بازار؛ گروه استانها: قنات که کهن‌ترین راه دسترسی به آب شرب در ایران به شمار می‌رود در گذشته با نام کاریز شناخته می‌شده و معنی آب روان در زیر زمین یا مجرای آب زیرزمینی را دارد.
قنات یک کانال زیرزمینی محسوب می‌شود که دارای شیب بسیار کمی است و آب موجود در آبخوان یا سفره‌های آب زیرزمینی را به سطح زمین منتقل می‌کند؛ تاریخ بیان می کند که حفر و بهره برداری از قنات از زمان هخامنشیان تا امروز یعنی بیش از سه هزار سال قدمت دارد و دیگر کشورهای جهان حفر قنات را از ایران آموخته اند.
قنات‌ها در کنار اینکه در زمینه آبرسانی به اراضی کشاورزی نقش بسزایی دارند می‌توانند در راستای جذب گردشگر هم موثر باشند به گونه ای که با ثبت ملی و جهانی چند قنات قدیمی در هر منطقه می‌توان جاذبه گردشگری خاصی در کنار سایر جاذبه‌های گردشگری ایجاد کرد
قنات‌ها در کنار اینکه در زمینه آبرسانی به اراضی کشاورزی نقش بسزایی دارند می‌توانند در راستای جذب گردشگر هم موثر باشند به گونه ای که با ثبت ملی و جهانی چند قنات قدیمی در هر منطقه می‌توان جاذبه گردشگری خاصی در کنار سایر جاذبه‌های گردشگری ایجاد کرد.
این امتیاز و بهره مندی از قنات ها شامل حال همدان شده و در واقع می‌توان مطرح کرد که قنات یکی از مهمترین میراث فرهنگ کشاورزی در ایران و استان همدان است.
در استان همدان قنات‌های زیادی وجود دارد که عظمت باستانی این سرزمین را به رخ می‌کشد اما شناخت نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدیدهای مربوط به گردشگری قنات بر تداوم حیات و کارآمدی قنوات موثر است ضمن اینکه موضوع ثبت جهانی قنوات در حالی مطرح شده که بتوان قدم در مسیر مرمت مناسب آن ها برداشته و مانع از تخریب و یا مشکلات دیگر برای آن ها شد اما به راستی وضعیت همدان به ویژه در شهرستان ها در این بین به چه نحوی است؟ آیا آنطور که باید و شاید به این مهم توجه شده است؟
در این خصوص پای صحبت های سید اسماعیل موسوی رئیس اداره مهندسی مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان و محمود فتحی؛ رئیس جهاد کشاورزی شهرستان‌های رزن و درگزین نشستیم تا وضعیت قنوات در همدان، احیا و قدم نهادن در مسیر ثبت جهانی آن ها را جویا شویم که در ادامه متن این گفتگو را می خوانید:
قنات به آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیر زمینی فشاری نمی‌آورد
رئیس اداره مهندسی مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان در گفتگو با خبرنگار بازار با بیان اینکه منابع آبی به دو دسته آب‌های سطحی و آب‌های زیر زمینی تقسیم می‌شود، اظهار کرد: آب چاه، چشمه، قنات و غیره جزو آب‌های زیر زمینی هستند.
سید اسماعیل موسوی با بیان اینکه قنات به دست بشرساخته شده و افزون بر سه هزار سال قدمت دارد، ادامه داد: قنات به آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیر زمینی فشاری نمی‌آورد.
وی به مزیت‌های قنات اشاره کرد و با بیان اینکه حق آبه قنات جزو منابع آب‌های سطحی است، افزود: آب قنات با آمدن بر روی زمین جزو آب‌های سطحی محسوب می‌شود.
رئیس اداره مهندسی مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان در رابطه با حق آبه اضافه کرد: حق آبه از زمان قدیم عرف بوده و زمین هر کس در بالا دست و نزدیک‌تر به منشا آب بوده سیرآب می شده و سر ریز آن به زمین‌های دیگر ریخته می‌شده و این منوال در گذشته وجود داشته و هنوز هم پا برجا است.
کسی حق خرید و فروش آب بدون زمین یا زمین بدون آب را ندارد
وی در ادامه به ماده ۲۸ قانون توزیع عادلانه آب اشاره کرد و با بیان اینکه براساس این قانون آب به تبع اراضی زراعی قابل ارزش است، تاکید کرد: کسی حق خرید و فروش آب بدون زمین یا زمین بدون آب را ندارد.
موسوی در این خصوص با اشاره به اینکه برخی آب را بدون زمین و یا زمین را بدون آب می‌فروشند، بیان کرد: این کار غیرقانونی است.
وی در رابطه نحوه احداث سازه قنات ادامه داد: در گذشته زمین‌ها را براساس بافت منطقه و نوع پوشش گیاهی تشخیص می‌دادند که در آن آب وجود داشته باشد، براساس این تشخیص در یکسری از نقاط چاه‌هایی را به صورت گمانه زنی حفر می‌کردند و به لایه زیر زمینی می‌رسیدند و از این طریق می‌فهمیدند که آن نقطه آب وجود دارد.
رئیس اداره مهندسی مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه حفاری برای احداث قنات از مظهر آغاز می‌شود و به سمت مادر چاه بالا می‌رود، ادامه داد: برای حفر قنات در هر ۳۰ متر یک میله چاه می‌زنند.
وی با بیان اینکه به طور مثال قنات روستای «شوند» در شهرستان درگزین ۶۹ میله چاه دارد تا به قنات مادر رسیده‌اند، افزود: همه میله چاه‌ها آب دار نیستند.
موسوی با تاکید بر اینکه قنات هر چند سال یکبار بنا به رسوب و کاهش آشکار آبدهی نیاز به مرمت و لایروبی دارد، اضافه کرد: در صورت نیاز به لایروبی قنات، کشاورزان به جهاد کشاورزی شهرستان درخواست خود را ارائه داده و بنا به تشخیص اداره آب و خاک جهاد کشاورزی برای مرمت اعتبار در نظر گرفته می‌شود.
مرمت و لایروبی قنات به طور میانگین با توجه به تورم به ازای هر متر حدود ۴۵۰ هزار تومان تا ۵۰۰ هزار تومان هزینه دارد
وی با بیان اینکه براساس قانون لایروبی قنات بر عهده بهره بردار است، ادامه داد: مرمت و لایروبی قنات به طور میانگین با توجه به تورم به ازای هر متر حدود ۴۵۰ هزار تومان تا ۵۰۰ هزار تومان هزینه دارد.
رئیس اداره مهندسی مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان در رابطه با ثبت ملی و بین المللی قنوات نیز عنوان کرد: سازمان میراث فرهنگی برای ثبت ملی و ثبت بین المللی قنوات دارای شرایط خاص اقدام می‌کند.
در کشور تعداد ۱۰ قنات به ثبت جهانی رسیده است
وی با اشاره به اینکه در کشور تعداد ۱۰ قنات به ثبت جهانی رسیده و در همدان در این رابطه کم کاری شده است، بیان کرد: در استان همدان دو هزار و ۳۹۸ رشته قنات وجود دارد.
موسوی با بیان اینکه در شهرستان‌های رزن و درگزین ۸۶ رشته قنات وجود دارد و همه قنوات آب دارند، افزود: یکی از قنات‌های خوب در شهرستان رزن قنات روستای «شوند» است.
رئیس جهاد کشاورزی شهرستان‌های رزن و درگزین نیز در گفتگو با خبرنگار بازار با بیان اینکه شهرستان درگزین ۴۳ روستا و دو شهر دارد، اظهار کرد: این شهرستان سه تعاونی تولید و ۷۸ رشته قنوات دارد.
محمود فتحی با اشاره به اینکه مساحت شهرستان درگزین برابر ۵۶ هزار و ۷۳۴ هکتار است، ادامه داد: تعداد بهره برداران کشاورزی شهرستان درگزین پنج هزار و ۹۴۵ نفر است.
وی با بیان اینکه در شهرستان درگزین ۱۷ هزار هکتار اراضی آبی و یک هزار و ۶۰۰ هکتار باغات وجود دارد، افزود: همچنین ۳۸ هزار هکتار اراضی دیم و ۱۱۰ هکتار باغات دیم وجود دارد.
رئیس جهاد کشاورزی شهرستان‌های رزن و درگزین با بیان اینکه در شهرستان درگزین۴۲ کیلومتر کانال آب اجرا شده است، اضافه کرد: ۹۵ درصد اراضی آبی مجهز به سیستم آبیاری نوین هستند و آبیاری کم فشار هم چندین مورد انجام شده است.
وی با اشاره به اینکه ۸۵ کیلومتر جاده بین مزارع و یک مورد بند خاکی اجرا شده است، بیان کرد: برای ۱۰ کیلومتر لوله گذاری دو هزار و ۴۶۵ میلیون ریال اعتبار هزینه شده است.
قنات روستای شوند به نام قنات «کیوار» یک قنات بسیار قدیمی است اما اطلاعاتی از تاریخ ساخت آن در دست نیست
فتحی در ادامه به موضوع قنات اشاره کرد و با بیان اینکه قنات در ایران قدمت بسیار بالایی دارد، افزود: قنات روستای شوند به نام قنات «کیوار» یک قنات بسیار قدیمی است اما اطلاعاتی از تاریخ ساخت آن در دست نیست.
وی با بیان اینکه قنات «کیوار» ۹۰ لیتر در ثانیه دبی دارد و باغات از آن استفاده می‌کنند، اضافه کرد: این قنات به ۶۰۰ هکتار از باغات شهرستان درگزین آبرسانی می‌کند.
رئیس جهاد کشاورزی شهرستان‌های رزن و درگزین با بیان اینکه قنات «کیوار» در بهترین زمان ۱۲۰ لیتر دبی دارد، افزود: طول این قنات دو کیلومتر و ۳۵۹ متر است.
وی با بیان اینکه امسال قنات لایروبی شده و همچنان در حال انجام است، افزود: لایروبی با توجه به نیاز قنات و درخواست کشاورزان انجام می‌شود.
فتحی با اشاره به اینکه قنات «کیوار» روستای شوند شهرستان درگزین دارای ۴۱ چاه میله است، بیان کرد: عمق مادر چاه ۴۰ متر با دبی ۹۰ لیتر در ثانیه است.
وی با بیان اینکه اراضی تحت شرب قنات «کیوار» اراضی به صورت تکه تکه هستند و امکان اجرای آبیاری بارانی در آن ها وجود ندارد، اضافه کرد: کشاورزان برای اجرای آبیاری بارانی همکاری نمی‌کنند.
به گفته‌ی پژوهشگران قنات محصول تفکر و ابداع ایرانیان است اما برخی قدمت آن را به ۸۰۰ سال قبل از میلاد و بعضی نیز این فناوری ایرانی را مربوط به گذشته‌ای دورتر یعنی دوران پارت‌ها (دوران مس) در ایران می‌دانند.
کشور ایران در حال حاضر حدود ۴۰ هزار رشته قنات به طول ۲۷۲ هزار کیلومتر دارد که البته بسیاری از آنها به دنبال خشکسالی‌های یکی دو دهه اخیر نابود و برخی نیز به شدت در معرض نابودی قرار دارند.
در قالب یک پرونده زنجیره‌ای ۱۲ قنات منحصر به فرد کشورمان در فهرست آثار تاریخی یونسکو در سال ۲۰۱۶ به ثبت رسید
نکته حائز اهمیت در مورد این فناوری، تضمین بقای شهرهای مهم و تاریخی کنونی کشورمان در شرایط سخت و خشک آب و هوایی از گذشته تاکنون بوده به نحوی که این تجربه موفق گذشتگان ما بعدها در دیگر کشورهای جهان نیز مورد استفاده قرار گرفته است به همین دلیل نیز این دانش بومی ایرانی راه سازمان یونسکو را برای جهانی شدن در پیش گرفت و در قالب یک پرونده زنجیره‌ای ۱۲ قنات منحصر به فرد کشورمان در فهرست آثار تاریخی یونسکو در سال ۲۰۱۶ به ثبت رسید.
اما حال سوالی که پیش می آید اینکه در این بین، سهم قنوات در استان همدان کجا است؟
همدان به عنوان یکی از استان‌هایی که دارای بیشترین قنات در کشور است و بخش زیادی از اراضی باغی و زراعی استان از طریق آب قنوات آبیاری می‌شود مطرح است کمااینکه وجود قنوات در استان همدان فرصتی برای میراث فرهنگی کشاورزی است که قابلیت جذب گردشگر هم دارد اما متاسفانه در استان همدان در زمینه ثبت ملی و جهانی قنوات کوتاهی شده است که در این بین می توان به قنات قاسم آباد اشاره کرد که قدم ها از سوی نیروهای محلی برای ثبت جهانی آن مناسب برداشته شد اما باز به نتیجه نرسید.
به راستی، آیا زمان آن نرسیده تا در کنار احیا و لایروبی ها، قدمت قنوات در استان مشخص و قدم ها در مسیر ثبت آن ها محکم تر از سابق برداشته شود تا بتوان این دانش بومی را حفظ کرد و دستانمان در مقابل آیندگان به عنوان میراث داران این مرز و بوم خالی نماند؟
نظر شما