بازار؛ گروه بین الملل: نشست کمیسیون مشترک برجام که بعدازظهر روز جمعه با حضور هیأت‌های ایران و گروه ۱+۴ در وین از سر گرفته شده بود، بعد از حدود یک ساعت و نیم پایان یافت و مقرر شد بلافاصله رایزنی‌های کارشناسی و فنی و کار بر روی متون پیش نویس آغاز شود. در این نشست همه طرف‌ها یک‌بار دیگر بر جدیت خود برای حصول نتیجه در کوتاه‌ترین زمان ممکن تاکید کردند.
عباس عراقچی رئیس هیات ایران در این مذاکرات پس از نشست روز جمعه گفت: اخباری که از سمت آمریکایی‌ها به ما منتقل میشود این است که آنها هم برای بازگشت به برجام جدیت دارند. تا الان اعلام آمادگی کرده‌اند که بخش بزرگی از تحریمهای خودشان را بردارند. البته از نظر ما هنوز کامل نیست و به همین دلیل مذاکرات ادامه می‌یابد تا وقتی به همه خواسته‌های خودمان در این زمینه برسیم.
معاون وزیر خارجه بیان کرد: اگر خواسته‌های ما تامین شود، جمهوری اسلامی ایران نیز کاملا جدی است که به اجرای کامل برجام مجددا برگردد و این اراده جمهوری اسلامی ایران است که اتخاذ شده و هیچ ارتباطی هم با مسائل دیگر در تهران ندارد، با امر انتخابات که طبیعتا موضوع مهمی در کشور است، هیچ ارتباطی ندارد.
«جو بایدن»، رئیس جمهور آمریکا نیز طی اظهاراتی پس از این نشست گفت ایران درباره مذاکرات وین جدی است.
در این راستا خبرنگار بازار گفتگوهایی با اساتید و اندیشمندان بین المللی داشته که در ادامه می آید.
*«طارق رئوف» رئیس سابق بخش امنیت سیاسی و شفاف سازی آژانس بین المللی انرژی اتمی.
* پروفسور «فرانک فن هیپل» استاد دانشگاه پرینستون و معاون اسبق کاخ سفید. حوزه تحقیقاتی «فن هیپل» در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته‌ای، انرژی و توازن سیاست گذاری در عرصه‌های تکنولوژی است.
*«مارک فینو» سخنگوی اسبق وزارت خارجه فرانسه. «فینو» در حال حاضر مدیر بخش عدم اشاعه در «مرکز سیاست امنیتی ژنو» (GCSP) است.
* پروفسور «نادر انتصار» رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما آمریکا.
*«داریل کیمبال» مدیر اجرایی انجمن تحقیقاتی کنترل سلاح آمریکا. وی در سال ۲۰۰۴ میلادی توسط نشنال ژورنال به عنوان یکی از ۱۰ چهره تأثیرگذاری که نظریات آنها به شکل گیری سیاست‌های آتی در مورد آینده تسلیحات هسته‌ای کمک می‌کند معرفی شده است.
*پروفسور پل آر. پیلار یکی از سردبیران نشریه نشنال اینترست، و عضو ارشد مرکز تحقیقات امنیتی دانشگاه جورج تاون و نیز مرکز سیاست‌های امنیتی ژنو است. وی در سال ۲۰۰۵ پس از ۲۸ سال فعالیت در جامعه اطلاعاتی ایالات متحده از سازمان اطلاعات مرکزی (DCI) بازنشسته شد و پس از آن به عنوان استاد مهمان در برنامه مطالعات امنیتی در دانشگاه جورج تاون حضور یافت.
مناصب ارشد دولتی پیلار، شامل افسر اطلاعات ملی خاورنزدیک و آسیای جنوبی، رئیس واحدهای تحلیلی در CIA در حوزه‌های خاورنزدیک، خلیج فارس و آسیای جنوبی، معاون رئیس مرکز ضد تروریستی DCI و دستیار اجرایی مدیر اطلاعات مرکزی بوده است. پروفسور پیلار همچنین در شورای اطلاعات ملی به عنوان یکی از اعضای اصلی گروه تحلیلی آن فعالیت می‌کند. وی کهنه‌سرباز جنگ ویتنام و افسر بازنشسته ارتش ایالات متحده نیز هست.
پل پیلار دارای مدرک افتخاری از کالج دارتموث، لیسانس فلسفه از دانشگاه آکسفورد، و کارشناسی ارشد و دکتری حرفه‌ای از دانشگاه پرینستون است.
کتاب های پل پیلار عبارتند از: «مذاکره برای صلح: خاتمه جنگ بعنوان یک روند چانه‌زنی (۱۹۸۳)»؛ «تروریسم و سیاست خارجی ایالات متحده (۲۰۰۱)»؛ «اطلاعات و سیاست خارجی ایالات متحده: عراق، ۱۱ سپتامبر و اصلاح اشتباهات (۲۰۱۱)» و «چرا آمریکا جهان را اشتباه می‌فهمد: تجربه ملی و ریشه‌های سوءبرداشت (۲۰۱۶)».
*مذاکرات وین در حالی روز جمعه دنبال شد که نشانه هایی مبنی بر توافق احتمالی تا آخر ماه می وجود دارد. آیا به نظر شما مذاکرات تا آخر ماه می به سرانجام خواهد رسید؟
طارق رئوف: «من درک می کنم که حداکثر ۱۵۰۰ فرد و نهاد تحت تحریم های مختلف آمریکا قرار دارند و پیشرفت نیز حاصل شده است. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران در حاشیه مذاکرات در وین با خبرنگاران گفت که توافق نامه ای برای لغو تحریم «افراد بیشتر» و بخش های انرژی، خودروسازی، مالی، بیمه و بنادر ایران وجود دارد. وی افزود که مذاکرات درباره رفع تحریمهای افراد دیگر در حال انجام است.
عراقچی همچنین گفت گفتگوها از نظر موضوعات بحث برانگیز و همچنین نکاتی که در مورد آنها توافق وجود دارد، به یک سطح بلوغ رسیده اند. مطبوعات تلویزیونی دولتی ایران به نقل از عراقچی گزارش دادند که هنوز توافقی در مورد لغو تحریمهای با برچسب تروریسم از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حاصل نشده است. به گفته بلومبرگ، یک مقام اروپایی با احتیاط بیشتری گفته است برای رسیدن به توافق هنوز خیلی چیزها لازم است و زمان کمی باقی مانده است.مذاکرات وین با هدف دستیابی به توافق تا روز ۲۱ ماه مه، روزی که توافق فنی آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران در زمینه نظارت و تأیید به پایان می رسد، انجام می شود - اما مدیر کل آژانس بین المللی انرژی هسته ای گروسی قصد خود را برای بازگشت به تهران اعلام کرد تا در صورت لزوم به دنبال تمدید توافق باشد.»
فن هیپل: «امیدوارم گفتگوها تا پایان ماه می به پایان برسد. اما اتخاذ تصمیم برای حل صدها تحریم که علیه ایران و مقامات آن به صورت جداگانه وجود دارد، شرط ایران برای تأیید اینکه تحریم ها واقعاً برداشته شوند و تصمیم ایران برای انعکاس مواضع ایالات متحده در انطباق با برجام مذاکرات را بسیار پیچیده تر کرده اند.»
مارک فینو: «پیش بینی دقیق این مذاکرات دشوار است. موضوع حذف تحریم های ایالات متحده آمریکا امری پیچیده است، اما اینکه مذاکرات در حال انجام است و کارگروه ویژه ای برای رسیدگی به این موضوع ایجاد شده بسیار دلگرم کننده است.»
نادر انتصار: «امکان اینکه تا آخر ماه می نتایج کلی در مورد تمام جوانب تحریمها گرفته شود زیاد نیست چون موانع بلندی هنوز وجود دارند و این موانع بخصوص در مورد برداشته شدن نام برخی افراد و نهادهای ایرانی از لیست تحریمها صادق هستند.
به نظر من احتمال اعلام توافق در مورد یک سری مسائل یا اهداف کلی تا آخر ماه می وجود دارد چون طرفین مایل نیستند که مذاکرات کنونی وین به شکست منجر شوند ولی اگر چنین توافقی صورت گیرد توافقی مبهم خواهد بود که به طرفین فرصتی بیشتر برای ادامه مذاکرات بدهد.»
داریل کیمبال: «تصمیم به غنی سازی ۶۰ درصدی از سوی ایران یک پیام سیاسی متعاقب حمله به تاسیسات هسته ای ایران بود. این اقدام با هدف تحت فشار قرار دادن امریکا جهت بازگشت سریع به برجام صورت گرفت.»
پل پیلار: «پیش بینی تاریخ مشخصی برای اتمام مذاکرات خطرناک خواهد بود. با این حال، اگر توافقی برای اعلام تا پایان ماه مه وجود نداشته باشد، احتمالاً بیشتر ناظران گفتگوها را بن بست توصیف می کنند.»
*«جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی دولت بایدن اعلام کرده است که مذاکرات درباره احیای برجام در وین در «وضعیت مبهم» است. این در حالی است که سایر هیاتهای مذاکره کننده نسبت به این مذاکرات خوشبین هستند. دلیل این موضوع سالیوان چیست؟
طارق رئوف: «واضح است که تیم بایدن در مورد برجام دارای یک دیدگاه واحد نیست. ظاهراً، وزیر امور خارجه بلینکن و مشاور امنیت ملی سولیان در برخورد خود محافظه کارانه ترند، درمقابل «رابرت مالی» نماینده ویژه بایدن در امور ایران، نظرات عمل گرایانه و واقع بینانه تری در خصوص برجام دارد.»
فن هیپل: «یک جمله معروف داریم: بعضی افراد نیمه پر و بعضی دیگر نیمه خالی یک لیوان را می بینند.
بنابراین برخی از مذاکره کنندگان می گویند که چقدر پیشرفت حاصل شده و برخی دیگر می گویند زمان زیادی تا رسیدن به نتایج نهایی باقی مانده است.»
مارک فینو: «سالیوان گفت که مذاکرات در یک وضعیت نامشخص است. منظور او احتمالاً این بود که در این مرحله پیش بینی در مورد نتیجه مذاکرات دشوار است. این واقعیت که همه احزاب دیگر خوش بینی محتاطانه ای ابراز داشتند، مثبت است. با این حال دولت بایدن از مقاومت در برابر برجام در کنگره آمریکا و برخی از متحدان آمریکا آگاه بوده بنابراین نمی خواهد به عنوان امتیاز دهنده ظاهر شود.»
نادر انتصار: «من فکر میکنم که برداشت جیک سالیوان بیشتر به حقیقت نزدیکتر است تا آنچه سایر هیاتهای مذاکره کننده نسبت به این مذاکرات میگویند. مخالفان مذاکرات وین در آمریکا قوی هستند. حتی چند روز قبل کمیته روابط خارجی سنای آمریکا نسخه ابتدائی قانونی را تصویب کرد که اگر این قانون توسط سنا تصویب بشود دولت بایدن را مجبور خواهد کرد که حد اکثر پنج روز از شروع مذاکرات با دول خارجی تمام مفاد مذاکرات را به سنا اطلاع بدهد.
هدف از این قانون این است که سنای آمریکا بتواند جلوی توافقات احتمالی را قبل از امضای آنها بگیرد. باید به این توجه داشته باشیم که رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا رابرت منندز است که یک دموکرات است که یکی از مخالفان سر سخت ایران و برجام است. مذاکره کنندگان ایرانی باید بدانند که دولت بایدن دستش برای اجرای مفاد قرارداد احتمالی با ایران نسبتا بسته خواهد بود و لذا تیم مذاکره کننده ایرانی نباید دیگر در دام دوران قبلی مذاکرات برجامی خود را گرفتار کند و خود را از چاله به چاه نیاندازد.»
داریل کیمبال: «ایالات متحده آمریکا به صراحت اعلام کرده که آماده لغو کلیه تحریم های مغایر با برجام و مغایر با مزایایی است که ایران از برجام انتظار دارد اگر ایران مجدداً به تعهدات خود عمل کند. در عین حال آمریکا حق اعمال تحریم ها را به دلایل غیر هسته ای حفظ می کند. این دلایل به زعم امریکا می تواند موضوعاتی چون تروریسم یا نقض حقوق بشر باشد. بنابراین، کشف اینکه کدام یک از این تحریم ها باید برداشته شود و کدام یک نباید لغو شود؛ پیچیده است.
اقدامات تحریمی ترامپ کار را دشوار کرده است. ترامپ تحریمها و مجازاتهایی فراتر از موضوع هسته ای اعمال کرده است که از ذیل برجام این تحریمها را خارج ساخته است. با وجود این دشواری ها، لازم و ضروری است که ایران و امریکا به توافق برسند تا از تشدید تنشهای هسته ای جلوگیری کنند. در هنگامه همه گیری کرونا لازم است تحریمها برداشته شوند تا مردم ایران تحت فشار نباشند.»
پل پیلار: «مقامات دولت بایدن می خواهند مراقب باشند که بیش از حد تخلف نکنند. همچنین با توجه به اینکه منتقدان داخلی برجام و دولت دوست دارند بگویند که دولت خیلی مضطرب است تا به توافق برسد و بیش از حد مایل به امتیاز دادن است، آنها نمی خواهند خیلی مشتاق و مثبت به نظر برسند.»
*از مواضع مقامات آمریکایی می توان اینگونه استنباط کرد که آنها وانمود می کنند عجله ای برای توافق سریع ندارند. این در حالی است که ایران بر تسریع توافق تاکید دارد. اگر با استدلالی که در خصوص موضع آمریکا شد موافق هستید دلیل این امر چیست؟
طارق رئوف: «تیم بایدن با یک کنگره تقسیم شده روبرو است و پشتیبانی گسترده ای برای بازگشت به برجام ندارد. در واقع بیشتر اعضای کنگره می خواهد سیاست فشار حداکثری ترامپ را ادامه دهد - از این رو به نظر نمی رسد تیم بایدن هنوز موضع نهایی داشته باشد و بنابراین ممکن است به زمان بیشتری علاقه مند باشد.»
فن هیپل: «من نمی دانم که مشکل کاملاً از طرف ایالات متحده آمریکاست یا خیر. مطمئناً، مذاکره کنندگان ایالات متحده آمریکا باید با بسیاری از افراد مشکوک در ایالات متحده آمریکا از جمله در کنگره مقابله کنند - افرادی که فکر می کنند دولت اوباما به اندازه کافی در برجام موفق نبوده است و خواهان توافق نامه طولانی تری برای مقابله با درگیری های منطقه ای و موشک های بالستیک هستند. من معتقدم جناحهایی نیز در دولت ایران وجود دارند که نسبت به برجام غیرمشتاق هستند.»
مارک فینو: «این موضوع درست است که بیشتر به دلایل داخلی چند ماه طول کشید تا دولت بایدن با مذاکرات جدید موافقت کند و به لغو تحریم ها متعهد شود. از آنجا که امریکا با طرفهای برجام درگیر شده است، فهمید که سرعت بخشیدن به مذاکرات به دلایل مختلفی از جمله انتخابات آینده ریاست جمهوری ایران و فشار فزاینده اقدامات ایران برای کاهش تعهدات برجامی به نفع آن است.
با این حال، مانند بسیاری از مذاکرات ایالات متحده امریکا تمایل ندارد به عنوان مطالبه کننده یا در موقعیت ضعیف ظاهر شود.»
نادر انتصار: «من استنباط مقامات آمریکایی که عجله ای برای توافق در وین ندارند را درک میکنم چون آمریکا چنین برداشت دارد که ایران دست بالا را در مذاکرات ندارد و دولت آقای روحانی را در مقطعه کنونی میشود بیشتر تحت فشار قرار داد و وادار به دادن امتیازات بیشتری کرد.»
پل پیلار: «این همه بخشی از مهمات ندادن به منتقدان داخلی در ایالات متحده است که ادعا می کنند دولت «به سرعت» به توافق می رسد. اما مانند هر مذاکره ای، طرف ایرانی نیز علاقه مند است که بیش از حد مایل به امتیاز دادن و رسیدن به توافق نباشد، صرف نظر از آنچه در مورد طرفداری از مذاکرات سریع گفته است.»
*وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا طی بیانیه‌ای اعلام کرده است که یک هیئت مذاکره کننده شامل مقامات و کارشناسان سیاسی و امنیتی آمریکا از روز اول ماه مه ۲۰۲۱ سفر خود را به چهار کشور عربی آغاز کرده‌اند. طبق این بیانیه، این سفر که با هدف گفتگو و رایزنی درباره برخی موضوعات منطقه‌ای به مقصد چهار کشور عربی امارات متحده عربی، مصر، اردن و عربستان سعودی صورت می‌گیرد، تا تاریخ ۷ مه (یک هفته) به طول خواهد انجامید. به نظر می رسد دولت بایدن درصدد است تا به کشورهای منطقه در خصوص برجام و لحاظ دیدگاههای این کشورها اطمینان خاطر بدهد. ارزیابی شما چیست؟
طارق رئوف: «تیم مذاکره کننده کری-مونیز در سال ۲۰۱۴-۲۰۱۵ اسرائیل را کاملاً مطلع و در خصوص مذاکرات برجام آگاه کرد و همچنین گزارشاتی را که گزارش شده بود به مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی ارائه داد. با توجه به کودتای قریب الوقوع در اردن، من فکر می کنم ایالات متحده به شاه عبدالله در مورد حمایت ایالات متحده اطمینان خاطر داده است. اکنون به نظر می رسد ولیعهد عربستان «محمد بن سلمان» در مورد نوعی عادی سازی با ایران صحبت کرده است و ظاهراً ایران به نوعی پاسخ مثبت داده است. از این رو، ایالات متحده می تواند به روزرسانی درباره مذاکرات وین با کشورهای منطقه را یک حرکت مثبت تلقی کند. اگر ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بتوانند راهی برای شروع بحث در مورد امنیت منطقه پیدا کنند پیشرفت خوبی خواهد بود.»
فن هیپل: «امارات و عربستان سعودی باید نگران تصمیم رئیس جمهور بایدن برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و کاهش تعاملات آمریکا در خاورمیانه باشند. هیئت نمایندگی ایالات متحده احتمالاً به آنها اطمینان خواهد داد که گرچه آمریکا علاقه ای به انجام اقدامات تهاجمی علیه ایران ندارد، اما در صورت حمله توسط ایران باز هم از آنها پشتیبانی خواهد کرد. به نظر من سفرهای مصر و اردن چندان مربوط به ایران یا برجام نیست.»
مارک فینو: «در واقع، ایالات متحده آمریکا مشتاق است به متحدان خود توضیح دهد احیای برجام نه تنها به نفع امنیت ملی آمریکا خواهد بود بلکه برای ایجاد ثبات در منطقه و زمینه سازی گفتگوها یا اقدامات بعدی برای تقویت امنیت منطقه از اهمیت برخوردار است.»
نادر انتصار: «بله، من با این ارزیابی موافقم.
هدف اصلی آمریکا در فرستادن یک هیئت مذاکره کننده شامل مقامات و کارشناسان سیاسی و امنیتی به کشورهای عربی این است که به آنها اطمینان بدهد که منافع رژیم های این کشورها را محافظت خواهد کرد و هرگونه قرارداد احتمالی با ایران رژیمهای حاکم در این کشورها را در خطر نخواهد انداخت.»
پل پیلار: «قطعاً دولت در تلاش است تا به سایر دولت های منطقه اطمینان دهد که ایالات متحده طرفداری از ایران را جلب نمی کند و به منافع کشورهای عربی احترام می گذارد. این سفر همچنین برای جلب نظر برخی از منتقدان داخلی آمریکا است.»
*اسرائیل اعلام کرده است صرفنظر از توافق برجام، اسرائیل حق دفاع از خود مقابل ایران را به رسمیت می شناسد. این موضوعی است که در سفر اخیر وزیر دفاع آمریکا به اسرائیل مورد تایید آمریکا نیز قرار گرفته است. آیا این به معنای این نخواهد بود امریکا دست اسرائیل را برای اقدامات احتمالی علیه ایران باز خواهد گذاشت؟ آیا این موضوع به توافق احتمالی ایران و آمریکا در خصوص مسائل هسته ای آسیب نخواهد زد؟
طارق رئوف: «همانطور که در بالا اشاره کردم، ایالات متحده آمریکا، اسرائیل را به طور کامل در جریان می گذارد. اما نخست وزیر نتانیاهو برای بقای سیاسی داخلی اش همچنان نسبت به ایران تهاجمی است - بیشتر سران سرویس های اطلاعاتی اسرائیلی از برجام و بازگشت به برجام حمایت می کنند. با این حال، نتانیاهو ظاهراً به مخالفت شدید خود ادامه خواهد داد - او ماه گذشته یک زیردریایی اسرائیلی (ساخت آلمان) را به خلیج فارس فرستاده بود - این زیر دریایی می تواند سلاحهای اتمی که توسط موشک های کروز که از سطح دریا پرتاب می شود را حمل کند.»
فن هیپل: «ایالات متحده آمریکا نمی تواند آنچه سرویس های مخفی اسرائیل انجام می دهند را کنترل کند- به عنوان مثال خرابکاری نطنز در میانه مذاکرات برجام. اما نتانیاهو باید بداند که اگر جنگی با ایران آغاز کند، لزوماً ایالات متحده آمریکا در اقدامات تهاجمی علیه ایران شرکت نخواهد کرد.»
مارک فینو: «وضعیت فعلی در واقع آزمونی برای رابطه امنیتی بین ایالات متحده آمریکا و اسرائیل است. در حالی که واشنگتن به روشی دو جانبه متعهد به حمایت از امنیت اسرائیل در برابر هرگونه تهدید بزرگ است، دولت بایدن به صراحت اعلام کرده است که خواستار یک رویکرد متعادل تر نسبت به خاورمیانه بوده و احیای برجام را برای شهروندان آمریکایی بسیار مهم می داند. به علت منافع امنیتی همانطور که در سال ۲۰۱۵ اتفاق افتاد ایالات متحده آمریکا احتمالاً به اسرائیل مقداری خسارت برای معامله در زمینه کمک نظامی اعطا می کند اما قطعا اولویت را به برجام می دهد.»
نادر انتصار: «اسرائیل بخوبی میداند که طرفداران و نفوذ گسترده ای در میان سیاستمداران (چه دموکرات و چه جمهوریخواه) و نهادهای دولتی و گروهای فشار در آمریکا دارد. لذا اسرائیل میداند که دولت حاکم در آمریکا نه میخواهد نه میتواند از اقدامات احتمالی اسرائیل بر علیه ایران جلوگیری کند. یعنی دولت اسرائیل واقف است که دستی باز برای اقدامات مخرب علیه توافق احتمالی ایران و آمریکا در خصوص مسائل هسته ای خواهد داشت.»
پل پیلار: «اسرائیل نیازها و نگرانی های دفاعی خود را مشروع جلوه داده است اما بله، متأسفانه بسیاری از رفتارهای بی ثبات کننده را می توان ذیل «دفاع از خود» مشروع و منطقی جلوه داد.
وظیفه دولت بایدن این است که ایران را متقاعد کند که این کشور نه مشوق و نه مسئول اقدامات اسرائیل است.»
نظر شما