سهیلا روزبان؛ بازار: زنگ خطر برای بحران آب به صدا درآمده است. طبق گفته های مسئولین وزارت نیرو ۳۰۰ شهر کشور دچار تنش آبی هستند و موجودی سدها تقریبا نصف پارسال است. مسئولان مدام مردم را به صرفه جویی در مصرف آب دعوت و بر تغییر سبک زندگی متناسب با اقلیم خشک و نیمه خشک ایران تاکید می کنند.
این تاکیدات در شرایطی مطرح می شود که خبری از اصلاح مصرف در متهم اصلی اضافه برداشت از سفره های زیر زمینی نیست. کشاورزی منسوخ و سنتی که در طول سال‌های گذشته فاصله عمیق خود را با دانش و فناوری روز حفظ کرده، ۹۲ درصد از منابع آبی کشور را مصرف می کند.
حالا درست در شرایطی که گفته می شود بدترین وضعیت بارندگی ها در نیم قرن اخیر داشته ایم، آمارها از افزایش صادرات مجازی آب خبر می دهد. گمرک ایران می گوید که هندوانه با ۱۲۶ میلیون دلار، ارزآورترین فرآورده کشاورزی در ۲ ماه نخست امسال بوده است. محصولی که مسئولان نیرو مدعی هستند که برای تولید هر کیلوی آن حدود ۸۰۰ متر مکعب آب مصرف می شود، حالا صادراتش از محصولاتی همچون پسته و زعفران هم فراتر رفته است.
هندوانه با ۱۲۶ میلیون دلار، ارزآورترین فرآورده کشاورزی در ۲ ماه نخست امسال بوده است. این در حالی است که ارزش آب مصرفی برای کشت این محصول دست کم ۴۵۰ هزار تومان تخمین زده می شود
کاهش ۷۵۰۰ مترمکعبی آب بری هندوانه
میزان مصرف آب در بخش کشاورزی سالهاست که مورد مناقشه مسئولین نیرو و جهاد کشاورزی است. مسئولان نیرو می گویند که ۹۲ درصد استحصال آب در بخش کشاورزی، ۶ درصد شرب و تنها ۲ درصد در حوزه صنعت استفاده می شود. اما علی مراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی این آمار را قبول نداشته و به بازار سهم کشاورزی از مصرف آب تنها ۶۵ درصد است. او که معتقد است در سال های گذشته با افزایش سطح کشت گلخانه ای محصولات و استفاده از روش های نوین آبیاری مصرف آب در این بخش به شدت کاهش یافته است، به خبرگزاری «بازار» گفت : تولید هندوانه با روش های نوین آبیاری صرفه و توجیه اقتصادی دارد. به گفته او، میزان آب بری هندوانه با تیپ ۴۵۰۰ الی ۵ متر مکعب است. اینکه برای تولید هر کیلو هندوانه ۸۰۰ متر مکعب آب مصرف می شود کاملا نادرست است.
او ادامه داد: ما با استفاده از سیستم های نوین میزان مصرف را تا حد زیادی کاهش داده ایم. با استفاده از تیپ و مالچ آب بری هندوانه را از ۱۲ هزار به ۴۵۰۰ متر مکعب کاهش داده ایم.
معاون وزیر جهاد کشاورزی : با استفاده از تیپ و مالچ آب بری هندوانه را از ۱۲ هزار به ۴۵۰۰ متر مکعب کاهش داده ایم. همین مساله موجب شده که تولید هندوانه توجیه اقتصادی داشته باشد
۴۵۰ هزار تومان، ارزش آبی یک هندوانه
اما هدایت فهممی کارشناس سابق منابع آب وزارت نیرو خیلی با گفته های معاون وزیر جهاد کشاورزی موافق نیست و به خبرگزاری بازار گفت : هندوانه به ذاته محصولی آب بر بوده و این حجم از کاهش مصرف در آن بعید است.
او همچنین به ارزش افزوده پایین محصولات کشت شده در ایران اشاره کرده و ادامه می دهد: «قیمت آب در مناطق مختلف آب متفاوت است اما معمولا به طور متوسط بهای آب برای کشاورزی در پای سدها حدود ۱۰۰ تومان است که با افزوده شدن هزینه های توزیع به ۱۵۰ تومان می رسد. این در حالی است که آب بهای دریافتی از کشاورزان تنها ۱۰ الی ۱۵ تومان به ازای هر متر مکعب است. »
با این حساب اگر فرض بر درستی گفته های مسئولین جهاد کشاورزی قرار دهیم و میزان آب بری یک هندوانه را ۴۵۰۰ متر مکعب در نظر بگیریم، می توان گفت که هزینه آب مصرفی در کشت یک هندوانه حدود ۴۵۰ هزار تومان می شود.
به طور متوسط بهای آب برای کشاورزی در پای سدها حدود ۱۰۰ تومان است که با افزوده شدن هزینه های توزیع به ۱۵۰ تومان می رسد. با این حساب ارزش آب مصرفی برای یک هندوانه دست کم ۴۵۰ هزار تومان است
هزینه تغذیه مصنوعی هر متر مکعب آب، ۵۰ تومان
البته نباید فراموش کرد که بخش زیادی از کشت محصولات در ایران با استفاده از آب های زیرزمینی انجام می شود. آب هایی که کشاورزان هیچ پولی برای آن نمی پردازند، در مرز ورشکستگی قرار گرفته است.
کارشناس حوزه آب با اشاره به اینکه حدود ۸۵ درصد آب های تجدید پذیر خود را استفاده کرده ایم، گفت: در بسیاری جاها وزارت نیرو ناچار به تغذیه مصنوعی سفره های زیر زمینی شده است. جالب است که بدانید تغذیه مصنوعی این سفرها به طور متوسط برای وزارت نیرو حدود ۵۰ تومان به ازای هر مترمکعب تمام می شود.
او می گوید: در حالی بخش زیادی از ذخایر آبی کشور را صرف کشاورزی می کنیم که آمارهای موجود از پایین بودن سطح بهره وری در این بخش خبر می دهد. به عنوان مثال طبق آمار اعلامی از طرف مسئولین جهاد کشاورزی به ازای هر مترمکعب آب مصرف در این حوزه تنها ۱.۲ کیلوگرم محصول تولید می شود در حالیکه این رقم در برخی از کشورها به ۲.۵ کیلوگرم هم می رسد. ضمن اینکه متوسط جهانی هم حدود ۲ کیلوگرم اعلام شده است.
ایران ششمین تولید کننده هندوانه در جهان
بندرعباس گرمسیر و دچار خشکسالی قطب تولید هندوانه در ایران به شمار می‌آید و از محل تولید این محصول آب‌بر صادرات هندوانه نیز به راه انداخته است. گزارش های اعلامی از طرف فائو هم حجم بالای تولیدات این محصول را تایید می کند. جالب است که بدانید ایران با تولید یک میلیون و ۹۳۰ هزار تن هندوانه در سال ۲۰۱۹ ششمین تولید کننده بزرگ دنیا بوده است. این در حالی است که بسیاری از کشورهای پری آبی همچون کشورهای اروپایی ترجیح می دهند که به جای کشت چنین محصولاتی، نیاز خود را از محل واردات تامین کرده و منابع آبی خود را خرج کشت محصولات دارای ارزش افزوده اقتصادی کنند. این همان نکته ای است که فهمی هم به آن اشاره می کند. او می گوید : «ارزش اقتصادی که به ازای هر مترمکعب آب تولید می شود تنها ۵۰ سنت است در حالیکه متوسط جهانی این عدد ۲.۵ دلار است. در واقع بهره وری اقتصادی مصرف آب در حوزه کشاورزی یک پنجم دنیاست.»
گزارش های فائو نشان می دهد که ایران با تولید یک میلیون و ۹۳۰ هزار تن هندوانه در سال ۲۰۱۹ ششمین تولید کننده بزرگ دنیا بوده است. حال آنکه بسیاری از کشورهای پر آب ترجیح می دهند نیاز خود به محصولات این چنین را از محل واردات تامین کنند
ارز آوری ۱.۲ درهمی صادرات هر کیلو هندوانه
به گفته سید رضا نورانی رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران، هر تن (معادل ۴ کیلوگرم) هندوانه صادراتی ایران در بازار کشورهای جنوب خلیج‌فارس از ۳ درهم شروع و تا ۷ درهم قیمت می‌خورد. در واقع اگر متوسط قیمت را حدود ۵ درهم در نظر بگیریم می توان درآمد حاصل از صادرات هر کیلو هندوانه را ۱.۲۵ درهم (هر درهم برابر با ۶۴۴۱ تومان) و معادل ۸ هزار تومان دانست. جالب است که بدانید هم اکنون در داخل کشور هم هر کیلو از این محصول آب بر بین ۶۵۰۰ تا ۷۵۰۰ تومان فروخته می شود.
کشت برنج در ۱۷ استان کشور!
اما هندوانه تنها محصول آب بر کشت شده در اقلیم خشک ایران نیست. خیار، خربزه، گندم و برنج تنها بخشی از محصولات آب بری است که حتی الگو و برنامه مشخصی برای کشت آنها وجود ندارد. شاهد این ادعا اخبار متعددی است که از امحاء شدن محصولات آب بر حکایت می کند و محصولاتی که به دلیل نبود بازار مناسب و نداشتن توجیه اقتصادی خوراک دام ها می شوند. با این وجود که خبری از مدیریت مصرف در بخش کشاورزی نیست. همین چند وقت پیش بود که «قاسم تقی زاده خامسی» معاون وزیر نیرو گفت : در ایران تنها یک درصد مساحت بارندگی بالای ۱۰۰۰ میلی متر دارد و برای کشت برنج مناسب است. اما هم اکنون در ۱۷ استان کشور شاهد کشت این محصول هستیم.
در ایران تنها یک در صد مساحت بارندگی بالای ۱۰۰۰ میلی متر دارد و برای کشت برنج مناسب است. اما هم اکنون در ۱۷ استان کشور شاهد کشت این محصول هستیم
ذخایر زیر زمینی دیگر برای کشاورزی هم مناسب نیست
نبود نگاه بلند مدت به مساله بحران آب حالا به تهدیدی برای حیات صنعت کشاورزی در ایران هم شده است . «عباس کشاورز»، سرپرست پیشینِ وزارت جهاد کشاورزی در یک نشست خبری، در مورد وخامتِ بحران آب در ایران گفته بود که چاه‌های کشاورزی در برخی مناطقِ ایران به قدری عمیق شده‌اند که به آب‌هایی «روغن‌مانند» رسیده‌اند که به دلیل در بر داشتنِ فلزات سنگین، نمی‌توان از آنها حتی برای کشاورزی هم استفاده کرد.
محمدرضا بختیاری مدیرعامل آبفای تهران در این باره به خبرگزاری بازار می گوید: اگر امروز به انتخاب خود سبک کشاورزی را تغییر ندهیم، چند سال دیگر طبیعت به بدترین شکل ممکن این کار را با ما خواهد کرد با این تفاوت که دیگر نه حق انتخابی داریم و نه حتی فرصتی برای احیا.
بی توجهی به بحران آب و ادامه کشت محصولات آب بر در حوزه کشاورزی در حالی همچنان ادامه دارد که بسیاری از کارشناس حوزه آب بحران اصلی اقتصاد ایران را بی آبی می دانند و برای تدبیر در این حوزه معتقد هستند امروز دیر است حال آنکه حل مساله مهم آب به آینده موکول شده است.
نظر شما