بازار؛ گروه استانها: با شیوع خشکسالی، روش‌هایی مانند کشت هیدروپونیک در استان سمنان پیشنهاد شده اما فعلاً این نوع کشت‌ها با اقبالی از سوی فعالان بخش کشاورزی روبرو نشده است. سیاست حفر چاه‌های متعدد از اوایل دهه ۶۰ خورشیدی هر چند توانست کشاورزی را متحول و در مقاطعی بالاترین میزان تولید گندم نیز محقق شود اما نتوانست در نهایت استمرار این شرایط را رقم بزند.
ما حتی در دهه های قبل به جشن خودکفایی گندم نزدیک شدیم اما در دراز مدت و از اوایل دهه ۸۰ کم کم فاجعه‌ای به نام خشکسالی پیش آمد و بار دیگر کشاورزی با چالش های جدی روبرو شد در ادامه اما توسعه کشت گلخانه‌ای از سیاست‌های اصلی اقتصاد مقاومتی در حوزه کشاورزی معرفی شد و در این بستر نیز کشت هیدروپونیک طرفدارانی پیدا کرد.
صرفه‌جویی مصرف آب درکشت گلخانه‌ای جادویی است به‌طوری‌که درکشت گلخانه‌ای مصرف آب نسبت به کشت سنتی ۱۰ درصد کاهش می‌یابد و تولید محصول خارج از فصل، مقاومت محصول و مصون بودن باغ‌ها از تنش‌های محیطی ازجمله گرما، سرما و تگرگ از دیگر مزیت‌های کشت گلخانه‌ای است.
هیدروپونیک در خراسان رضوی
هم‌اکنون بیش از ۱۶ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی خراسان رضوی زیر کشت گلخانه است و سالانه سه میلیون تن محصول از این سطوح برداشت می‌شود و این استان با تولید بیش از هفت میلیون تن انواع محصولات زراعی، باغی و دامی به ارزش ناخالص اقتصادی ۹۵ هزار و ۷۳۰ میلیارد و ۴۲۳ میلیون ریال جایگاه تأثیرگذار در اقتصاد ایران دارد.
صرفه‌جویی مصرف آب درکشت گلخانه‌ای جادویی است به‌طوری‌که درکشت گلخانه‌ای مصرف آب نسبت به کشت سنتی ۱۰ درصد کاهش می‌یابد
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه سطح زیر کشت گلخانه‌های استان ارسال ۹۸ به ۴۹۰ هکتار رسیده است، ادامه داد: سطح زیر کشت گلخانه‌ها در استان در سال ۹۸ نسبت به سال قبل، حدود ۲۶ درصد افزایش داشته است.
سید هاشم نقیبی بابیان اینکه طبق برنامه‌ریزی و پیش‌بینی انجام‌شده تا پایان سال ۱۴۰۵ طبق برنامه شش‌ساله ساخت دو هزار و ۳۰۰ هکتار کشت گلخانه‌ای در این استان در دستور کار قرارگرفته است، افزود: هم‌اکنون یک هزار و ۲۰۰ بهره‌بردار گلخانه در این استان فعالیت دارند.
حمایت نیاز است
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مشهد نیز بابیان اینکه به‌منظور افزایش بهره‌برداری و همچنین صرفه اقتصادی کشت‌های نوین به شکل «هیدرو پونیک» در دستور کار قرار دارد در گفت‌وگو با بازار اظهار کرد: در سال ۹۸ مساحت گلخانه‌های شهرستان مشهد ۱۲۵ هکتار بوده است که مساحت گلخانه‌های مجهز به سیستم کشت هیدروپونیک ۳۰ هکتار است.
امید طهماسبی زاده با اشاره به اینکه هیدروپونیک یا «آب‌کشت» یکی از روش‌های نوین است که می‌توان هر محصول کشاورزی را بدون توجه به اقلیم و نوع خاک تولید کرد ادامه داد: از ۳۰ هکتار مساحت گلخانه‌های مجهز به سیستم کشت هیدروپونیک ۱۵ هکتار مربوط به کشت سبزی و صیفی ، ۱۳ هکتار مربوط به تولید گل‌های شاخه بریده و دو هکتار نیز به سایر کشت‌ها است.
وی با اشاره به مزایای بهره‌گیری از سیستم به دلیل راندمان بالای آبیاری اظهار کرد: امیدواریم با حمایت ویژه شامل اختصاص تسهیلات بانکی، اختصاص ارز دولتی جهت واردات کودهای موردنیاز و ترجیحاً حمایت جهت سرمایه‌گذاری تولید داخلی شاهد افزایش و توسعه این نوع کشت در گلخانه‌ها باشیم.
توسعه کشت هیدورپونیک
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مشهد لزوم توسعه این نوع کشت در گلخانه‌های استان را نظارت بر تهیه و پخش کودهای مورد مصرفی و جلوگیری از ورود و توزیع کودهای تقلبی به بازار و همچنین آموزش نیروی متخصص در این زمینه عنوان کرد و افزود: با حمایت از این نوع کشت شاهد افزایش تولید و کاهش هزینه برای تولیدکننده و به عبارتی اقتصادی کردن محصولات گلخانه‌ای خواهیم بود.
با حمایت از هیدروپونیک شاهد افزایش تولید و کاهش هزینه برای تولیدکننده و به عبارتی اقتصادی کردن محصولات گلخانه‌ای خواهیم بود
طهماسبی زاده در خصوص فواید کشت هیدروپونیک گفت: در این نوع کشت نیاز به خاک و اقداماتی ازجمله شخم و آبیاری نداریم لذا استفاده از آفت کش‌ها و سموم که هزینه تمام‌شده تولید را افزایش می‌دهد و خاک را آلوده می‌کند در این نوع کشت دیگر جایگاهی ندارد.
وی با بیان اینکه حذف علف هرز، کاهش مصرف آب به‌خصوص در مناطقی که کم‌آبی مواجه هستند، افزایش ارزش غذایی محصولات هیدروپونیک نسبت به روش سنتی ازجمله فواید دیگر این نوع کشت مدرن است، افزود: این نوع کشت مشکلاتی را هم دارد که البته مزایای آن بر مشکلات پیش رو برتری دارد همچنین هیدروپونیک سرمایه‌گذاری اولیه بالایی نیاز دارد از طرفی نیازمند استفاده از افراد متخصص جهت ارائه فرمول مناسب کودی است از طرفی به دلیل اینکه این نوع کشت وارداتی است و وابستگی‌های آن به کودهای وارداتی با نوسان نرخ ارز در ارتباط است لذا هزینه‌های تولید آن نیز با نوسان روبروست اما بااین‌حال انگیزه برای روی آوردن به این نوع کشت در میان بهره‌برداران این استان بسیاری بالاست.
هیدروپونیک و استان سمنان
استان سمنان نیز از قاعده خشکسالی مستثنی نیست به طوری که مهدی شاه حسینی کارشناس باغداری و کشاورزی در گفتگو با خبرنگار بازار، در پاسخ به این پرسش که چه الزامی در استان سمنان ما را به سمت ترویج کشت‌های نوین و جایگزینی مانند هیدروپونیک سوق می‌دهد، می‌گوید: یکی از راهکارهای مقابله با خشکسالی کشت‌های جایگزین محسوب می‌شود چرا که فراموش نکنیم استان سمنان با کاهش شدید آب روبرو است و تا چند سال دیگر حتی آب شرب خود را هم نمی‌تواند تأمین کند در نتیجه باید از سهم ۸۵ درصد کشاورزی در آب استان کاست.
شاه حسینی بیان کرد: در واقع اصلاح روش‌های کشت سنتی و حرکت به سمت کشت‌های جایگزین که مصرف آب کمتری دارند و روش دوم، مدیریت داشته‌های آبی با ایجاد آبیاری نوین و همچنین کنتورهای شمارشگر چاه‌های آب که بتواند مصرف و داشته‌های منابع آبی استان سمنان را به کنترل خود در بیاورد.
افزایش ارزش غذایی محصولات هیدروپونیک نسبت به روش سنتی ازجمله فواید دیگر این نوع کشت مدرن است
وی افزود: به نظر می‌رسد دولت آنقدر دیر به فکر اجرای روش‌های نوین آبیاری افتاد که بخش عمده ای از منابع آبی استان سمنان کاهش شدید یافته و حبران شأن بسیار دشوار به نظر می‌رسد برای مثال از آبیاری نوین از سال ۹۴ به صورت جدی در استان سرعت گرفت حال آنکه الزام آن از سال ۸۲ و ۸۳ به وضوح در سطح استان دیده می‌شود.
اجرای آبیاری نوین دیر موقع بود
این فعال بخش کشاورزی که خود نیز گلخانه دارد، ادامه داد: اجرای آبیاری نوین در دولت روحانی سرعت گرفت و حتی بیش از دو برابر کل میزانی که طرح‌های آبیاری نوین در کل تاریخ انقلاب اسلامی در سطح استان اجرا شده بودند، در سطح مزارع و باغات استان اجرا شد اما به واقع آنقدر دیر این طرح اجرا شد که با مشکلات کمبود آب و تغییر اقلیم همراه و نتوانست آنطور که باید و شاید جواب بدهد.
شاه حسینی افزود: از سوی دیگر کشت گلخانه‌ای در استان رواج یافت که البته این نوع کشت هم بسیار دیر و وقتی دیگر رواج یافت و دولت از آن حمایت کرد که دهه ۸۰ داشت به اتمام می‌رسید و اوج بحران‌های آبی صورت گرفته بودند اما به هر حال هر زمان که شما جلوی ضرر را بگیریم نفع کرده‌اید.
مشکلات مصرف آب
یک کارشناس دیگر کشاورزی و زراعت در استان سمنان نیز به خبرنگار بازار، گفت: درست است که ما باید به سمت کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی با طرح‌هایی مانند جایگزینی کشاورزی نوین باشیم اما باید توجه کرد که این تغییر روش‌ها آنچنان هم آسان نیست و برای مثال دامداران به راحتی به آن اطمینان نمی‌کنند که علوفه شان را خریداری کنند.
عبدالله عامری با بیان اینکه دامداران هنوز فکر می‌کنند که کشت‌های نوین همان تراریخته و به قول خودشان سمی است که سرطان می‌آورد، گفت: این مقاومت‌ها در برابر کشت‌ها وجود دارد اما باید دولت آن را اشاعه دهد تا شاهد ایجاد یک رویه واحد و مناسب باشیم.
وی افزود: مشکل اشاعه کشت‌های نوین مانند هیدروپونیک و گلخانه‌ای و … در وهله نخست هزینه بر بودن آن و در وهله دوم عدم توجیه اقتصادی به خصوص در اراضی کوچک مقیاس در اندازه‌های زیر هکتار است که غالباً هم دست خرده مالکان است.
معضلات کشت های نوین
این فعال بخش باغداری در شهرستان شاهرود بیان کرد: دور زمانی نمی‌گذرد که باغات در استان سمنان از دو هکتار کمتر نبودند اما امروز شاهد هستیم که اراضی با کاربرد کشاورزی هم مانند خانه با متراژهای هزار متری و دو هزار متری خرید و فروش شده و یا درگیر ورثه هستند.
دامداران هنوز فکر می‌کنند که کشت‌های نوین همان تراریخته و به قول خودشان سمی است که سرطان می‌آورد
عامری افزود: بزرگترین مشکل اجرای کشت‌هایی مانند هیدروپونیک خرده مالکان است که زمین‌ها را کوچک کرده و در نتیجه روش‌های نوین کشاورزی مانند آبیاری قطره‌ای، هیدرو پونیک، آیروپونیک و گلخانه‌ای و … به صرفه اقتصادی نبوده و توجیهی ندارد زیرا فرد باید ۸۰ میلیون تومان هزینه کند تا مثلاً ۱۰۰ میلیون تومان در یکسال از برداشت محصول خیار، درآمد داشته باشد در نتیجه به دلیل گرانی اجرای این طرح‌ها، مرقوم به صرفه نیست.
وی گفت: دیگر مشکل کشت‌های هیدروپونیک این است که دست کم باید دو هکتار فضا را داشت که در آن هزینه درست و حسابی کرد تا شاهد جواب درست و حسابی بود در نتیجه باید دنبال سرمایه گذار گشت. از سوی دیگر با وضعیت کنونی اقتصادی و عدم درک درست مزیت اقتصادی کشاورزی‌های نوینی مانند هیدروپونیک، اصلاً جذب سرمایه گذار برای این نوع کشت‌ها آسان نیست.
ترویج ضعیف است
این کارشناس اقتصادی بیان کرد: ما بخش ترویج در زمینه کشاورزی‌های نوین مان تعطیل است وگرنه شاهد ترویج و توسعه انواع کشت‌های جایگزین، ارقام مقاوم به سرما، گلخانه، هیدروپونیک و آیروپونیک و … خواهیم بود در نتیجه ما هنوز نتوانسته ایم بین تولیدات علمی، کشاورز و واحد سطح یک نوع ارتباط درست برقرار کنیم.
صالحیان درباره موانع کشت‌های گلخانه‌ای و سیستم‌های نوین کشاورزی، توضیح داد: مانع دیگری که بر سر راه ترویج کشت‌های هیدروپونیک قرار دارد بوروکراسی عجیب و غریب اداری آن است. اگر شما از مدیران استان سمنان درباره مثلاً کشت گلخانه‌ای بپرسید همگی قاطعانه از حمایت تولیدکننده و سرمایه گذار صحبت به میان می‌آورند اما کسی نمی‌گوید که یک سرمایه گذار برای استعلام ساده چند روز باید معطل شود؟
وی افزود: مشکل بزرگ اینجا است که اگر شما بخواهید مثلاً یک هکتار گلخانه هیدروپونیک بسازید باید از ۲۰ ارگان امضا بگیرید که هرکدام کافی است دو روز طول بکشند. آن هم ارگان‌هایی که بعضی‌هایشان هم باید از مرکز استان استعلام بگیرند!
بورکراسی زیاد از حد
تحقیقات خبرنگار بازار این گفته صالحیان را تائید می‌کند چرا که برای ایجاد یک گلخانه هیدروپونیک شما باید از چند بخش جهاد، اداره گاز، آب و فاضلاب، بنیاد مسکن، اداره پست (برای دریافت کد پستی)، شرکت نفت (برای اینکه بدانند شما نفت مصرف می‌کنید یا خیر)، مرکز تحقیقات کشاورزی، بیمه و ده‌ها ارگان دیگر امضا و استعلام بگیرید که در واقع شما را عاجز می‌کند و عطای کار را به لقایش می‌بخشید.
مشکل بزرگ اینجا است که اگر شما بخواهید مثلاً یک هکتار گلخانه هیدروپونیک بسازید باید از ۲۰ ارگان امضا بگیرید که هرکدام کافی است دو روز طول بکشند. آن هم ارگان‌هایی که بعضی‌هایشان هم باید از مرکز استان استعلام بگیرند
موضوع دیگر در زمینه کشت‌های جدید این است که چون کشاورزان به آن دقت نظر ندارند و درباره آن اطلاعی ندارند آن را با تراریخته و یا به قول خودشان دست کاری شده اشتباه گرفته و ریسک دادن این نوع علوفه‌ها را به دام‌هایشان نمی‌پذیرند. دامداران و مرغداران عمدتاً به دلیل اینکه سرمایه زندگی شأن را در زیر دست دارند، بر روی آن ریسک نمی‌کنند در نتیجه این وظیفه بخش ترویج جهاد است که درباره این نوع کشت و اختلافات آن با تراریخته و کشته‌های مصنوعی اطلاعات بدهد.
اگر بخش ترویج جهاد با کارشناسان پهن های که بیش از ۴۵۰ نفر هم در استان سمنان هستند بتوانند به درستی مزیت‌های کشت‌های نوین را به مردم روستایی و دامداران که ۸۰ درصد دام استان سمنان را در اختیار دارند، ارتباط بهتری بر قرار کنند قطعاً شاهد ایجاد رغبت در بین آنها نیز خواهیم بود.
شرایط کشت نوین در لرستان
تولید علوفه به روش هیدروپونیک یکی از روش‌های متداول و پیشرفته در جهان است که در آن بدون نیاز به خاک، مواد مغذی از طریق آب به گیاهان می‌رسد و از این سیستم برای تولید علوفه نیز استفاده می‌شود. استفاده از روش هیدروپونیک مزایای بسیاری نسبت به تولید در مزرعه دارد به طوریکه با بهره‌گیری از کمترین امکانات، می‌توان بیشترین بازدهی را به دست آورد.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار بازار اظهار داشت: در برخی از استانها روی کشت علوفه هیدروپونیک کار شده اما تحقیقات نشان داد که این کار خیلی مقرون به صرفه نیست ضمن اینکه خریدار و متقاضی برای آن نیز کم بوده است.
محمد حسن کیانی‌فر با بیان اینکه در حال حاضر در استان لرستان تنها یک نفر در شهرستان دورود متقاضی احداث گلخانه با کشت هیدروپونیک است که تقاضای وی در حال بررسی است و تلاش می‌کنیم که تسهیلات لازم را برای او تهیه کنیم، ابراز کرد: قبل از تحریم‌ها حداقل سرمایه مورد نیاز برای ایحاد یک گلخانه هیدروپونیک ۱۰۰ میلیون تومان بود که در حال حاضر و با افزایش تورم، میزان سرمایه بیشتری نیاز است.
مزیت های کشت نوین
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی لرستان استفاده از ظرفیت و کشت علوفه هیدروپونیک در وهله اول، کمکی به جنگل‌ها و مراتع استان است، همچنین با کاهش بارندگی و کمبود علوفه‌ای که در پیش داریم استفاده از ظرفیت هیدروپونیک می‌تواند جایگزین خوبی برای جبران این کمبود باشد. از دیگر مزایای علوفه هیدروپونیک این است که چون تولید در محیط بسته، ایزوله و تحت کنترل صورت می گیرد روزانه حجم تولید بسیار بالاست و می‌توان عناصر غذایی را تامین کرد.
در حال حاضر در استان لرستان تنها یک نفر در شهرستان دورود متقاضی احداث گلخانه با کشت هیدروپونیک است
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی لرستان با بیان اینکه عدم استقبال از این طرح‌ها به دلیل عدم فرهنگ مصرف است، ادامه داد: وقتی دامدار می‌تواند کاه و علوفه را با قیمت کمتری تهیه کند پس به سمت این نوع کشت‌های هیدروپونیک نمی‌رود و از طرفی این دیدگاه هنوز نهادینه نشده که در یک فضای ۱۰۰ الی ۲۰۰ متری می‌توان روزانه دو تن علوفه تولید کرد بنابراین برای پذیرش این موضوع مقاومت می‌کنند.
کیانی فر با بیان اینکه برای هر گلخانه هیدروپونیک معمولی حداقل ۱۰ نفر به صورت مستقیم مشغول به کار می‌شوند، افزود: ما زیرساخت‌های لازم را برای این کار در استان داریم و امکانات و اجزا و عناصر آن در استان مهیاست و میزان مصرف آب آن در محیط بسته بسیار کمتر از محیط باز است.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی، کشور ما وابستگی شدیدی به دام دارد و دامداری جز شغل‌های ذاتی بیشتر منطقه است و این طرح حداقل می‌تواند جایگزینی برای دامداری‌های صنعتی شود، از طرف دیگر علوفه تولیدی بیشتری در دسترس دامداران نیمه صنعتی و کوچک قرار بگیرد که تاثیر مستقیمی روی کاهش قیمت گوشت دارد.
شیوه کشت نوین
یکی از تولیدکنندگان علوفه هیدروپونیک لرستان در رابطه با مزایای کشت هیدروپونیک به خبرنگار بازار، گفت: در این روش هیچ گونه خاکی برای کشت گیاه استفاده نمی‌شود؛ در این کشت فقط یک سینی نیاز داریم که با ریشه گیاه تماس مستقیم دارد و شرایط کشت کاملا استریل است.
زهرا صادقی راد با بیان اینکه با استفاده از روش هیدروپونیک در کمترین زمان و در هر متر مربع به حد فاصل هر ۱۰ رده سینی ۳۰ کیلومتر علوفه تازه تولید می‌شود، افزود: با بهره‌گیری از روش کشت هیدروپونیک توانسته‌ایم علوفه مورد نیاز دام را تولید کنیم؛ تمامی علوفه‌ها مانند یونجه، سورگوم و ارزن قابلیت این را دارند که بتوانیم با این روش آن ها را کشت کنیم.
در این کشت فقط یک سینی نیاز داریم که با ریشه گیاه تماس مستقیم دارد و شرایط کشت کاملا استریل است
وی افزود: این علوفه خاصیت غذایی خوبی برای دام دارد و در تمامی فصول سال می‌توان علوفه تازه را برای دام تامین کرد، همه قسمت های این علوفه حتی بافت ریشه‌ای آن نیز قابل استفاده است؛ این روش مقرون به صرفه است و بر خلاف روش کشت سنتی و خاکی، کشاورز برای تهیه ادوات، هزینه نیروی انسانی و میزان مصرف آب دچار مشکل نمی شود همچنین باید گفت بذرها، روی سینی قرار می گیرند و به وسیله مه پاش آبیاری می‌شوند که در مصرف بهینه آب تاثیر بسزایی دارد و میزان آب مصرفی به یک لیتر کاهش پیدا کرده است؛ روزانه یک تن علوفه با روش هیدروپونیک در این گلخانه تولید می‌شود و این ظرفیت را دارد که میزان تولید روزانه را به پنج تن علوفه برساند.
کشت از روی ناچاری
رئیس اتحادیه انجمن‌های گیاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار بازار، اظهار داشت: از روی ناچاری به کشت هیدروپونیک روی آورده‌ایم چون در حال حاضر شرایطی ایجاد شده که آب کافی در اختیار نداریم و مجبوریم به صورت متراکم علوفه را در گلخانه‌ها کشت کنیم تا بتوانیم غذای دام را تأمین کنیم.
محمد رضا پناه افزود: کشت هیدروپونیک از گذشته وجود داشته، در واقع کاشت سبزه نوروز هم نوعی کشت هیدروپونیک است که در آن بدون خاک، یک سبد علوفه تولید می‌شود؛ به صرفه بودن تولیدات هیدروپونیک بستکی به شرایط آب و هوایی و میزان آب و ...دارد و در وضعیت گرمای هوا، خشکی و کمبود آب باید جایگزین کشت سنتی شود.
در نهایت باید گفت تولید علوفه سبز به روش هیدروپونیک باعث حذف هزینه‌های مربوط به خشک‌کردن و سیلو کردن علوفه می‌شود؛ علوفه‌ای که به روش هیدروپونیک به دست می‌آید به دلیل مصرف همه اجزای آن توسط دام‌ها، دارای انرژی، پروتئین و ویتامین بسیار بالایی نسبت به سایر علوفه‌های تولیدشده در مزارع است. حال باید دید که مسئولان چه تصمیمی برای ترویج این نوع کشت با توجه به مزیت هایش می گیرند.
نظر شما