سید محسن حسینی؛ بازار: کشت شالی در گلستان به دلیل محدودیت‌های منابع آبی در سال‌های گذشته ممنوع بود اما مدتی بعد دوباره این محصول کشت شد. گرچه ممنوعیت‌ها هم مانع کشت آن نشد اما چالش اصلی مصرف آب زیاد این محصول و لزوم ارائه محصول جایگزین با مصرف کمتر است.
میزان مصرف آب به ازای هر هکتار تولید برنج به حجمی بیش از ۱۲ هزار متر مکعب می‌رسد و در برخی مناطق به میزانی مراتب بالاتر نیز گزارش می‌شود، به ازای هر متر مکعب آب در استان‌های شمالی حدود ۳۶۰ گرم برنج تولید می‌شود و در سایر استانها میزان آن ۱۲۰ تا ۱۸۰ گرم به ازای هر متر مکعب آب محاسبه شده است.
در برنامه‌های متولی تامین غذای کشور دو برنامه شامل کاهش سرانه مصرف برنج و جایگزینی آن با غلات دیگر و نیز افزایش تولید برنج به ازای هر متر مکعب آب به میزان ۷۰۰ گرم پیش بینی شده است، برای تحقق هدف دوم تولید و ترویج رقم‌های پر محصول برنج ضروری است که سالیان متمادی در برنامه قرار داشته و تاکنون با موفقیت‌هایی نیز همراه بوده است.
از جمله محدودیت‌های این روش، یکی نسبت عکس افزایش محصول با طعم و مرغوبیت برنج است و دیگری چگونگی اقبال مردم به مصرف رقم‌های پرمحصول، که مراکز تحقیقاتی توانسته اند تا حد زیادی بر این مشکلات غلبه کنند. در این روش، میزان تولید هر کیلو گرم برنج به ازای هر متر مکعب آب و نیز در هکتار، از ارقام سنتی به مراتب بیشتر است.
راه حل دیگر، تولید ارقام برنج مقاوم به خشکی است. در این ارقام، برنج مراحل معمولی رشد خود را طی می‌کند و در صورت عدم وجود تنش آبی، مقدار محصول آن بیشتر از ارقام محلی و سنتی است، ولی در صورت بروز تنش آبی بویژه در شهریور ماه، از میزان محصول آن کاسته شده ولی این کاهش محصول موجب نمی‌شود که کمتر از مقدار محصول ارقام سنتی برداشت برنج انجام شود.
در این روش هرچند به نظر می‌رسد در مقدار مصرف آب تفاوت معناداری حاصل نمی‌شود، ولی با توجه به تغییرات اقلیمی، کمک بسیار بزرگی به بخش تولید این محصول در شرایط تنش آبی می‌کند.
راه حل سوم که به نظر می‌آید راه حل مطلوبتری بوده و در کل کشور عمومیت داشته باشد، روش خشکه کاری ارقامی از برنج است. این روش آنقدر مورد توجه کشاورزان و متولیان بخش آب و بخش کشاورزی کشور قرار گرفته که قبل از اتمام کامل مراحل تحقیقات، تبلیغات آن گسترده شده و در جای جای کشور اخباری در زمینه آغاز و توسعه آن منتشر می‌شود.
لزوم معرفی ارقام پربازده برای خشکه کاری برنج
بر اساس اعلام رئیس مرکز تحقیقات برنج کشور، تحقیقات در زمینه تولید و معرفی ارقام مناسب خشکه کاری در حال انجام است ولی تاکنون منجر به معرفی رقم یا ارقام مورد نظر نشده است.
از جمله محسنات روش خشکه کاری برنج به موارد زیر اشاره می‌شود: کاهش مصرف آب از ۱۲ تا ۱۸ هزار متر مکعب، به ۵ تا ۸ هزار مترمکعب در هکتار، کاهش هزینه نهاده‌های کشاورزی، کاهش سوخت مصرفی (کاهش هزینه‌ها تا چهار میلیون تومان در هکتار)، جلوگیری از آلودگی محیط زیست و تولید محصول سالمتر.
در روش خشکه کاری از چهار شیوه خشک - غرقابی، بارانی، نواری (تیپ) و قطره‌ای می‌توان استفاده کرد. با توجه به مواردی که اشاره شد، معرفی هر رقم برنج نیاز به طی مراحلی دارد تا به عنوان محصولی جایگزین سایر ارقام مطرح شود.
مرحله اول، تحقیقات است. ارقام خشکه کاری برنج در اواخر مرحله تحقیقات است. طعم برنج و راندمان محصول در ارقام خشکه کاری از موارد اساسی بوده و بدیهی است تا تکمیل تحقیقات هرگونه تبلیغات در این زمینه فاقد پشتوانه علمی کافی است.
مرحله دوم، ترویج است. یعنی کارشناسان کشاورزی با روش‌های مختلف آموزش و ترویج فنون خشکه کاری برنج را به کشاورزان منتقل کرده و آنان را قانع کنند که این روش جایگزین کشت سنتی و غرقابی برنج شود.
در مرحله سوم، تامین بذر مناسب برای کشت ارقام برنج مناسب خشکه کاری ضروری به نظر می‌رسد.
اهمیت این موضوع کمتر از مرحله ترویج نیست. چرا که در حال حاضر از کل بذر مورد نیاز برنجکاری سنتی نیز حدود ۱۱ درصد آن به شکل علمی و حساب شده تهیه و در اختیار کشاورزان قرار داده می‌شود و حدود ۹۰ درصد از بذر مصرفی برنجکاران، خودمصرفی بوده و لذا احتمال اختلاط بذرهای ارقام مختلف و نیز کاهش راندمان محصول، افزایش علف‌های هرز و مسائلی از این قبیل را موجب می‌شود.
مرحله چهارم، ایجاد یا هماهنگ کردن صنایع مرتبط با برنج برای ارقام مناسب خشکه کاری است و در مرحله پنجم هم، بخش بازرگانی و تجارت بایستی به کمک موضوع آمده و بتواند زنجیره تولید و عرضه را تکمیل کند.
در مجموع به نظر می‌رسد روش خشکه کاری برنج در استان گلستان که از طرفی با توجه به همجواری با مازندران مایل به کشت و گسترش برنجکاری بوده و از سوی دیگر با محدودیت شدید منابع آب روبه رو است، روش مناسبی باشد.
با این حال شرط موفقیت این طرح، رعایت مراحل پنجگانه پیش گفته به طور کامل و دقیق و به دور از شتاب غیرمتعارف و شعارزدگی، در بستر طبیعی و پایدار توسط دست اندرکاران است.
نظر شما