علاقه روسیه به قدرت‌یابی ایران در اتحادیه اوراسیا؛ جایگزینی محصولات ایرانی به جای ترک

تهمینه غمخوار؛ بازار: اتحادیه اوراسیا (EAEU) که به عنوان یک بلوک تجاری گسترده در قالب اتحادیه اروپا شناخته می شود، مشتاق اتصال اروپا، آسیا و اقیانوسیه و همچنین ادغام مزایای اقتصادی مناسب کشورهای واقع در آسیای مرکزی، شمالی و اروپای شرقی با بازار بیشتر است.

توافق تشکیل این اتحادیه در سال ۲۰۱۴ توسط سه کشور بلاروس، قزاقستان و روسیه امضا شد و یک سال بعد با پیوستن ارمنستان و قرقیزستان متمرکز بر مقابله با مداخله گری اقتصادی و سیاسی کشورهای غربی و اروپایی در مسائل مرتبط با کشورهای آسیای مرکزی، عملاً به اجرا درآمد.  

همچنین، اتحادیه اقتصادی اوراسیا با هدف ایجاد یک بازار واحد برای کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار به عنوان اولین گام برای ادغام عمیق تر ملتهای همفکر شکل گرفت و افزایش رقابت‌ پذیری و همکاری میان اقتصادهای عضو به اضافه توسعه پایدار را پایه و اساس کار خود قرار داد.

در این میان، ایران که به عنوان یک محور حمل و نقل در قلب اوراسیا یعنی جایی که کشورهای منطقه، استراتژی های توسعه خود را تهیه کرده اند، در نظر گرفته می شود، پس از تشکیل این اتحادیه به فکر عضویت افتاد تا اینکه بعد از سالها مذاکره، سرانجام یک توافقنامه موقت با هدف افزایش حضور ایران در بازارهای منطقه و همچنین ایجاد منطقه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه  اوراسیا در سال ۲۰۱۸ منعقد شد و به طور رسمی در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۹ به اجرا درآمد.

در حقیقت، ایران نقش کلیدی در شاهراه ‌های موجود منطقه دارد و اقتصاد ایران و کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز از توان هم افزایی جدی برخوردارند.

بر همین اساس و با توجه به اهمیت حضور ایران در این اتحادیه اقتصادی، خبرنگار بازار گفتگویی را با دکتر «لیلا باباخانی»، کارشناس ارشد آسیای مرکزی و دکترای جغرافیای سیاسی و متخصص مسائل انرژی خزر ترتیب داده که در ادامه میخوانیم:

*با توجه به تنوع بازار و منابع موجود در کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، پیوستن به آن یک فرصت قابل توجه برای اقتصاد کشورهای عضو ایجاد میکند و میتوان از این طریق بخشی از کمبودهای اقتصادی را جبران کرد. با این اوصاف حضور و تعامل ایران با این اتحادیه چه منافعی برای ایران به همراه خواهد داشت؟ در واقع با توجه به اینکه ایران به دنبال آن است تا عضو دائمی این اتحادیه شود، همکاری با این اتحادیه با توجه به شرایط تحریمی تا چه اندازه موثر است؟
پیوستن به اتحادیه اوراسیا فرصت خوبی برای اقتصاد ایران ایجاد می کند و از این طریق میتوان بخش زیادی از اثر تحریم ها را خنثی کرد. ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و برقراری رابطه ی اقتصادی با اعضای آن، همچنین تجارت آزاد میتواند اقتصاد ایران را شکوفا کند.

مهمترین مساله در پیوستن به این اتحادیه، در شرایط تحریم ‌ها، تجارت آزاد و صادرات و واردات مستقیم است و قطعا تخفیف‌ های تعرفه‌ ای برای صادرکنندگان ایرانی به این اتحادیه را در پی خواهد داشت و از آنجایی که این اتحادیه کاهش استفاده از دلار را در دستور کار خود قرار داده، در شرایط تحریم برای تجار ایرانی امید بخش خواهد بود. براساس این موافقتنامه، کشورهای اتحادیه می توانند حجم صادرات خود به ایران را تا ۷۵ درصد افزایش دهند. ایران نیز خواهد توانست صادرات کالاهای خود به پنج کشور اوراسیایی را تا چند برابر بیشتر کند.

همکاری در حوزه انرژی با کشورهای منطقه اورآسیا نیز برای ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا کشور نقش کلیدی در شاهراه‌های موجود منطقه یعنی جاده ابریشم، راه‌آهن سراسری آسیا، تراسیکا و کریدور شمال و جنوب دارد. همچنین، اقتصاد ایران و کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز نیز از توان هم‌ تکمیلی جدی برخوردارند.

علاوه بر آن، این اتحادیه اقتصادی حرکت آزاد کالاها، خدمات، سرمایه و نیروی کار را فراهم و سیاست ‌های هماهنگی بین واحدها را در بخش ‌های تعیین‌ شده توسط پیمان و توافق ‌های بین ‌المللی در اتحادیه دنبال می ‌کند. امروزه ارتباط اقتصادی با کشورهای پیرامون یک الزام است. کشوری که در عرصه رقابت اقتصادی سهم پایداری داشته باشد، می‌تواند آینده خود را تضمین کند.

اگر چه این اتحادیه نمیتواند تمامی نیازهای ما را برآورده کند و تنها امکان بخشی از مبادلات ما با جهان را فراهم می کند، اما این اولین اقدام جدی ایران برای ورود به فاز همگرایی اقتصادی است. از طرفی، این توافق نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا موجب کاهش وابستگی ایران به صادرات نفت می شود.

*طریق توافق نامه موقتی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، امکان بهره مندی از این بازار را به لحاظ دیپلماسی کلان برای فعالان عرصه اقتصاد فراهم و مشارکت فعالی در مقابله با تحریم های غرب با اعضا ایجاد کرده، اما عدم زیر ساختهای لازم و مشکلات حمل و نقل مسائلی را به وجود آورده است. نظر شما در این باره چیست؟
علاوه بر تحریم ‌ها، یکی از بزرگ‌ ترین مشکلات بازرگانان ایرانی موضوع حمل ‌و نقل کالا است. متاسفانه جمهوری اسلامی ایران از حیاتی ترین عامل تجارت یعنی بحث حمل و نقل و اهمیت اقتصادی آن غافل است.

ساختارهای حمل و نقل کالا در ایران متمرکز نیستند و مشکل بزرگ تجارت ایران، وجود متولیان متعدد با اهداف و انگیزه های متفاوت در امر تجارت است که نه تنها در راستای منافع ملی ما نیست بلکه دقیقا در تقابل با آن قرار دارد.

طبق توافقات انجام شده اینگونه مقرر شد تا سازمان بنادر تخفیف ۹۰ درصدی را ارائه کند. بنابراین، اگر چنانچه در زمینه ریل و جاده هم از ظرفیت ها استفاده کند، میتواند در حوز حمل و نقل شرایط را برای توسعه روابطش با کشورهای اتحادیه اوراسیا فراهم آورد.

به لحاظ زیرساخت در تجارت برای مثال در کریدور شمال_جنوب، فعلا زیر ساخت های آن آماده نیست. بنابراین، در شرایط کنونی کشور بهترین راه، تقویت زیر ساخت‌های حمل و نقل و تجارت دریایی در سواحل شمالی کشور، تقویت زیرساخت‌ های جاده‌ای و تکمیل اتصال ریلی از مرز جلفا به منطقه مکری ارمنستان می باشد.

*با توجه به اینکه در طرح «یک کمربند_یک جاده»، یک مسیر از روسیه میگذرد تا به اروپا برسد و مسیر دیگری به ایران مربوط میشود که به اذعان مقامات چینی ممکن است اولویت چین باشد. اگر چینی ها مسیر ایران را در اولویت قرار دهند، آیا این موضوع در روابط ایران و روسیه تاثیر گذار خواهد بود یا نه؟ و اینکه آیا این مسئله در روابط روسیه با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا تاثیر خواهد داشت؟ زیرا روسیه نگران است که از وابستگی کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در صورتی که جاده ابریشم از مسیر روسیه بگذرد کاسته شود.
همگرایـی منطقه‌ای روسیه با همگرایی در مناطقی دیگر هیچ منافاتی ندارد. نمونه آن، اشتیاق روسیه  برای هماهنگی فعالیت هـای اتحادیه اقتـصادی اوراسیا بـا ابتکار «یک کمربند_یک جاده» چین اسـت. رهبـران روسـیه بارها اعلام کرده اند که مسکو به دنبال توسعه روابط فرامنطقه و روندهای همگرایی اروپا، اوراسیا و آسیا پاسیفیک است. توسعه اقتصادی اوراسیا مرحله آخر نیست، بلکـه مرحله ای در پیـشرفت به سـطح جامعـه بـین‌المللی می‌باشد.

روسـیه در تلاش است تا اتحادیه اقتصادی اوراسـیا را بــه عنوان یک شـریک در ابتکار یک کمربند، یک جاده چـین وارد کنـد. اتحادیه اقتـصادی اوراسـیا در سال ۲۰۱۸ نخستین موافقتنامه مهم اقتصادی و تجاری را با چین به امضا رساند که گام بزرگی به سوی موافقتنامه تجارت آزاد محـسوب شـود.

کشور چین در سطح منطقه و جهان بسیار زیرکانه عمل می‌کند و به دنبال رسیدن به بازارهای منطقه و منابع انرژی، ترانزیت امن و مطمئن است و از موقعیت و توانایی سایر بازیگران برای رسیدن به اهداف خود بهره می‌گیرد. از طرفی، چین رویکرد چندجانبه گرایی در منطقه دارد.

کشور چین در سطح منطقه و جهان بسیار زیرکانه عمل می‌کند و به دنبال رسیدن به بازارهای منطقه و منابع انرژی، ترانزیت امن و مطمئن است و از موقعیت و توانایی سایر بازیگران برای رسیدن به اهداف خود بهره می‌گیرد

عزم این کشور در جهت توسعه همکاری با سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به منظور اجرای طرح یک کمربند_یک جاده، جدی است و البته در این راه تلاش کرده تا کشورهای مرتبط با این پروژه را به نوعی با خود همراه سازد.

*ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه چندی پیش اعلام کرد که قرار است به زودی یک منطقه آزاد تجاری میان سازمان تجارت آزاد اوراسیا و ایران شکل بگیرد. رییس جمهور این کشور همچنین از تصمیم گیری برای آغاز اولین مرحله از گفتگوها در باره توافق نامه تجارت آزاد با ایران خبر داد و در این ارتباط تاکید کرد که حضور ایران در سازمان تجارت آزاد اوراسیا میتواند به گسترش مبادلات و تعمیق روابط کشورهای عضو اتحادیه مذکور با ایران منجر شود. از نظر شما علت تمایل روسها در ایجاد منطقه آزاد تجاری با حضور ایران چیست؟
جمهوری اسلامی ایران سرشار از منابع غنی نفت و گاز است و در بهترین موقعیت ترانزیتی، از قبیل قرار گرفتن بین دو دریای خزر و خلیج فارس و موقعیت ترانزیتی شرق به غرب، می‌تواند مسیری فوق العاده برای ترانزیت کالای اعضای اتحادیه باشد. روسیه اعتقاد دارد این منطقه آزاد تجاری می تواند انگیزه قوی برای گسترش تجارت دو جانبه و سرمایه گذاری را فراهم آورد و انعقاد موافقتنامه  تجارت آزاد با ایران که مشخصه اصلی آن کاهش تعرفه صادرات برخی کالاها است، سبب خواهد شد تا مزایای تجارت با ایران را به حداکثر برسانند.

روسیه با داشتن ۱۱ درصد خشکی‌ های جهان و جمعیت بیش از ۱۴۶ میلیونی و رتبه ششم در تولید ناخالص داخلی  خود می‌تواند تاثیرات زیادی را داشته باشد. کشورهای توسعه‌ یافته همیشه تجارت آزاد را بر موافقت ‌نامه ترجیحی، ترجیح می‌دهند. تجارت آزاد به معنی حذف موانع تعرفه و غیرتعرفه‌ای است. در مرحله بعدی، اتحادیه گمرکی تشکیل می‌شود که از این طریق، تعرفه‌های مشترکی در برابر کشورهای ثالث می‌توان ایجاد کرد.

روسیه عامل اصلی عضویت ایران در اتحادیه است و به دلایلی علاقمند به قدرت یابی ایران است، زیرا به خوبی می‌داند که ایران ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند با استفاده از این ظرفیت‌ها در منطقه با یکجانبه گرایی آمریکا مقابله کند. در واقع ایران و روسیه دشمن مشترک دارند.

روسیه عامل اصلی عضویت ایران در اتحادیه است و به دلایلی علاقمند به قدرت یابی ایران است؛ زیرا به خوبی می‌داند که ایران ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند با استفاده از این ظرفیت‌ها در منطقه با یکجانبه گرایی آمریکا مقابله کند  

اوراسیاگرایی روسیه ابزاری برای سیاست مهار است. روسیه در صدد است تا با حضور ایران در اتحادیه، محصولات ایران را جایگزین ترکیه نماید. بنابراین، معمولا تمایلات و برتری طلبی های منطقه ای ایران و روسیه در تعارض باهم قرار ندارند.

روابط ایران و روسیه در کشور سوریه به نوعی تقسیم کار بین دو کشور بود که به نفع هر دو بازیگر تمام شد. چنانچه همین الگو در موضوعات اقتصادی اتحادیه اوراسیا به کار گرفته شود، هر دو در وضعیت برد_برد قرار خواهند گرفت، به ویژه که اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند برای روسیه دسـتاورد های فراوان ژئوپلیـتیکی در برداشته باشد.

در حقیقت، روسیه با تأسـیس اتحادیه اقتصادی اوراسیا به دنبال افزایش وزن ژئوپلیتیـک و اعتبار سیاسی خویش در جهان به ویژه در غرب است. توافق ‌های تجارت آزاد، راه صادرات و واردات را با سرعت باز می ‌کند. از این رو، ایران باید با حضور در چنین توافقاتی از انزوای اقتصادی خویش جلوگیری کند.

در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات، از آبان ۱۴۰۱ تجارت آزاد با اوراسیا آغاز خواهد شد.

* به باور کارشناسان اقتصادی، ایجاد نظام پول واحد در منطقه اوراسیا برای مبادلات تجاری نوعی مقابله با حاکمیت دلار و سیاستهای یکجانبه آمریکا در جهان به شمار می آید. از طرفی هرگونه تلاش برای گفت وگو در مورد ایجاد ارز مشترک در اتحادیه اقتصادی اوراسیا ناگزیر با مقاومت نمایندگان کشورهای مستقل عضو این اتحادیه که نمیخواهند استقلال خود را از دست دهند، رو به رو خواهد شد. ایجاد این ارز مشترک چه پیامدها ومنافعی برای کشورهای عضو دارد؟ ارزیابی شما در این باره چیست؟
اگر چه بزرگترین مشکل در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مسائل پولی و بانکی است، اما در اتحادیه اوراسیا کمیته مشترک پولی برقرار شده و نظام سوئیفت روسیه تلاش می‌کند تا با استفاده از نظام کالا با ارز، مشکلات تبادل پولی_مالی را برطرف کنند.

به همین دلیل موضوع دلارزدایی از اقتصاد اوراسیا مطرح و معرفی راهبرد پول مشترک میان این کشورها تا سال ۲۰۲۵ مورد تاکید قرار گرفته است. اما به دلیل نوسان بالای ارزهای ملی، تقاضای ارز مشترک در اتحادیه اوراسیا فعلا در حد مطلوبی نیست. برای رفع نیاز ارز مشترک، اعضا بایستی به ثبات اقتصادی کلان دست یابند. حتی در اتحادیه اروپا بسیاری در برابر ایجاد ارز مشترک مقاومت کرده اند.

به دلیل نوسان بالای ارزهای ملی، تقاضای ارز مشترک در اتحادیه اوراسیا فعلا در حد مطلوبی نیست که اعضا بایستی به ثبات اقتصادی کلان دست یابند

 اتحادیه اقتصادی اوراسیا سعی می‌کند تا سال ۲۰۲۵ میلادی، بازار مشترک مالی تشکیل دهد و در همین حال، امکان ایجاد ارز مشترک این اتحادیه به طور منظم در حال بحث و بررسی است. ایجاد ارز مشترک معمولا ماهیت سیاسی دارد. تسلط یک ارز بر ارزهای دیگر خطرات بالقوه‌ای را به همراه  دارد، اما آنها را می‌توان با استفاده از دیگر ارزهای بزرگ، در تجارت خارجی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا کاهش داد.

 اتحادیه اقتصادی اوراسیا سعی می‌کند تا سال ۲۰۲۵ میلادی، بازار مشترک مالی تشکیل دهد و در همین حال، امکان ایجاد ارز مشترک این اتحادیه به طور منظم در حال بحث و بررسی است

زمانی که ارز ملی به وجود بیاید، پولی که صادر کننده کالا به اتحادیه، دریافت می کند جای دیگری جز در همان کشورها نمی‌تواند خرج کند. بنابراین ورود تکنولوژی و کالاهای اساسی و تکنولوژی مورد نیاز یک کشور باید در داخل اتحادیه تامین شود.

یک ارز مشترک معمولا توان تسهیل تجارت بین کشورها را دارد که نمونه آن اتحادیه اروپا است. اتحادیه اوراسیا با ایجاد پول واحد به دستاورد مهمی خواهد رسید. ایران نیز در این رهگذر میتواند به منافع خود برسد.