آلمان با ۴۸ میلیون دلارِ اتحادیه اروپا واکسن ساخت، ما با ۱۱۰۰ دلار برای هر محقق| فایرز بهترین نیست

بازار؛ گروه ایران: خبر شیوع ویروس کرونا از اواخر سال ۱۳۹۸ به طور رسمی منتشر شد و گسترش این ویروس و مرگ و میر ناشی از آن و همچنین تعطیلی بخش هایی از اقتصاد، ضربات مهلکی به اقتصاد ایران و به طور خاص بخش گردشگری و مشاغل خدماتی وارد کرد و صادرات کشور ما، به شدت کاهش پیدا کرده است.

به گزارش بازار به نقل از واکسن آنلاین در سطح جهانی  اقتصادهای دنیا همچون اقتصاد ایران، رشد اقتصادی منفی را تجربه کرد و پس از آن که در هفته های اخیر، خبر تولید واکسن کرونا منتشر شد قیمت جهانی طلا در مدت زمان کوتاهی سقوط کاهش ۱۰۰ دلاری را تجربه کرد و موضوع درآمد زایی از طریق ساخت واکسن کرونا، برجسته شد.  در گفت و گوی دکتر سیروس زینلی ـ رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران ـ چگونگی شکل گیری بحران فراگیر اقتصادی به خاطر شیوع ویروس کرونا،  چشم انداز احتمالی و برخی نکات مرتبط با تولید واکسن کرونا بررسی شده است.

در ماه های اول، کُل دنیا و نه فقط کشور ما، گیج بودند که این ویروس چگونه عمل می کند. خیلی از کارشناسان در خارج از کشور هم، به دلیل بعضی از رفتارهای این ویروس که به رفتارهای ویروس آنفلوآنزا شباهت دارد، تصور می کردند احتمالاً این ویروس با گرم شدن هوا از بین برود

*در اوایل امسال و مدتی بعد از شیوع ویروس کرونا، آقای دکتر نمکی وزیر بهداشت، در جلسه ای که با آقای روحانی داشت، بر این موضوع تاکید کرد که وقتی هوا گرم شود ویروس کرونا از بین می رود. علاوه بر این موضوع، بارها در سطح داخلی و بین المللی تاکید شد بر این که ویروس کرونا جهش های ژنتیکی زیادی داشته و خطرناک تر شده.

به هر حال، ویروس باید به گونه ای عمل کند که خودش را حفظ کند و از بین نرود ولی در مواردی که منجر به مرگ فرد مبتلا به عنوان میزبان می شود، ویروس هم از بین می رود. به نظر شما، شیوع ویروس کرونا چه وضعیتی را در ماه های اول به وجود آورد و چگونه این ویروس بحران اقتصادی هم ایجاد کرد؟
در ماه های اول، کُل دنیا و نه فقط کشور ما، گیج بودند که این ویروس چگونه عمل می کند. خیلی از کارشناسان در خارج از کشور هم، به دلیل بعضی از رفتارهای این ویروس که به رفتارهای ویروس آنفلوآنزا شباهت دارد، تصور می کردند احتمالاً این ویروس با گرم شدن هوا از بین برود. با این حال، در زمانی که  ما در فصل زمستان بودیم و کشورهای نیمکره جنوبی از جمله برزیل، در فصل تابستان بودند ولی درگیر ویروس کرونا شدند، فرضیه از بین رفتن ویروس کرونا به خاطر گرما، کنار رفت یعنی در اوایل، این برداشت و احساس وجود داشت که با گرم شدن هوا، ویروس از بین می رود ولی وقتی مردم کشورهای گرمسیری به تدریج مبتلا شدند، این فرضیه رد شد.

حتی در حال حاضر هم، ما اطلاعات زیادی درباره ویروس کرونا نداریم. فرضیات و حدسیاتی در روزهای اول در کشورهای مختلف مطرح شد و مقالات خوبی به ظاهر منتشر شد و نظراتی داشتند ولی در عمل دیدیم هر کدام از این نظرات بر اساس زمان تغییر می کند. برای مثال در همان اوایل گفته شد که چینی ها در مورد شیوع ویروس کرونا، به دنیا دروغ گفته اند و چینی ها دروغگو هستند. در حالی که بعداً معلوم شد که واقعاً این طور نیست.

این که وزیر بهداشت ما این نکته را به جناب رئیس جمهور گفته اند، آن را نباید یک فریب بدانیم یا نباید به عنوان بی سوادی حساب کنیم. بالاخره ایشان، اطلاعات خودشان را از مشاوران و کارشناسان می گیرند و کارشناسان هم، بر اساس مطالب مقالات و سایت ها اینترنتی و غیره، چنین نظری را مطرح کرده اند.

دومین بحث، بحث تکامل است و در قانون تکامل، اگر موجودی بتواند ژن خودش را به نسل بعدی منتقل کند، مهم نیست که در چه سنی، از بین می رود. انسان های اولیه به خاطر شرایط سخت زندگی مثلاً در سن ۳۰ یا ۳۵ یا ۴۰ سالگی می مُردند ولی همین که یک انسان می توانست تا زمان مرگ، چند بچه ایجاد کند، او کار خودش را انجام داده است. بنابراین وقتی ویروس وارد بدن انسان می شود، مهم این است که این ویروس، در بدن انسان تکثیر پیدا کند و از بدن یک انسان به بدن یک انسان دیگر منتقل شود.

همین که یک ویروس بتواند از یک فرد به فرد دیگر منتقل شود، آن قانون تکامل رعایت شده و این ویروس توانسته، به بقای خودش ادامه بدهد. نکته دیگر این است که وقتی یک ویروس وارد بدن یک موجود و سلول می شود، تبدیل به یک موجود زنده می شود وگرنه ویروس به عنوان موجود زنده حساب نمی شود ولی وقتی ویروس به داخل یک سلول رفت و شروع به تکثیر کرد، مثل یک سلول زنده عمل می کند.

در ویروس ها، باکتری ها، انسان ها و همه موجودات زنده، به طور دائم جهش اتفاق می افتد و این جهش، نیز می تواند مخرب باشد و یک بیماری مثل بیماری ژنتیکی و سرطان را ایجاد کند و هم می تواند قابلیت بدهد. اگر جهشی که اتفاق می افتد قابلیت بقای آن موجود را افزایش بدهد، آن موجود در مقابل موجودات مشابه خودش، سرعت رشد بیش تری پیدا کرده و حتی می تواند موجودات دیگر را به راحتی از بین ببرد.

یک استاد در انستیتو پاستور ایران، در سال ۳۰ میلیون تومان بودجه تحقیقاتی دارد که معادل ۱۱۰۰ دلار است در حالی که آقای اوگور شاهین [دانشمند ترکیه ای تبار] که در آلمان توانست واکسن کرونا را تولید کند ۴۸ میلیون دلار از اتحادیه اروپا، پول گرفت. بنابراین اگر شما از محققان کشور انتظار دارید که شق القمر کرده و در شرایط خاص تحریمی بتوانند مثل محققان کشورهای غربی عمل کنند، به نظرم یک توقع منطقی نیست. با همه این بحث ها، دو نوع واکسن کرونا در ایران تولید شده

*بحث این است که اگر بعد از ابتلای یک انسان به ویروس کرونا، مرگ اتفاق بیفتد زنجیره انتقال قطع می شود و گسترش ویروس ادامه پیدا نمی کند.
از زمانی که ویروس کرونا وارد بدن یک فرد شده و تا زمانی که باعث مرگ او می شود، چند هفته زمان می برد. این فرد، چند هفته با این ویروس درگیر بوده و این ویروس را در جاهای مختلف پخش کرده است. خیلی از ویروس ها بعد از مبتلا کردن افراد، علامتی ندارند ولی ویروس ایدز فقط در شرایط خاصی، از یک فرد به فرد دیگر منتقل می شود. ویروس کرونا قدرت سرایت بالاتری دارد و با نفس کشیدن فرد مبتلا، پخش می شود. البته اگر یک ویروس، وارد بدن یک فرد شود و قبل از این که این فرد بتواند ویروس را به افراد دیگر منتقل کند، بمیرد انتقال ویروس متوقف می شود.

این ویروس خاص، حداقل ۱۰ روز تا دو هفته می تواند در بدن یک فرد، در حال تکثیر باشد و علامت بیماری هم ایجاد نکرده باشد ولی از طریق سرفه، عطسه و حتی تنفس معمولی، این ویروس پخش شود. نکته ای که در مورد ویروس انگلیسی کرونا هست، این است که قدرت چسبندگی به سلول های بدن را افزایش داده و لذا قدرت سرایت آن بیش تر شده ولی بیش تر شدن قدرت کُشندگی آن هنوز ثابت نشده.

وقتی ویروس وارد بدن فرد می شود و قبل از این که سیستم دفاعی بدن متوجه شود، اگر او سریع بتواند وارد سلول شود، می تواند تکثیر پیدا کند. ویروس کرونای انگلیسی این قدرت را دارد و خیلی سریع تر، خودش را وارد سلول می کند و شروع به تکثیر کرده و سیستم دفاعی بدن نمی تواند او را از بین ببرد.

البته یک اسم علمی را به شکل «۱.۱.۷.B» برای ویروس کرونای انگلیسی انتخاب کرده اند و شاید انگلیسی ها نخواسته اند اسم انگلیسی روی آن گذاشته شود ولی به هر صورت معروف هست به ویروس انگلیسی. قدرت سرایت این ویروس در مقایسه با ویروس های معمولی، بیش تر است. اساساً جهش ها به صورت کور اتفاق می افتند و ممکن است یک جهش، ماندگارتر باشد و یک جهش از بین برود.

همکاری مردم با حکومت و سیستم سلامت در بعضی کشورها مثل نیوزیلند و ژاپن، باعث شد که این کشورها بتوانند شیوع ویروس کرونا را کنترل کنند. الان در کشور ما، ویروس کرونا پخش شده و آدم های زیادی داریم که مبتلا شده اند ولی به مسائل بهداشتی توجه نکرده و مراقب نیستند

*در کشورهای دیگر، نسبت به میزان رعایت مسائل بهداشتی از جمله استفاده از ماسک صورت، تفاوت دیدگاه وجود داشت. فرضاً ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا، استفاده از ماسک را توصیه نمی کرد ولی رقیب او یعنی بایدن، تاکید بر استفاده از ماسک داشت و می گفت ماسک می تواند جلوی شیوع ویروس را بگیرد.

آیا در نهایت کشورهای مختلف به این نتیجه رسیدند که هیچ راه حل اساسی وجود ندارد و باید زودتر واکسن تولید شود تا این ویروس مهار شود؟
کشورهای آسیای جنوب شرقی و چین توانستند با مراقبت های بهداشتی، شیوع کرونا را به حداقل برسانند. مردم این کشورها از حکومت های خودشان، حرف شنوی داشتند و فرهنگ، متفاوت بود. برای مثال، کشور نیوزیلند تقریباً منثل چین است و انگار هیچ ویروسی در این کشور وجود ندارد. این نوع کشورها در همان اوایل، محدودیت های خاصی را ایجاد کردند و مردم نیز با حکومت همراه بودند ولی در آمریکا و کشورهای اروپایی مثل مردم ایران، حرف شنوی در سطح حداقلی بود و مردم توجه نکردند. البته در کشور ما به یک دلیل و در کشورهای غربی به دلیل دیگر، این بی توجهی وجود دارد ولی به هر حال این فاجعه اتفاق افتاد.

بنابراین همکاری مردم با حکومت و سیستم سلامت در بعضی کشورها مثل نیوزیلند و ژاپن، باعث شد که این کشورها بتوانند شیوع ویروس کرونا را کنترل کنند. الان در کشور ما، ویروس کرونا پخش شده و آدم های زیادی داریم که مبتلا شده اند ولی به مسائل بهداشتی توجه نکرده و مراقب نیستند.

در عمل سهل نگاری مردم باعث شده اقتصاد کشور در ورطه ورشکستگی قرار بگیرد. صدمه ای که شیوع ویروس کرونا به دنیا و مخصوصاً کشورهای غربی وارد کرده، باور نکردنی است یعنی صدمه اقتصادی که به کشورهای مختلف وارد شده، سنگین است. البته کشور ما به خاطر این که دچار مشکل بود، تبعات شیوع ویروس کرونا، خودش را بیش تر نشان داد. ما می بینیم که هر سه ماه یکبار، شیوع ویروس کرونا به اوج می رسد و تلفات انسانی ما، افزایش پیدا می کند.

این وضع نشان می دهد که مردم، این قضیه را جدی نگرفته و بهداشت را به طور کامل رعایت نمی کنند. بالاخره اگر مردم مسائل بهداشتی را رعایت نکنند شیوع ویروس کرونا، مهار نمی شود. رعایت نکردن مسائل بهداشتی، حتی می تواند در سطح رئیس جمهور یک کشور باشد مثل آقای روحانی که در آن اوایل، اصلاً  به مسائل بهداشتی توجه نمی کرد.

ما باید یاد بگیریم به اطلاعاتی که متخصصان ارائه می کنند اهمیت بدهیم و به دلسوزی های آنها توجه کنیم. الان در انگلیس، خیلی از پزشکان و پرستاران گفته اند که ما خسته شده ایم و دیگر نمی خواهیم خدمات ادامه بدهیم. آمریکا هم در برخی روزها، بیش ترین تعداد مرگ و میر ناشی از کرونا را در یک روز داشته است. بنابراین عدم توجه مردم می تواند باعث شود فاجعه ادامه پیدا کند. در عین حال، دلخوش کردن به واکسن کرونا، یک فریب است که می تواند کشورها را دچار مشکل کند.

*در هفته های اخیر، تزریق چند نوع واکسن کرونا در کشورهای آمریکا، کانادا و بریتانیا شروع شد و تزریق واکسن در این کشورها و کشورهای دیگر ادامه دارد. در ایران هم جنابعالی در اواخر فروردین امسال گفتید که ما ژنوم ویروس کرونا را تعیین توالی کرده و رمز ژنتیکی آن را مشخص کرده ایم. بعداً و در مرداد امسال اشاره کردید به این که چند ماه است طرح خود را برای تولید واکسن کرونا و دریافت بودجه به وزارت بهداشت داده اید ولی هنوز دستوری صادر نشده. آیا بودجه مورد نیاز تخصیص پیدا نکرد که با همان روش ژنتیکی شرکت «فایزر» آمریکا، تولید واکسن کرونا در ایران شروع شود؟
ما حداقل یک بودجه ۸۰ میلیون تومانی خواسته بودیم ولی فقط ۲۱ میلیون تومان به ما دادند. ما این کار را انجام می دهیم ولی این مبلغ، مبلغ ناچیزی است. هر چند که یکی از متخصصان بیماری های عفونی درکشور گفته که تعیین توالی در ایران امکانپذیر نیست. البته گفته این متخصص عفونی درست نیست و مراکز متعددی در کشور، تعیین توالی را انجام داده و می توانند تعیین توالی کنند و ما هم ویروس کرونا را تعیین توالی کرده ایم.

دو نوع واکسن کرونا در ایران تولید شده که شبیه دو نوع از سه نوع واکسن تولید کشور چین است، یعنی چینی ها نیز با همین روش، واکسن کرونا را تولید کرده اند. البته چون تبلیغات غربی ها بیش تر بوده و سر و صدای رسانه های آنها بیش تر است، همه فکر می کنند فقط انگلیس و آمریکا، واکسن تولید کرده اند و حتی آلمان کمتر مطرح است

*جنابعالی در فروردین امسال گفته بودید ویروس کرونا را تعیین توالی کرده اید و الان در اواسط دی ماه هستیم ولی هنوز روش تولید واکسن از طریق ساختار ژنتیکی به نتیجه نرسیده است.

در کشور ما واکسن هایی که تولید شده و به کارآزمایی بالینی رسیده اند، با روش مهندسی ژنتیک تولید نشده اند و واکسن های تولید شده بر اساس کشت ویروس، خنثی سازی ویروس، غیر بیماری زا کردن ویروس و بعد تزریق آن انجام می شود. تا الان این کار در کشور ما انجام شده ولی در مورد روش طریق مهندسی ژنتیک باید بگویم که ما ۴۰ سال در شرایط تحریم بوده ایم و سال به سال، این تحریم ها شدیدتر شده. شما نمی توانید توان تحقیقاتی ما را با انگلیس، آمریکا، آلمان و امثال آنها مقایسه کنید. من شخصاً به عنوان یک استاد، در انستیتو پاستور ایران، در سال ۳۰ میلیون تومان بودجه تحقیقاتی دارم که معادل ۱۰۰۰ دلار است.

در حالی که آقای اوگور شاهین [دانشمند ترکیه ای تبار] که در آلمان توانست واکسن کرونا را تولید کند ۴۸ میلیون دلار از اتحادیه اروپا، پول گرفت. بنابراین اگر شما از محققان کشور انتظار دارید که شق القمر کرده و در شرایط خاص تحریمی بتوانند مثل محققان کشورهای غربی عمل کنند، به نظرم یک توقع منطقی نیست. با همه این بحث ها، دو نوع واکسن کرونا در ایران تولید شده که شبیه دو نوع از سه نوع واکسن تولید کشور چین است یعنی چینی ها نیز با همین روش، واکسن کرونا را تولید کرده اند. البته چون تبلیغات غربی ها بیش تر بوده و سر و صدای رسانه های آنها بیش تر است، همه فکر می کنند فقط انگلیس و آمریکا، واکسن تولید کرده اند و حتی آلمان کمتر مطرح است. در رسانه های ایرانی نیز در مجموع خبری از تولید واکسن های چینی نیست.

*واکسن شرکت فایزر آمریکا و بقیه واکسن های مورد استفاده، با روش ژنتیکی تولید شده اند و گفته می شود واکسن با این روش، بالاترین کارایی را دارد. از طرفی تولید واکسم کرونا ده ها میلیارد دلار نصیب این شرکت ها می کند. آیا واقعا تولید واکسن با روش ژنتیکی کارایی بالاتری هم دارد؟
واکسن فایزر، بهترین کارایی را ندارد و شما باید تحت تاثیر تبلیغات قرار نگیرید. هیچ مدرکی وجود ندارد واکسنی که از طریق مهندسی ژنتیک تولید شده، کارایی بالاتری دارد. قبل از شیوع ویروس کرونا، فقط یک واکسن در بازار وجود داشت که از طریق مهندسی ژنتیک تولید شده بود و آن هم واکسن هپاتیت است که ایران هم آن را تولید می کند.

من در انستیتو پاستور ایران ۳۰ سال کار کرده ام و می دانم که واکسن ها چه مشخصاتی دارند. اکثر واکسن هایی که در دنیا علیه ویروس ها تولید شده، ویروس ضعیف شده یا ویروس خنثی شده هستند و مثلاً از طریق مواد شییمیایی یا حرارتی، ویروس را خنثی کرده اند و به عنوان واکسن استفاده می کنند. در مورد ویروس کرونا، ممکن است یک ویروس ضعیف شده غیر بیماری زا که می تواند مثل ویروس معمولی، بدن را تحریک کند، مورد استفاده قرار بدهیم. واکسن «ب ـ ث ـ ژ» همین طور بوده و از باکتری ضعیف شده برای مقابله با بیماری عفونی سل استفاده می شود.

واکسن فایزر، بهترین کارایی را ندارد و شما باید تحت تاثیر تبلیغات قرار نگیرید. هیچ مدرکی وجود ندارد واکسنی که از طریق مهندسی ژنتیک تولید شده، کارایی بالاتری دارد. قبل از شیوع ویروس کرونا، فقط یک واکسن در بازار وجود داشت که از طریق مهندسی ژنتیک تولید شده بود و آن هم واکسن هپاتیت است که ایران هم آن را تولید می کند

*سرخک، بیماری عفونی سیستم تنفسی است و در دهه های اخیر واکسن سرخک علیه این بیماری مورد استفاده قرار می گیرد. واکسن ایرانی کرونا هم با استفاده از ویروس سرخک و شبیه واکسن سرخک است. در مورد واکسن هایی مثل واکسن سرخک که با روش ویروس کشته شده یا ضعیف شده تولید شده اند می گویند ۸۵ درصد کارایی دارند. همجنین اعلام شده واکسن ایرانی کرونا تا خرداد سال ۱۴۰۰ آماده می شود. آیا امکان تولید سریع تر آن هم وجود دارد؟
واکسنی که تولید می شود مراحل مختلفی در فرآیند تولید دارد. ما پروژه تولید واکسن را متوقف کردیم ولی گروه ما در ماه های فروردین و اردیبهشت امسال، توانست ویروس کرونا را کشت بدهد، با حرارت خنثی کند و به حیوان تزریق کند. البته حیوان به نوعی واکسینه شد و علیه ویروس، آنتی بادی تولید کرد. این مرحله، مرحله اولیه قضیه است و بعد از این مرحله باید واکسن تهیه شده در موش، خرگوش و در فرآیند بعدی، روی میمون، تست می شد و همه این مراحل، زمان بُرد. البته تبلیغات هم انجام نمی شد برای این که این کارها باید در خفا و خلوتی انجام می شد تا ببینیم به چه نتایجی می رسیم.

تقریباً یک یا دو ماه بعد از این که چینی ها این کار را شروع کردند، در ایران نیز این کار انجام شد. البته از طریق مهندسی ژنتیک، چند پروژه در ایران وجود دارد ولی آنها شرکت های کوچک هستند و حتی اگر موفق هم شوند، توان تولید میلیونی واکسن کرونا را ندارند. با این حال، با همه اینها حتی اگر ۸۵ درصد هم موفقیت داشته باشد، واکسن مناسبی خواهد بود. بنابراین باید زمان بگذرد ولی من فکر می کنم واکسن کشته شده ویروس می تواند در کشور ما فازهای بالینی را طی کند.

*به نظر شما تولید داخلی واکسن کرونا چه زمانی عملی خواهد شد؟
در کشورهای دیگر که فاز اول آزمایش انسانی را شروع کردند همزمان به تولید واکسن اقدام کردند ولی در این زمینه تبلیغات نکردند تا فازهای دوم و سوم شروع شد. واکسنی که به صورت آزمایشی تزریق می شود باید دو یا سه ماه بگذرد تا مشخص شود بدن فرد، آنتی بادی علیه ویروس ایجاد کرده است یا نه.

در ماه های آینده و در کشورهای غربی، اگر تعداد مرگ و میر ناشی از کرونا کاهش پیدا کرد و به هیچ عنوان بالا نرود، این وضع نشان می دهد که واکسن موثر بوده است ولی اگر یک ماه دیگر یا دو ماه دیگر، تعداد تلفات افزایش پیدا کرد، بدانید که واکسن موثر نبوده یا بخش اعظم مردم واکسینه نشده اند

*آزمایش واکسن ایرانی به طور آزمایشی در دی ماه امسال شروع شد ولی در مورد تولید انبوه، این واکسن داخلی چه زمانی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد؟
ما اگر خیلی خوشبینانه نظر بدهیم تقریباً نزدیک فروردین و اردیبهشت. اگر امروز فاز اول آزمایش انسانی واکسن را عملی کنیم دو ماه طول می کشد تا مشخص شود بدن فرد، علیه ویروس عکس العمل ایمنی ایجاد کرده است یا نه.

*هر سه مرحله آزمایش انسانی الزاماً باید طی شود و در صورت موفقیت تزریق به افراد جامعه شروع شود؟
بله. اگر این سه مرحله طی نشود، نمی توانیم اثر تزریق واکسن را متوجه شویم. وقتی که یک ویروس یا باکتری وارد بدن ما می شود، معمولاً بین دو هفته تا چند ماه طول می کشد تا سیستم بدن ما علیه آن ویروس یا باکتری، فعال شود و به اصطلاح آنتی بادی تولید کُند. اساس واکسیناسیون نیز، همین طور است. بررسی هر مرحله، حداقل دو ماه طول می کشد. بعد از این که نتیجه فاز اول انسانی به دست آمد بلافاصله در مرحله دوم، باید واکسن را به افراد بیش تری تزریق کرد. در این مرحله می توان واکسن را به حدود ۳۰۰ تا هزار نفر تزریق کرد. بعد هم مرحله سوم آزمایش انسانی شروع می شود.

مراحل اول و دوم، تست واکسن مهم است و اگر مرحله اول، موفقیت آمیز باشد و نتایج مرحله دوم، به تدریج معلوم شود، شرکت تولید کننده واکسن باید به طور شبانه روزی شروع به تولید واکسن کند تا به محض این که فاز سوم انسانی که واکسن به چند هزار نفر تزریق می شود و نتایج موفقیت آمیزی داشته باشد، مجوز سازمان غذا و دارو را بگیرد و آن را در سطح انبوه به مردم بدهد.

حتی اگر یک واکسن و دارو به طور ۱۰۰ درصدی در کشور ما موفقیت آمیز باشد، غربی ها می توانند جوسازی کرده و شرایط را برای ما سخت کنند. البته متاسفانه  برخی از مردم کشور ما، دستاوردهای کشورمان را مسخره می کنند و تحت تاثیر فضای رسانه ای مسموم غربی ها علیه ایران قرار می گیرند. در مجموع، مصرف عمومی واکسن داخلی ما، در بهترین شرایط در فروردین و اردیبهشت سال ۱۴۰۰ خواهد بود. در عین حال باید بدانیم الان واکسیناسیونی که در کشورهای غربی انجام می شود محدود به کادر پزشکی و افراد در معرض خطر است ولی رسانه های غربی به نحوی تبلیغات می کنند که انگار، همه افراد واکسینه شده اند.

در ماه های آینده و در کشورهای غربی، اگر تعداد مرگ و میر ناشی از کرونا کاهش پیدا کرد و به هیچ عنوان بالا نرود، این وضع نشان می دهد که واکسن موثر بوده است ولی اگر یک ماه دیگر یا دو ماه دیگر، تعداد تلفات افزایش پیدا کرد، بدانید که واکسن موثر نبوده یا بخش اعظم مردم واکسینه نشده اند.

واقعیت این است که این حالت دوم، بیش تر صحت دارد یعنی تا تمام مردم یا درصد بالایی از مردم، واکسینه نشوند یا مراقبت نکنند، مرگ و میر ادامه دارد. در مجموع، مردم ما باید با دولت همکاری کنند، مراقب سلامتی خودشان باشند، ماسک بزنند و تمام مسائل بهداشتی را رعایت کنند. چرا که تا واکسن کرونا بیاید و اکثریت مردم واکسینه شوند چندین ماه طول می کشد.