تهمینه غمخوار؛ بازار: جمهوری اسلامی ایران در حوزه پزشکی روابط خوبی با کوبا داشته و در زمینه دارو نیز در یک دوره، همکاری نزدیکی با انستیتو پاستور ایران برقرار کرده که وجه ممیز این همکاری، انتقال دانش و فناوری بوده است.
بر همین اساس، چندی پیش، خبر مبنی بر امضای یک توافق‌نامه همکاری برای تولید و آزمایش واکسن کرونا میان دو کشور ایران و کوبا پس از اعلام ممنوعیت خرید واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی در جهت دستیابی به پیشرفت در مسیر مقابله با این همه‌گیری و تحریم‌های ظالمانه امریکا، پر رنگ تر شد. بر اساس این خبر، مرحله سوم کارآزمایی بالینی انسانی در هر دو کشور ایران و کوبا انجام خواهد شد، زیرا کوبا با جمعیت اندک و تعداد مبتلایان کمتر معتقد است که واکسن را بر روی انسان‌هایی در خارج از کوبا باید آزمایش کند، که میزان مبتلایان بسیار دارد.
حال با توجه به این که صنعت واکسن کوبا بسیار پیشرفته بوده، نظام درمانی در این کشور از شهرت خاصی برخوردار است و در سالهای گذشته نیز تنها کشوری بوده که فناوری و تکنولوژی تولید واکسن را به ایران انتقال داده، مقامات بهداشت ایران چند روز پیش اعلام کردند که واکسیناسیون همگانی واکسن ایرانی_کوبایی را در بهار سال آینده در کشور آغاز خواهند کرد، در حالی که در فاز اول، به ۵۶ نفر و در فاز دوم به بیش از ۱۰۰ نفر تزریق شده، اما در فاز سوم قرار است به‌طور همزمان در ایران و کوبا به چندین هزار نفر تزریق شود.
در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع امضای قرارداد کوبا به منظور انتقال دانش ساخت واکسن کرونا با ایران، خبرنگار بازار گفتگویی با «دکتر فرهاد بیات»، کارشناس مجتمع تولید و تحقیقات انستیتو پاستور ایران انجام داده که در ادامه می خوانید:
* همانطور که می‌دانید اخبار مربوط به همکاری ایران و کوبا برای تولید واکسن کرونا هم‌اکنون در مرکز توجه افکار عمومی قرار دارد. سابقه همکاری‌های ایران و کوبا در زمینه تولید دارو و مشخصا تولید واکسن به چه زمانی بر می‌گردد و در این زمینه چه فعالیت‌هایی تا به حال صورت گرفته است؟ چه واکسن‌هایی از کوبا خریداری شده و یا مشترکا تولید شده است؟
در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی توجه کوبا به اهمیت اینترفرون‌ها برای درمان سرطان و بیماری‌های ویروسی معطوف شد و این شروع تمرکز کوبا بر روی بیوتکنولوژی است. فیدل کاسترو و رهبران کوبا متوجه اهمیت تحقیقات در زمینه بیوتکنولوژی شدند و با ارسال محققین به اتحاد جماهیر شوروی و تربیت آن‌ها، حرکت بزرگی را در زمینه تحقیقات بیوتکنولوژی آغاز کردند.
ایران در دهه ۹۰ میلادی با اعزام گروهی از محققین به کوبا و تربیت آن‌ها اقدام به خرید تکنولوژی تولید «واکسن هپاتیت ب» نمود. این محققین در بازگشت خط تولید «واکسن هپاتیت ب» را در انستیتو پاستور ایران راه‌اندازی کردند که برای اولین بار فناوری تولید یک محصول بیوتکنولوژی از صفر تا صد در اختیار نظام سلامت ایران قرار گرفت. سایت تولید «واکسن هپاتیت ب» در انستیتو با استانداردهای مورد تایید سازمان بهداشت جهانی زیرساخت لازم برای تولید انواع محصولات بیوتکنولوژیک و واکسن‌ها را دارد.
در سالهای بعد، فناوری تولید سه محصول اریتروپوئتین، اینترفرون و استرپتوکیناز نیز با اعزام دانشجو به کوبا خریداری شد و در همین سایت به تولید رسید. «واکسن هپاتیت ب» تولیدی، چندین سال است که در برنامه واکسیناسیون کشوری قرار دارد.
* جایگاه کوبا در حوزه تولید واکسن چیست و در قیاس با کشورهای دیگر چه مزیتی برای ایران در همکاری با کوبا وجود دارد؟
کوبا کشور پیشرو در تولید واکسن در آمریکای لاتین بوده و در حال حاضر تنها کشور این منطقه است که کاندید واکسن مبارزه با بیماری کووید_۱۹ را با موفقیت تولید کرده است.
همچنین، کوبا در طی دو دهه گذشته، تکنولوژی تولید فرآورده‌های بیوتکنولوژیک را به کشورهای چین، ویتنام، ایران و برزیل منتقل کرده و در حال حاضر ۱۲ فرآورده‌های واکسن و داروهای پیشرفته خود را به ۴۴ کشور دنیا از جمله ایالات متحده صادر می‌کند.
مدیر کل موسسه فینلای که تولید کننده واکسن کوبایی برای پیش‌گیری از ابتلا به کرونا است، می‌گوید: آنچه به طور معمول طی سال‌ها تلاش حاصل می‌شود، در کمتر از سه ماه در این کشور به ثمر نشست. موفقیت کوبا در تولید واکسن کرونا، نتیجه تجربه طولانی در اقدامات پیش‌گیرانه پزشکی، ایمن‌سازی وسیع و توسعه یک صنعت بیوتکنولوژیک با اعتبار بین‌المللی است.
موفقیت کوبا در تولید واکسن کرونا نتیجه تجربه طولانی در اقدامات پیش‌گیرانه پزشکی، ایمن‌سازی وسیع و توسعه یک صنعت بیوتکنولوژیک با اعتبار بین‌المللی است
ساخت واکسن یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای کوبا در حوزه پزشکی است، چرا که این کشور هشت مورد از یازده واکسن برنامه ملی ایمن‌سازی را خود تولید می‌کند که پوششی ۹۸ درصدی دارد و البته رایگان و گسترده است.
در سال ۱۹۶۲، اولین کمپین واکسیناسیون در این کشور آغاز و کوبا اولین کشوری شد که توانست فلج اطفال را از بین ببرد. نقطه عطف دیگر، تولید واکسن هپاتیت ب در سال ۱۹۹۰ بود که عملا موجب ناپدید شدن این بیماری گردید. نکته قابل توجه این است که بستر تحقیقات پزشکی کوبا متشکل از ۳۲ شرکت دولتی با بیش از ۱۰ هزار نیروی کار متخصص در زمینه تولید دارو و واکسن است که بیشتر آن‌ها را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.
نوآوری کوبا در حوزه پزشکی مشهور است، تولید واکسن سرطان ریه و داروهای مؤثر و منحصر به فرد برای درمان تب دنگه، ویتیلیگو (دو رنگی پوست)، مننژیت نوع ب، هپاتیت ب، سوختگی‌های شدید و بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج از آن جمله‌اند.
کوبا اولین کشوری در جهان است که موفق شد امکان انتقال ویروس اچ آی وی و سفلیس از مادر به فرزند را از بین ببرد.
کوبا اولین کشوری در جهان است که موفق شد امکان انتقال ویروس اچ آی وی و سفلیس از مادر به فرزند را از بین ببرد
علاوه بر آن، در خصوص مزایای محصولات بیوتکنولوژیک کشور کوبا می‌توان موارد زیر را بر شمرد:
قیمت تمام شده پایین‌تر تولید و قیمت پایین‌تر محصولات نسبت به قیمت‌های جهانی، امکان انتقال دانش فنی و بومی‌سازی تولید به کشور ایران و کیفیت بالای محصولات بر اساس استانداردهای سازمان بهداشت جهانی.
تا به امروز ۱۶۷ کاندیدای واکسن برای مقابله با کووید_۱۹ به ثبت رسیده و واکسن کوبایی یکی از ۲۹ موردی است که سازمان بهداشت جهانی آن را برای مطالعات کلینیکی تایید کرده است.
شش مورد از این کاندیدها در فاز سه و آزمایش گسترده در جامعه انسانی است. در آمریکای لاتین، ده واکسن بومی دیگر نیز در دست تولید است، اما بجز مورد کوبایی همه در فاز پیش‌بالینی هستند. (بعد از مرحله پیش‌بالینی که بروی حیوان است سه فاز انسانی یک، دو و سه برای ارزیابی تاثیر، ایمنی و بررسی رفتار در سطح جامعه برای توسعه یک داروی جدید لازم هستند).
* واکسن مشترک ایران و کوبا برای مقابله با کرونا چه ویژگی‌هایی دارد و این که گفته می‌شود در این زمینه قرار است تکنولوژی ساخت واکسن به ایران منتقل شود، چه اهمیتی دارد؟
علیرغم سایر واکسن‌ها که تکنولوژی تولید به ایران منتقل نخواهد شد و همواره وابستگی به خرید محصول وجود دارد، در مورد واکسن کوبایی با انتقال فناوری تولید، وابستگی به کشور فروشنده وجود نداشته و می‌توان واکسن را مستقلاً با تکنولوژی مزبور در کشور تولید کرد.
علاوه بر این، در صورت بروز جهش در گونه‌های جدید ویروس، با وجود زیر ساخت و فناوری لازم می‌توان سریعا واکسن مؤثر برای مقابله با این گونه‌های جدید را نیز تولید نمود، مثلاً در مورد کرونای انگلیسی.
در مورد ویژگی واکسن کوبایی، طبق نظر شرکت سازنده واکسن و بر اساس مستندات علمی و نتایج بدست آمده از کارآزمایی‌های پیش‌بالینی، مهم‌ترین پروتئین ویروس که آن را قادر به ورود به داخل سلول‌های انسانی می‌کند، قطعا پروتئین RBD (دامنه متصل شونده به گیرنده) است.
لذا ترکیب آنتی‌ژنی فوق مولفه اصلی «واکسن سوبرانا»، کاندید واکسن کوبا بر علیه کووید ۱۹ است. این قسمت پروتئینی دقیقا بخشی از ویروس است که برای ورود به داخل سلول با یک گیرنده خاص در سلول‌های انسانی برهم کنش می‌کند.
بنابراین استراتژی واکسن، هدف‌گیری پادتن‌های ویروس و سد کردن برهم کنش بین پروتئین ویروس و گیرنده در بدن میزبان است. این پروتئین بر اساس ترکیب آنتی ژن RBD ویروس و بستر حامل بدست آمده از غشاء خارجی باکتری مننژیت نوع ب است. این نوع ترکیب پایه واکسن مننژیت کوبا است.
بر اساس اعلام محققین، این بستر، امکان ساخت واکسنی با ایمنی بالا را فراهم می‌سازد که هم اکنون بیش از ۳۰ سال است در واکسن مننژیت در این کشور مورد استفاده قرار گرفته و نتیجه‌بخش بوده است. این قدرت ایمنی‌زایی، می‌تواند مشکلات مربوط به همه‌گیری ویروس را برطرف کند و به عنوان بخشی از برنامه گسترده ایمنی‌زایی کشور، حتی در نوزادان با ایمنی و تأثیر بالا عمل نماید.
واکسن کوبایی این مزیت را دارد که بر اساس ساختار پروتئین شناخته شده‌ای در ویروس طراحی شده است، در حالی‌که واکسن‌های دیگر بر اساس کد ژنتیکی ویروس و یا ویروس غیر فعال شده ساخته شده‌اند
از نقطه نظر رقابتی بودن، طبق اعلام موسسه سازنده، واکسن کوبایی این مزیت را دارد که بر اساس ساختار پروتئین شناخته شده‌ای در ویروس طراحی شده است، در حالی‌که واکسن‌های دیگر بر اساس کد ژنتیکی ویروس و یا ویروس غیر فعال شده ساخته شده‌اند. پتانسیل ایمنی‌زایی این حامل غشاء خارجی، در برابر پروتئین ویروس بسیار بالاست.
* گفته می‌شود که قرار است فاز ۳ آزمایش واکسن مشترک در ایران انجام شود. علت این امر چیست و آیا انجام این کار برای شهروندان ایرانی مخاطره‌آمیز نیست؟
در کوبا تعداد بیماران کرونایی در کشور کم و همه‌گیری ویروس در حال حاضر یک دهم ایران است، لذا جامعه آماری بزرگ و مناسبی برای توسعه واکسن در فاز سوم وجود ندارد.
در کوبا فازهای اول و دوم یعنی ارزیابی تأثیر و ایمنی واکسن انجام شده است و با تأیید نتایج آن‌ها، حالا واکسن باید برروی جامعه آماری بزرگتر از جمله بر روی افراد سالم تست شده و کاهش شیوع با بررسی ابتلای این افراد نسبت به بیماران مطالعه گردد. ایران در این زمینه فرصت مناسبی دارد تا هم در توسعه واکسن مشارکت نموده و سطح علمی خود را بالا ببرد و هم سطح ایمنی‌زایی واکسن در جامعه خود را بررسی نماید.
با انجام فاز سوم واکسن کوبایی در ایران، ایران فرصت مناسبی دارد تا هم در توسعه واکسن مشارکت نموده و سطح علمی خود را بالا ببرد و هم سطح ایمنی‌زایی واکسن در جامعه خود را بررسی نماید
توجه داشته باشید که در فاز سه در کشور کوبا این واکسن قرار است روی ۱۵۰ هزار فرد سالم تست شود. درصد ایمنی‌زایی واکسن، از نظر مسائل پزشکی بسته به گونه ویروس شایع در جامعه، تنوع و ژنتیک افراد و سایر عوامل مانند فرهنگ و میزان رعایت بهداشت و زیرساخت سلامت می‌تواند متفاوت باشد.
با توجه به اینکه فازهای اثربخشی و ایمنی واکسن در کوبا انجام شده و به تایید سازمان بهداشت جهانی رسیده است، لذا این واکسن هیچ‌گونه خطری برای افراد سالم در ایران نخواهد داشت و با انجام تست ۵۰ هزار نفری در ایران، درصد ایمنی‌زایی آن در سطح جامعه مشخص می‌گردد، که انشاالله درصد بالایی بوده و این موفقیت زمینه گسترش همکاری‌های دو کشور در حوزه سلامت را بیش از پیش فراهم خواهد کرد.
نظر شما