بازار؛ گروه استانها: انگشترسازی سنتی یکی از شاخص‌ترین صنایع دستی استان قم در حوزه فلزکاری هنری است که از مدت‌ها پیش هنرمندان بسیاری به این حرفه مشغول هستند و این هنر در سال‌های اخیر در شهر قم توسعه بیشتری پیدا کرده است.
تولیدات انگشتر سنتی قم مانند دیگر هنرهای سنتی برخلاف تولیدات انبوه ماشینی در تعداد محدود و به صورت تک، متناسب با طرح و سنگی که برای انگشتر انتخاب شده است، انجام می‌شود ولی باید اعتراف کرد که شهر کریمه اهل بیت(س) نگین انگشتر ایران زمین و شهر ملی انگشتر است، چرا که تعداد هنرمندان این هنر اصیل در این شهر بسیار است.
بعد از چندین سال پیگیری و تلاش مسئولان میراث فرهنگی بالاخره در شورای راهبردی شهرها و روستاهای ملی که در واپیسین روزهای دی‌ماه برگزار شد، قم با توجه به ظرفیت‌های بالایی که در زمینه حرفه اصیل انگشترسازی دارد، عنوان «شهر ملی انگشتر» را به نام خود ثبت کرد.
انگشترسازی شهر قم در کشور درخشید اما آنچه که جای تأمل دارد غفلت مسئولان این شهر از ظرفیت‌های این حرفه سنتی است که می‌توانست به جای خرید و فروش آن در بین دستفروشان در بازارهای جهانی و اسلامی با مهر و برند قم صادر شود.
قم پایتخت انگشتری ایران زمین
حرفه انگشترسازی قم با وجود هزار کارگاه انگشترسازی و بیش از یک هزار و ۲۰۰ هنرمند انگشتر ساز قطب تولید انگشتر نقره دست ساز ایران است؛ اما وجه تمایز حرفه انگشترسازی قم با دیگر استانها از جمله مشهد به دست ساز بودن و سنتی بودن آن برمی‌گردد، هنرمند قمی همه مراحل ساخت انگشتر را با ابزارهای دستی ساخته اما در مشهد انگشتر به صورت ریختگری تولید می‌شود که در این امر کیفیت و زیبایی انگشتر قمی بالاتر است.
این روزها حرفه انگشترسازی با نام شهر کریمه اهل بیت(س) در کشور می‌درخشد و قمی‌ها توانستند این حرفه را با نام خود ثبت کنند؛ به این بهانه به سمت بازارهای اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) رفته تا از وضعیت این حرفه در قم و هنرمندان آن گزارشی بگیرم؛ به طبقه زیرین پاساژ معروف الغدیر می‌روم.
یک استاد نقره و انگشتر ساز که ۱۴ سال در زمینه انگشترسازی فعالیت دارد در گفت‌وگو با خبرنگار بازار می‌گوید: این که حرفه انگشترسازی با نام شهر قم ثبت ملی شده است را باید به فال نیک گرفت البته باید مسئولان بیشتر به این رشته توجه کنند و تنها صرف ثبت ملی این رشته هنری اکتفا نشود.
باید انگشترسازی قم برندسازی شود تا دستخوش کپی برداری از سوی برخی افراد سودجو قرار نگیرد
حسین قمیان بیان می‌کند: هنرمندان قم همه برای ساخت انگشتر ظرافت و زحمت بسیاری را هزینه می‌کند اما در این میان با قاچاق و ورود انگشترهای چینی عرصه را بر ما تنگ و این انگشتر در بازار با قیمت بسیار ارزان به فروش می‌رود و این یک معضل جدی برای این هنر است.
به گفته وی، هنرمند قمی با سنگ‌های فیروزه، یاقوت، زمرد، عقیق و... هر یک طبق سلیقه مشتری، طرح انگشتر روی کاغذ پیاده کرده و سپس ریخته‌گری نقره صورت می‌گیرد و به واسطه ابزار، قالب‌ها و شکل روی کار درمی‌آید و بعد انگشتری ساخته می‌شود که در کشور مثال آن وجود ندارد.
کپی‌برداری آفت حرفه انگشترسازی
محسن نامداری، یکی دیگر از هنرمندان انگشترساز قمی است که بیان می‌کند: گاهی برای طرح‌های نو در زمینه انگشتر زمان بسیاری را صرف می‌کنم وقتی برای فروش وارد بازار می‌شود متأسفانه برخی هستند که از این طرح کپی برداری می‌کنند و در این میان قانونی هم وجود ندارد که از این اقدام جلوگیری کند، باید انگشترسازی قم برندسازی شود تا دستخوش کپی برداری از سوی برخی افراد سودجو قرار نگیرد.
به سمت پاساژ برلیان قم می‌روم یکی از هنرمندان انگشترسازی که این حرفه را از پدر خود به ارث برده عنوان می‌کند: حرفه انگشترسازی قابلیت صادرات دارد ما متأسفانه فقط به فروش تکی و جزئی آن اکتفا کردیم؛ بحران کرونا و اعمال محدودیت‌ها به این حرفه آسیب وارد کرد و همان مشتریان اندک خود را هم از دست دادیم.
وی می‌افزاید: اکنون با توجه به تحریم اقتصادی این حرفه اگر بازارچه خوبی داشته باشد در زمان ورود گردشگر به قم با رقبای چینی و هندی خود رقابت و در بازارهای مختلف منطقه و اسلامی به فروش رود، اما در این زمینه برنامه‌ریزی نشده است؛ ثبت ملی انگشتر می‌تواند این کمبود را جبران کند و مسئولان فقط به این امر اکتفا نکنند که این هنر را ثبت ملی کردند بلکه فرصتی است تا ظرفیت‌ها و چالش‌های آن بهتر بررسی شود.
وجود بازارچه انگشتر حلقه مفقوده‌ای در شهر ملی انگشتر
رئیس اتحادیه انگشترسازان قم که خود بیش از ۳۰ سال در این حرفه فعالیت دارد و در چندین نمایشگاه داخلی و خارجی هم مشارکت داشته و از سوی معاون اول رئیس جمهور هم به عنوان هنرمند برتر کشور انتخاب شده درباره اهمیت انتخاب شهر قم به عنوان شهر ملی انگشتر به خبرنگار بازار می‌گوید: با توجه به این که قم به عنوان شهر ملی انگشتر انتخاب شده از مسئولان این توقع را داریم که یک مکان مناسبی را در اختیار هنرمندان این حرفه قرار دهند تا به طور اقساطی خریداری کنند؛ با گذشت بیش از ۲۰ سال هنوز هنرمندان صاحب مغازه و مرکزی به نام گوهر سنگ نیستند، باید به هنرمندان کمک مالی و تسهیلاتی داده شود.
با گذشت بیش از ۲۰ سال هنوز هنرمندان صاحب مغازه و مرکزی به نام گوهر سنگ نیستند، باید به هنرمندان کمک مالی و تسهیلاتی داده شود
ابراهیم شمشادی می‌افزاید: متولی امر تسهیلات یکی از بانک‌ها است که وام آن ۱۸ درصد است در حالی که در توان هنرمندان نیست، دلیل این انتخاب برای رتبه بندی شهرهای کشور بود که قم توانست رتبه شهر ملی انگشتر را بگیرد و این ظرفیت بسیار بالایی برای استان ما در کشور دارد، اما اگر از هنرمندان حمایت نشود هیچ اتفاق خاصی نخواهد افتاد در حالی که مشهد با این همه ظرفیت در زمینه سنگ تراشی و گوهر سنگ داشت این لقب به قم داده شد و این یک مزیت و ظرفیت برای قم خواهد بود.
غفلت از صادرات هنر انگشتر سازی قم
همه قم را به عنوان یک شهر زیارتی و زائرپذیر می‌شناسند، قبل از بحران کرونا این شهر پذیرای سالانه ۲۰ میلیون مسافر داخلی و خارجی بود اما با توجه به این که هنر انگشترسازی می‌توانست جزو سوغات مهم این شهر باشد به دلیل گمنامی و نبود بازارچه مشخصی برای این هنر در زمینه صادرات و فروش مورد غفلت قرار گرفته است.
رئیس اتحادیه انگشترسازان قم در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ظرفیت بالای صادرات این هنر، عنوان می‌کند: انگشتر فقط در قم به صورت سنتی تولید می‌شود و با ظرافت و زیبایی خاصی دست مشتری می‌رسد، هم‌چنین قابلیت بالایی در زمینه صادرات دارد اما از آن غفلت شده است.
هنرمندان باید مواد اولیه که نقره و ۹۰ درصد آن وارداتی است را با قیمت آزاد خریداری و تهیه کنند، ابزارآلات آن هم افزایش یافته است
شمشادی می‌افزاید: این هنر اصیل که قطب آن استان قم است و هنرمندان با زحمت و هنرمندی دستان خود تولید می‌کنند ناچار هستند تنها از طریق فضای مجازی و آن هم به صورت تکی برای خود مشتریانی را پیدا کنند و زحمت و هزینه پست آن را متحمل شوند و صادرات می‌کنند ما در قم هنوز نتوانستیم به طور حرفه‌ای این صنعت را به بازارهای جهانی صادر کنیم در حالی که ظرفیت بالایی در زمینه صادرات دارد.
تبانی کرونا و تحریم بر راه صنعت انگشتر سازی
رئیس اتحادیه انگشترسازان قم می‌گوید: مشکلات و چالش‌های این حرفه فراوان است، هنرمندان باید مواد اولیه که نقره و ۹۰ درصد آن وارداتی است را با قیمت آزاد خریداری و تهیه کنند، ابزارآلات آن هم افزایش یافته است و باید سازمان صمت از این صنعت حمایت کند.
شمشادی تصریح می‌کند: تحریم و کرونا مشکلات این صنعت را دو چندان کرده است؛ در بحران کرونا با اعمال محدودیت‌ها کارگاه‌های انگشترسازی هم تعطیل شد در حالی که ازدحام جمعیت ندارند برای بازگشایی یک هفته دنبال نامه‌نگاری بودیم؛ هم‌چنین تحریم هم قیمت مواد اولیه را بالا برده و تهیه آن هم با مشکل فراوانی روبرو است.
قم با هنر انگشترسازی در کشور درخشید
استاندار قم نیز با اشاره به ظرفیت صنعت انگشترسازی در قم می‌گوید: استان قم دارای ظرفیت یک هزار کارگاه تولید زیورآلات سنتی است و یک هزار و ۲۰۰ هنرمند در این صنعت مشغول به فعالیت هستند و وجود معادن سنگ‌های نیمه قیمتی از ظرفیت‌های بالای این صنعت در استان به شمار می‌رود.
بهرام سرمست می‌افزاید: تصویب بازارچه گوهر سنگ و عقیق در ابتدای ورودی شهر قم در کمیته معادن استان به ریاست سازمان صمت، مدیر عامل ایمیدرو، خانه صنعت، رؤسای انجمن‌های صنایع دستی از جمله برنامه‌هایی است که در آینده نزدیک اجرا می‌شود.
انگشترسازی قم ساماندهی می‌شود
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم نیز با اشاره به ایجاد بازارچه‌های ویژه برای هنر انگشترسازی، عنوان می‌کند: با توجه به تنوع رشته‌های صنایع‌دستی و اشتغال بیش از هزار هنرمند در این بخش در صدد هستیم بازارچه‌های صنایع‌دستی را در سطح استان گسترش دهیم و یکی از برنامه‌هایی که در دست انجام داریم این است که در چهار نقطه از شهر قم بازارچه ایجاد کنیم، اما منتظر همکاری شورای شهر هستیم تا زمین‌های مورد نیاز را در اختیار ما قرار دهد.
حمید یزدانی با اشاره به فرآیند انتخاب قم به عنوان شهر ملی انگشتر، بیان می‌کند: باید مستندات جمع‌آوری می‌شد و اثبات می‌کردیم که نسبت به جاهای دیگر کشور برتری داریم و بارز و نمونه هستیم چرا که شهرهای دیگری در این زمینه بودند که رقیب ما محسوب می‌شدند، اما قم با هنرمندان خاصی که در این هنر داشت توانست سرآمدی خود را در این عرصه به اثبات برساند و در نهایت منجر به ثبت شهر قم به عنوان شهر ملی انگشتر شود.
وی گفت: این برندسازی کمک می‌کند تا این صنعت توسعه و گسترش یابد و باعث ارتقای سطح معیشتی هنرمندانی شود که در این زمینه اشتغال دارند تا با انگیزه بیشتر به کار خود ادامه دهند.
گفتنی است، بعد از چند سال تلاش و رایزنی میراث فرهنگی و هنرمندان صنعت انگشترسازی قم، بالاخره در ۲۳ دی‌ماه امسال با توجه به اهدای لوح ثبت شهر قم به عنوان شهر ملی انگشتر در دومین جلسه اعطای گواهینامه شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی انتخاب شد.
نظر شما