مریم بهرامی؛ بازار: سهم یزد در اقتصاد ایران از متوسط کشور بالاتر است. علی‌رغم محدودیت‌های طبیعی و اقلیمی ناشی از مجاورت این استان با کویر که سرخط تمام آنها مسئله کم‌آبی و حتی بی‌آبی است، یزد توانسته سهم قابل‌توجهی از تولید ملی را به خود اختصاص دهد. تنها یکی از آمارها و پتانسیل‌های یزد کافی است تا یک استان صاحب‌نام اقتصادی در کشور باشد. اینها بخشی از سخنان محمدرضا بابایی، فعال اقتصادی با خبرنگار بازار است. طبق آماری که وی استخراج کرده است، با وجودیکه تنها ۱.۴ درصد جمعیت ایران در یزد سکونت دارند، این استان ۱.۷۹درصد از ارزش تولید ناخالص داخلی کشور را تولید می‌کند.
یزد اما با وجود همه این پتانسیل‌های اقتصادی، درگیر مسئله بزرگی به نام بحران کم‌آبی و حتی بی‌آبی است. این مسئله آنقدر بر رشد اقتصادی در یک استان صنعتی و معدنی مؤثر است که در صورت تداوم، می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به راحتی توسعه اقتصادی را تحت شعاع قرار دهد. با وجود محدودیت‌های اقلیمی در یک منطقه خشک و بیابانی، می‌بایست برنامه‌ها را به سمتی هدایت کند که راهکار توسعه از صنعت و معدن پرآبخواه گذر کرده و به سمت صنایع های‌تک و اقتصاد دانش‌بنیان هدایت شود. چنین تغییری در نظام اقتصادی لازمه تفکری است که توسعه اقتصادی همراه با دانش و پایداری را اولویت قرار دهد.
قائم‌مقام بنیاد صدوق در این گفت‌وگو درباره نتایج بررسی‌ها و نیز تحلیل‌ها، دیدگاه‌ها و راهبردهایی که برای توسعه پایدار اقتصادی استان یزد به آن رسیده به گفت‌وگو می‌نشیند. او پیش از این چندین سال سکان بخش توسعه و برنامه‌ریزی استان را به عهده داشته است و در عین حال، به عنوان یک فعال و محقق بخش توسعه اقتصادی در حال فعالیت است. راهکارها و برنامه‌های قابل توجه محمدرضا بابایی برای توسعه اقتصادی یزد را در ادامه می‌خوانید.
* یزد در شاخص‌های اقتصادی چه سهمی از کشور را دارد؟
استان یزد در اقتصاد غیرنفتی رتبه دوم و از نظر سرانه سرمایه‌گذاری رتبه نخست کشور را دارد. اکنون تولید ناخالص یزد ۱.۸درصد است و این در حالی است که متوسط سرانه جمعیتی کشور ۱.۴درصد می‌باشد. یزد همواره در اقتصاد کشور حرف‌ها برای گفتن داشته و امسال هرچند از عدد ۲.۲درصدی رشد اقتصادی سال‌های ۸۷، ۸۸، ۹۰ و ۹۲ فاصله دارد اما همچنان نسبت به آمار کشور بالاتر است. یزد در دو دهه گذشته در تولید ناخالص داخلی کشور بیش از جمعیت خود سهم داشته است. به طور ملموس‌تر، ارزش تولید هر یزدی در سال ۹۸ طبق آخرین اطلاعات حساب‌های منطقه‌ای حدود ۴۸.۹۲ میلیون تومان بوده؛ در حالی‌که متوسط کشوری آن حدود ۴۰.۳ میلیون تومان است.
بحران کم‌آبی و حتی بی‌آبی را از مهمترین مشکلات اقتصادی استان می‌دانم زیرا دیگر عوامل توسعه‌ای استان از این مسئله تأثیر می‌پذیرد
در این مورد که ارزش افزوده بخش‌های عمده اقتصادی استان در مقایسه با کشور به قیمت‌های جاری چقدر است نیز باید بگویم استان یزد در بخش‌های مختلف کشاورزی، معدن(با نفت)، صنعت ساخت، تأمین برق و گاز طبیعی، آبرسانی و فعالیت‌های تصفیه، ساختمان و خدمات به ترتیب ۱.۸۴، ۱.۲۱، ۲.۹۹، ۰.۵۵، ۲.۸۶، ۱.۲ و ۱.۷ درصد از سهم کشور را به خود اختصاص داده است.
* مهمترین مشکلات اقتصادی استان یزد را چه می‌دانید؟
بحران کم‌آبی و حتی بی‌آبی را از مهمترین مشکلات اقتصادی استان می‌دانم زیرا دیگر عوامل توسعه‌ای استان از این مسئله تأثیر می‌پذیرد. فرصت‌های شغلی متعدد در بخش‌های مختلف یزد وجود دارد که باعث شده یزد از نظر خالص مهاجرپذیری در ردیف سه استان اول کشور قرار بگیرد که البته هرچند این حجم از سرمایه‌گذاری به نوبه خود سندی برای افتخار یزد خواهد بود اما پیامدهایی نیز در پی داشته که از جمله آنها می‌توان به گسترش حاشیه‌نشینی و افزایش افقی شهرها به ویژه در شهر یزد، تراکم بیش از حد جمعیت در محدوده دشت یزد اردکان و بحران کم‌آبی و معضلات زیست محیطی اشاره کرد.
* کدام یک از مسائل و مشکلات اقتصادی یزد تأسف‌بارتر است؟
عمده‌ترین چالش‌ها و مسائل اساسی استان عبارت است از تهدیدهای طبیعی ناشی از قرارگیری در منطقه بیابانی و کویری است. محدودیت منابع آب، آلودگی هوا به ویژه در دشت یزد اردکان، اقلیم خشک و بیابانی، وجود خشکسالی‌های پیاپی و بروز طوفان‌های شن ناشی از گسترش مناطق بیابانی از مشکلاتی است که همواره یزد را با تهدید مواجه کرده و اقتصاد استان را تحت شعاع قرار داده است. مهاجرت شدید و خالی شد روستاها، مهاجرت نخبگان و شهروندان توانمند به خارج از استان و خارج از کشور، مهاجرپذیری بالا به خصوص از اقشار کم‌سواد و و فرهنگ‌های نامتجانس، وجود اتباع غیرمجاز و مشکلات ناشی از اشتغال و تبعات منفی امنیتی آن و در نهایت گسترش حاشیه‌نشینی از دیگر مسائلی است که یزد با آن روبه‌رو است و اگر در مورد آنها کم‌توجهی شود، اثرات منفی آن گریبان توسعه اقتصادی استان را خواهد گرفت.
پیاده‌سازی حکمرانی دیجیتال با هدف مدیریت و راهبری فن‌آوری اطلاعات یک اصل برای تحول اقتصادی است
از سوی دیگر، تعداد بالای پروژه‌های نیمه‌تمام در استان و کمبود شدید اعتبارات عمرانی در عین عدم تناسب با نیازهای توسعه‌ای، پراکندگی سکونتگاه‌ها و هزینه بالای خدمات‌رسانی در حوزه عمرانی، آسیب‌های اقتصادی ناشی از ترانزیت قاچاق کالا، نداشتن شبکه حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای متناسب با قابلیت‌های توسعه‌ای استان، کمبود راه‌های ارتباطی مناسب در برقراری دسترسی به مکان‌های صنعتی و معدنی و کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش برای واحدهای تولیدی از تأسف‌بارترین مشکلات اقتصادی استان است که در صورت آینده‌نگری، نباید از تبعات ناشی از آنها غافل شد.
* طبق مطالعات و تجربه شما، مهمترین اولویت‌های توسعه اقتصادی استان یزد چیست؟
تلاش برای رفع بحران کم‌آبی را مهمترین اولویت توسعه‌ای استان می‌دانم و معتقدم یکی از ضروریات استان این است که برای افزایش بهره‌وری و اصلاح الگوی مصرف تلاش کند؛ به گونه‌ای که ساختار کنونی اقتصادی به سوی فعالیت‌های اقتصادی کم‌آب‌بر هدایت شود. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و خدمات لجستیکی جهت تقویت نقش ملی و فراملی استان نیز نقش مهمی در توسعه دارد و در این راستا، می‌بایست تقویت زیرساخت‌های تبدیل یزد به یکی از مراکز اصلی ترانزیت و بازرگانی نوین در سطح ملی را به طور ویژه در دستورکار قرار داد.
اقتصاد دانش‌بنیان می‌تواند یک اصل برای توسعه اقتصادی استان باشد. تقویت و توسعه زیرساخت‌های فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات برای توسعه اقتصادی استان یک ضرورت است؛ لذا لازم است توسعه آموزش عالی، خدمات برتر و دانش‌پایه و نیز تولید علوم نوین برای پشتیبانی از اقتصاد دانش‌بنیان و پرورش نخبگان در اولویت‌های توسعه‌ای قرار گیرند. از سوی دیگر، نمی‌توان از نقش صنعت در توسعه اقتصادی استان یزد غفلت کرد.
باید توسعه پایدار صنعتی و معدنی با محوریت تکمیل زنجیره ارزش و خوشه‌های صنعتی صنایع مزیت‌دار رقابتی و کم‌آب‌بر را با اتکا بر فن‌آوری‌های پیشرفته و دانش‌بنیان دنبال کرد.در این بین سهم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر و تقویت شبکه‌های تولید، انتقال و توزیع انرژی را نیابد کم دید. کنترل کشاورزی سنتی و ارتقای سطح تکنولوژی و همسازی فعالیت‌های کشاورزی با اقلیم و محیط طبیعی استان نیز از دیگر اولویت‌های توسعه‌ای استان است که اگر این مهم را هم در اولویت‌ها بگذاریم، توسعه اقتصادی را به طور ملموس‌تری محقق خواهیم کرد.
معتقدم تولید محصولات غذایی و توسعه صنایع غذایی در استان یزد کمک شایانی به ارتقای اقتصادی استان خواهد کرد
* مهمترین راهبردهای تحقق جهش تولید در استان را چه می‌دانید؟
لازم است راهبرد توسعه صنعتی و اولویت‌های اصلی تولید در کشور و استان تدوین شود تا بتوان به این پرسش پاسخ جامعی داد. با این حال، بررسی‌ها و مطالعات بنده در این مورد حاکی از این است که می‌توان با افزایش انگیزه تولید و با در نظر گرفتن اصل‌هایی چون شفافیت، رقابت، تسهیل ورود به کسب‌وکارها و ارتقای امنیت سرمایه‌گذاری از ظرفیت‌ها و فرصت‌های بخش‌های اقتصادی بهره گرفت. معتقدم اگر کشور به طور خاص در جهت ارتقا و توسعه تأمین مالی تولید تلاش و بر توسعه صادرات با محوریت صادرات غیرنفتی و با تکیه بر توان تولیدی و خدماتی در تأمین نیازهای کشور و تقویت آنها در امر صادرات استفاده کند، حوزه تولید در مسیر درست خود مبتنی بر توسعه اقتصادی حرکت خواهد کرد. از دیگر راهبردهای تحقق جهش تولید از نظر من ثبات و پیش‌بینی‌پذیری بازار ارز در جهت حفظ رقابت‌پذیری تولید داخل و کنترل قاچاق و مدیریت واردات در کشور است.
* چه ایده‌هایی برای تحول اقتصادی یزد وجود دارد؟
توسعه صنایع دانش‌بنیان را می‌توان از مهمترین محورهای توسعه یزد بیان کرد که بنده به طور خاص‌تر نگاه جدید به توسعه دانش‌بنیان در محور مهریز،عقدا دارم. در همین راستا نیز می‌توان به پیاده‌سازی حکمرانی دیجیتال با هدف مدیریت و راهبری فن‌آوری اطلاعات به عنوان یک اصل برای تحول اقتصادی اشاره کرد. بنده توجه ویژه به مناطق روستایی به عنوان کانون تولید محصولات غذایی را بسیار پربازده می‌دانم و معتقدم توسعه صنایع غذایی در استان یزد کمک شایانی به ارتقای اقتصادی استان خواهد کرد. طبق بررسی‌های من، حرکت در مسیر توسعه بخش خدمات به‌ویژه خدمات مشاوره‌ای، صنعتی، مراکز بیمه‌ای، مراکز مالی و پولی و نیز گسترش صنایع جوارمعدنی با هدف کاهش خام‌فروشی برای تحول اقتصادی استان معجزه‌آسا است.
* اولویت‌های توسعه اقتصادی یزد چیست؟
به ترتیب اقتصاد دانش‌بنیان، بازرگانی، نساجی، گردشگری، کشاورزی البته کشت گلخانه‌ای و تکثیر نهال و گیاهان کم‌آب‌خواه، معدن و در آخر بخش تعاون را از بین این موارد دارای اولویت می‌دانم.
* ایده‌آل‌ترین یزد از نظر اقتصادی را در پنج سال آینده به شکل تصور می‌کنید؟
اجازه بدهید پاسخ این سؤال را با رویکرد تحولات در فاصله طبقاتی و نابرابری درآمدی جامعه یزد بیان کنم. اگر به این موضوع توجه داشته باشیم که سال‌های گذشته توسعه نامتوازن استان باعث افزایش شکاف طبقاتی و نابرابری درآمدی بین اقشار مختلف شده است. تصور می‌شود در صورت اجرای برنامه‌های سند آمایش استان، پنج سال آینده توسعه متوازن یزد و برابری درآمدی را شاهد باشیم.
در این بین سیاست‌ها و اولویت‌هایی به تحقق این موضوع کمک کرده است که به نظرم مهمترین عامل تحول اقتصادی در آینده یزد توجه به مسائل صنعتی مناطق محروم و الزام به دانش‌بنیان شدن صنایع در شهرهای نسبتأ توسعه یافته است. البته ایجاد صنایع جوارمعدنی هم نقش مهمی در تحقق توازن اقتصادی در میان مردم یزد خواهد داشت.
نظر شما