بازآفرینی این منطقه داریم.
زیرساخت‌های محله ارگ همگی در دوران معاصر شکل‌گرفته و از توان زیرساختی بالقوه‌ای برخوردار است،این محله به دلیل اینکه از محلات قوی با اصالت شهر مشهد هست،زیرساخت‌ها و پتانسیل‌های لازم هم برای سرمایه‌گذاری بسیاری دارد.
* دستاوردهای شما از بازآفرینی در این محله چه بوده است؟
شناسایی دست‌کم ۲۰۰ اثر ارزنده و نجات ۲ اثر از آن‌ها از زمان ایجاد دفتر تسهیلگری ارگ تاکنون از دستاوردهایی است که امیدها را به آینده طرح‌های بازآفرینی روشن نگه می‌دارد،در طول سال‌های بعد از انقلاب تنها ۶ اثر نجات پیداکرده است، اما ۲ دفتر تسهیلگری ارگ و سرشور تاکنون توانسته‌اند ۳ اثر را در مذاکره با مردم حفظ کنند. یعنی اگر بخواهیم با روند قبل مقایسه کنیم، نزدیک به ۲۰ سال جلو افتادیم ما با تکیه‌بر این دفاتر قصد داریم روندها را تغییر دهیم، البته با کمک میراث و سمن‌ها.
* مگر این منطقه سند توسعه ندارد؟
سند توسعه منطقه ۲۱۰هکتاری محله جنت(ارگ)در انتظار تصویب در استان و کشوراست؛اما به سبب اهمیت منطقه و به دلیل اینکه ۲۲۰اثر ارزنده و تاریخی در این منطقه شناسایی‌شده است،که تصمیم گرفته شد طرح توسعه و بازآفرینی ۱۱ پروژه به‌عنوان پروژه‌های پیشران و محرکه سریع‌تر برنامه‌ریزی و اقدام شود که در سند هم این موضوع دیده‌شده است.
همه ما دغدغه هویتی برای شهرمان داریم،بنابراین تنها بافتی که ارزشمند و باقی‌مانده است،همین محله ارگ است،ما اگر حرف از معماری ایرانی و اسلامی می‌زنیم اینجا نمایان است،اگر نگران معماری نئوکلاسیک غربی که تمام شهر ما را مثل سرطان گرفته و دارد تمام هویت و ارزش‌های ما را زیر سؤال می‌برد،هستیم،باید به داد این منطقه برسیم.
نظر شما