بازار؛ گروه ایران: در سال های اخیر، اقتصاد دیجیتال یا اقتصاد دیجیتالی با استفاده از فناوری های نوین از جمله فناوری اطلاعات (I.T)، توسعه پیدا کرده و دولت ها نیز با ایجاد دولت الکترونیک، خدمات بهتر و سریع تری را به شهروندان ارائه می کنند و سعی دارند رضایت مردم را بیش از پیش کسب کنند.
در ایران اگر چه استفاده از تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی و وسایل ارتباطی از جمله موبایل و اینترنت، نسبت به سال های قبل رواج پیدا کرده ولی سرعت ارائه خدمات و زیرساخت های لازم، به اندازه کافی فراهم نشده و البته دغدغه هایی در زمینه توسعه این فناوری های نوین وجود دارد.
در گفت و گوی «بازار» با مهندس سهیل مظلوم ـ از فعالان پیشکسوت کشور در حوزه فناوری اطلاعات ـ اوضاع اقتصاد دیجیتال در ایران و دلایل نامه نگاری فعالان این حوزه به نمایندگان مجلس برای تشکیل کمیسیون تخصصی فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال مورد کند و کاو قرار گرفته است. مهندس مظلوم، یکی از فعالان حوزه فناوری اطلاعات است که طی نامه ای از نمایندگان دوره فعلی مجلس خواسته بودند یک کمیسیون تخصصی در مجلس و در حوزه فناروی اطلاعات و اقتصاد دیجیتال تشکیل شود.
شرایط مرتبط با شیوع ویروس کرونا و مسائلی که تشدید کننده این جریان هستند، کمک می کند به این که ما در این حوزه، به طور پیشروانه رفتار کنیم. به هر حال، مکانیسم قانونگذاری در کشور ما این طور است که تهیه و تصویب هر قانون، چند سال طول می کشد
*در زمان تشکیل دوره یازدهم در خرداد ماه امسال تعداد ۳۵۴ نفر از فعالان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، نامه خطاب به نمایندگان مجلس نوشته و خواستار تشکیل کمیسیون تخصصی «فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال» شدند و جنابعالی، یکی از افراد شاخص و معروف امضا کنندگادن این نامه هستید. به نظر شما، چه ضرورتی وجود داشت که در این نامه تاکید کردید از تشکیل یک کمیسیون در حوزه فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال حمایت می کنید؟
تحولاتی که در جامعه رخ می دهد کل اقتصادهای کلاسیک و سنتی را به سمت اقتصاد دیجیتال می برد و در ایران و جهان، عملاً تحول دیجیتال به یک روند کلی در اقتصاد تبدیل می شود. یک بخش عمده از این تحولات، نیازمند این است که بشود به سرعت و به صورت رگلاتوری و تنظیم گری، برخی قواعد و مقررات را جاری و ساری کرد و حداقل باید همگام با تحولات باشد یا حداقل از آنها خیلی عقب نباشد.
به همین منظور، اگر یک کمیسیون تخصصی در مجلس تشکیل می شد و اختصاصاً به این حوزه می پرداخت، آن موقع این شانس وجود داشت که خیلی از قواعد و مقررات مورد نیاز تصویب شود و اقتصاد متناسب با تحول دیجیتال پیش برود.
این قوانین می توانست در همان کمیسیون تخصصی مجلس تصویب شود و طبق ماده ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به صورت آزمایشی به اجرا درآید، به اجرای قوانین سرعت عمل بدهد، قوانین به روز و روزآمد داشته باشیم و دچار عقب ماندگی در قوانین نباشیم. من از این زاویه، مایل بودم کمیسیون تخصصی «فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال» در مجلس تشکیل شود و بتواند پرچمدار و توسعه دهنده اقتصاد دیجیتال و تحول دیجیال در کُل کشور باشد.
به طور خاص، شرایط مرتبط با شیوع ویروس کرونا و مسائلی که تشدید کننده این جریان هستند، کمک می کند به این که ما در این حوزه، به طور پیشروانه رفتار کنیم. به هر حال، مکانیسم قانونگذاری در کشور ما این طور است که تهیه و تصویب هر قانون، چند سال طول می کشد.
ما اگر همین امروز، اقدامی انجام بدهیم که فرضاً پیشروانه باشد تا به قانون تبدیل شود، قطعاً کهنه شده و غیر قابل استفاده می شود یا میزان استفاده از آن کاهش پیدا می کند. بر این اساس، ما می خواستیم یک کمیسیون مرتبط در مجلس تشکیل شود تا بتواند همگام با تکنولوژی، به توسعه اقتصاد دیجیتال کمک کند.
*در مجلس قبلی یا دهم فراکسیونی به نام اقتصاد دیجیتال تشکیل شده بود و آقای عباسعلی پوربافرانی، نماینده نائین و رئیس این فراکسیون، حتی اعتقاد داشت که باید همگان از مزیت دولت الکترونیک و توسعه اقتصاد دیجیتال بهره مند شوند. در دوره مجلس قبلی، آیا ارتباطاتی با نمایندگان مجلس داشتید و اقداماتی در این حوزه انجام شد؟
فراکسیون، در اصل نگاه تشویق کننده داشته و حامی یک جریان است. در حالی که قواعد و مقررات مربوط به تحول دیجیتال، باید به صورت پیشرفته و بنیان برافکن باشند تا بتوان تحولاتی را در سطح جامعه ایجاد کرد. با همان روال و سازوکارهای کلاسیکی که در جامعه وجود دارد نمی توان کار را پیش برد و عملاً امکان رشد را از ما می گیرد. در دوره قبلی مجلس، نمایندگانی بودند و کارهایی هم انجام دادند. بعضی از آن نمایندگان، در این حوزه پیشرو و حامی بودند ولی این طور نبود که به مکانیسمی تبدیل شده و کارها به سرعت انجام شود.
حداقل در دوره قبلی مجلس، اتفاقی که افتاد تصویب کلیات طرح تشکیل سازمان نظام مهندسی فناوری ارتباطات و اطلاعات (نمافا) بود و به مرکز پژوهش های مجلس و کمیسیون تخصصی ارجاع شد. اگر وقایع آخر سال ۱۳۹۸ و شیوع ویروس کرونا نبود، این امکان وجود داشت که این طرح در همان دوره مجلس، به قانون تبدیل شود.
در نهایت، متاسفانه این طرح در مجلس دهم به تصویب نرسید و در مجلس یازدهم نیز، هنوز این طرح تصویب نشده. من فکر می کنم که تصویب طرح تشکیل سازمان نظام مهندسی فناوری ارتباطات و اطلاعات، می تواند به توسعه اقتصاد مبتنی بر تحول دیجیتال کمک کند.
*امضا کنندگان نامه به نمایندگان مجلس یازدهم، خواستار تشکیل کمیسیون تخصصی «فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال» شده و از تشکیل چنین کمیسیونی اعلام حمایت کرده بودید. طرحی که توسط نمایندگان مجلس یازدهم مطرح شد، پبیشنهاد تشکیل کمیسیون «فناوری اطلاعات، فضای مجازی و اقتصاد دیجیتال» بود.
نمایندگان مجلس در تیر ماه امسال با تشکیل این کمیسیون مخالفت کردند. یکی از انتقادات نمایندگان به تشکیل این کمیسیون این بود که چنین کمیسیونی متمرکز بر بحث های اقتصادی خواهد بود و به مسائل دیگر فضای مجازی از جمله مسائل فرهنگی توجه نخواهد کرد. به اعتقاد شما، الزاماً باید کمیسیون تخصصی مورد نظرتان تشکیل می شد و آیا نمی شد در قالب کمیسیون های تخصصی دیگر مجلس، اهداف مورد نظر را محقق کرد؟
در ارتباط با بحث های فرهنگی، یک کمیسیون تخصصی به نام کمیسیون فرهنگی در مجلس وجود دارد. من در ابتدای صحبت هم اشاره کردم که موضوع اصلی، این است که تحول در این حوزه سریع است و قوانین و مقررات هم، باید همزمان با آن بتوانند سرعت دشاته باشند و بتوانند تغییرات را پوشش بدهند. مهمترین موضوع، سرعت این تحولات است و اگر یک کمیسیون اختصاصی برای این حوزه در مجلس داشته باشیم، همین کمیسیون می تواند قوانینی را برای اجرای آزمایشی در سه یا پنج سال تصویب کند و به صحن علنی مجلس هم نیاید.
چنین وضعی می توانست به این بخش کمک کند وگرنه، قوانین عادی، از مسیر عادی قانونگذاری می گذرند و تا حالا این طور بوده و از این به بعد هم، این طور خواهد بود ولی این مکانیسم به قدری کُند است که جوابگوی تحولات کنونی نیست. در نتیجه، قوانین ما همیشه یک فاز از توسعه ای که در تکنولوژی اتفاق می افتد عقب می افتند.
*از نظر شما سرعت تحولات در تکنولوژی های جدید بیش از سرعت ما در وضع قانون و مقررات مربوطه است.
بله و اگر یک کمیسیون تخصصی و مرتبط وجود داشته باشد، می تواند کاملاً موثر باشد. در مجلس، مسائل مجازی، مسائل فرهنگی و مباحث دیگری هم مطرح است و بالاخره آنها نماینده هستند و حتماً اولویت هایی برای آنها وجود دارد. من به عنوان یک فعال اقتصادی، دلم می خواست و دلم می خواهد کمیسیونی در مجلس وجود داشته باشد که بتواند از در وضع قانون و مقررات نقش جدی ایفا کند، به اقتصاد ما سرعت بدهد و بخشی از خلاء های موجود را برطرف کند. نمایندگان مجلس، اولویت هایی دارند و آنها قابل احترام است.
من اظهار نظر نفی و اثباتی در مورد آن مباحث نمی کنم و فقط می گویم برای مباحث فرهنگی، کمیسیون فرهنگی و برخی کمیسیون های دیگر در مجلس وجود دارد. به هر حال، اگر نمایندگان مجلس به جنبه نوآورانه و اقتصاد دیجیتال توجه ویژه کنند رشد اقتصادی کشور ما بالا رفته و تحولی در این حوزه ایجاد می شود. به نظر من، در شرایط تحریم، این کمیسیون می توانست کمک کننده باشد.
*قبل از این که نمایندگان مجلس با تشکیل این کمیسیون تخصصی مخالفت کنند، آیا رایزنی خاصی با نمایندگان مجلس نداشته اید که ضرورت ها را توضیح بدهید؟
برخی از همکارانی که باعث و بانی این نامه بودند نظرشان این بود که به اندازه کافی رایزنی و لابی با مجلس دارند که نمایندگان، طرح تشکیل این کمیسیون را به تصویب برسانند. در هر صورت، این طرح به تصویب نرسید و مجلس، ملاحظاتی داشت. تعداد نمایندگان مجلس ۲۹۰ نفر است و نمایندگانی که پیگیری تشکیل این کمیسیون بودند، تعدادشان زیاد نبود. ما اعتقاد داریم که باید اقدامات تحول آفرین انجام شود و یک راه هم، همین است که نمایندگان مجلس نسبت به این موضوع حساس باشند و به توسعه اقتصادی و رشد اقتصادی کمک کنند.
از نظر من، باعث تاسف بود که ما نتوانستیم این توجه را در کُلیّت مجلس ایجاد کنیم تا تشکیل این کمیسون تصویب شود. بالاخره این کمیسیون تشکیل نشد و البته نمایندگان مجلس، اولویت های خودشان را دارند.
ما اعتقاد داریم که باید اقدامات تحول آفرین انجام شود و یک راه هم، همین است که نمایندگان مجلس نسبت به این موضوع حساس باشند و به توسعه اقتصادی و رشد اقتصادی کمک کنند
*چهره های با سابقه و پیشکسوتی که در حوزه فناوری اطلاعات فعال هستند از جمله جنابعالی، آیا فعالیتی داشتید که برای اقناع نمایندگان مجلس صحبت و رایزنی کنید؟
من در زمان مجلس یازدهم، به این صورت فعالیت نداشتم و فقط پشتیبان این کار و جزو امضا کنندگان نامه بودم ولی در زمان مجلس دهم، برای تهیه و تصویب طرح تشکیل سازمان نظام مهندسی فناوری ارتباطات و اطلاعات (نمافا) فعالیت داشتم و به همراه همکاران و فعالان این حوزه با نمایندگان مختلف صحبت کردیم و در کمیسیون های تخصصی مجلس حضور پیدا کردیم.
در نهایت کُلیِیات طرح نمافا، در مجلس به تصویب رسید ولی در زمان بررسی طرح تشکیل کمیسیون فناوری اطلاعات، دوستان دیگری پرچمدار بودند. دوستانی بودند که با نمایندگان جدید مجلس یازدهم، ارتباطات خوبی داشتند و بیش تر از منظر ارتباطات، می خواستند تاثیرگذار باشند.
عمده این ۳۵۴ نفری که این نامه را امضا کرده اند، آدم های شناخته شده و صاحب خط مشی در حوزه فناوری اطلاعات (IT) و فناوری ارتباطات و ارتباطات (ICT) بوده و هستند.
*اخیراً و بعد از این که نمایندگان مجلس به تشکیل کمیسیون فناوری اطلاعات و اقتصادی دیجیتال، رای دادند، فراکسیون «اقتصاد دیجیتال و حکمرانی داده» تشکیل شد و اعضای هیات رئیسه این فراکسیون انتخاب شده اند.
رئیس این فراکسیون جدید بر ضرورت توجه و نیاز به اقتصاد دیجیتال تاکید دارد. آیا در وضعیت فعلی و در این چارچوب می توان همان هدف را به نوعی جلو ببرید؟
فراکسیون، حالت هواخواه داشته و اصالت ندارد. تشکیل یک فراکسیون به این صورت است که یک عده از نمایندگان مجلس اعلام می کنند که مثلاً به «ورزش» یا به «فناوری ارتباطات و اطلاعات» علاقه دارند.
فراکسیون ها، الزاماً در ساختار مجلس قدرت تصمیم گیری ندارند و فقط توان تصمیم سازی دارند. این فراکسیون ها می توانند توجه نمایندگان مجلس را جلب کنند و نمایندگان آنها هم به این موضوع با علاقه و دقت بیش تر، توجه می کنند. از این بابت تشکیل فراکسیون ها، خوب است ولی به هر حال نمی توانند جای کمیسیون های تخصصی یا حتی کمیسیون ویژه را بگیرند.
*در روزهای اخیر، فراکسیون اقتصاد دیجیتال و حکمرانی داده، جلسه مشترکی به صورت ویدئو کنفرانس با فعالان حوزه فناوری اطلاعات برگزار کرد. این نوع جلسات مشترک برگزار کردن در وضعیت فعلی که شیوع کرونا هم ادامه دارد، می تواند کمک کند که دست کم یک مقدار از اهداف مورد نظر برای توسعه فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال تحقق پیدا کند؟
من فکر می کنم این نوع روش ها به جواب نمی رسد یا دیر به جواب می رسد. البته برداشت من این طور است.
*اعضای فراکسیون اقتصاد دیجیتال و حکمرانی داده، در کمیسیون های مختلف مجلس عضویت دارند. به نظر شما از این طریق نمی توانند تاثیر بگذارند در این که طرح خاصی در مجلس به تصویب برسد؟
تشکیل فراکسیون، کمک کننده است و این نمایندگان می توانند در پیشبرد طرح موثر باشند. بالاخره اگر بعضی نمایندگان مجلس، در این حوزه فعال برخورد کنند، می توانند توجه دیگران را جلب کنند. اگر تعداد ۳۰ یا ۴۰ نماینده عضو یک فراکسیون مجلس باشند، قاعدتاً می توانند کمک کنند ولی به دلیل این که فراکسیون ها، در ساختار مجلس نقشی ندارند به اندازه کمیسیون های تخصصی نمی توانند تاثیرگذار باشند.
تشکیل فراکسیون، کمک کننده است و این نمایندگان می توانند در پیشبرد طرح موثر باشند. بالاخره اگر بعضی نمایندگان مجلس، در این حوزه فعال برخورد کنند، می توانند توجه دیگران را جلب کنند. اگر تعداد ۳۰ یا ۴۰ نماینده عضو یک فراکسیون مجلس باشند، قاعدتاً می توانند کمک کنند
*تاکید شما بر این است که فقط از طریق تشکیل کمیسیون تخصصی در مجلس می توان اهداف را پیگیری کرد تا اقتصاد دیجیتال توسعه پیدا کند؟
بله. کمیسیون تخصصی در ساختار مجلس می تواند کار قانونگذاری را تسهیل کرده و قوانین را زودتر به نتیجه برساند. البته این طور نیست که تشکیل فراکسیون ها، کار نامناسبی باشد و به هر حال از کسانی که این فراکسیون را تشکیل دادند باید تشکر کرد ولی فراکسیون، در مجموع مکانیسمی برای تصمیم گیری نیست.
*کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، در زیرمجموعه خودش هفت کمیته دارد و یک کمیته آن با عنوان «فناوری اطلاعات، دولت الکترونیک و اقتصاد دیجتال» است. از نظر شما آیا این کمیته در چارچوب کمیسیون برنامه و بودجه، می تواند در این حوزه موثر باشد؟
در کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، نظیر به نظیر کمیسیون هایی که در دولت وجود دارد و بر اساس ساختار تصمیم گیری دولت، کمیته هایی را تاسیس کرده و از این طریق عمدتاً مباحث بودجه ای را بررسی می کنند. تشکیل این کمیته ها، بیش تر معطوف به بودجه و اعداد و ارقام بودجه است. اگر در ساختار فعلی مجلس بخواهد کاری در حوزه اقتصاد دیجیتال و فناوری اطلاعات، انجام شود، قاعدتاً این کار باید در کمیسیون صنایع و معادن مجلس، صورت بگیرد.
*اقتصاد دیجیتال که در سال های اخیر شکل گرفته با استفاده از تکنولوژی های جدید مثل فناوری اطلاعات بوده و همچنان در حال توسعه است. از طرفی، آقای آذری جهرمی، وزیر فناوری ارتباطات و اطلاعات اخیراً گفته بود که بازار این حوزه از ۲۰ هزار میلیارد تومان سال ۱۳۹۵ به حدود ۴۵ هزار میلیارد تومان در حال حاضر رسیده و رشد ۲.۵ برابری محقق شده.
از نظر شما که در حوزه فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال فعالیت دارید، اقتصاد دیجیتال و فناوری های مرتبط با آن در کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر چه وضعیتی دارد؟
ما هنوز خیلی راه در پیش داریم و البته روند رشد ما، روند نامناسبی نیست. الان مسائل مختلفی در سطح ملی وجود دارد و دلایل متعددی هم دارد از جمله شیوع کرونا و این که کارها با دورکاری انجام می شود. از طرفی، صفرهای پول ملی ما به خاطر بی ارزش شدن پول، زیادتر شده. همه اینها نشان می دهد که ما باید پیش نیازهایی را فراهم کنیم تا اقتصاد دیجیتال را توسعه بدهیم.
ما انتظار داریم که یک جریان بزرگ ایجاد شود ولی در حال حاضر، اقتصاد ما با سرعت زیاد به سمت دیجیتال حرکت نمی کند. حقیقتاً من با کمال تاسف می توانم بگویم که چنین هدفی محقق نشده. باز تاکید می کنم که این طور نیست که روند رشد وجود نداشته باشد. بخشی از این عدد و رقم هایی که الان شما مطرح کردید معطوف به بی ارزش شدن پول است و اگر قیمت ها را با قیمت های سال پایه یا مثلاً دو سال قبل، محاسبه کنیم شاید رشد چندانی که امیدوار کننده و جذاب باشد، وجود ندارد.
ما انتظار داریم که یک جریان بزرگ ایجاد شود ولی در حال حاضر، اقتصاد ما با سرعت زیاد به سمت دیجیتال حرکت نمی کند. حقیقتاً من با کمال تاسف می توانم بگویم که چنین هدفی محقق نشده. باز تاکید می کنم که این طور نیست که روند رشد وجود نداشته باشد
*آیا کشورهای دیگر در حوزه اقتصاد دیجیتال و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، واقعاً به نحو مطلوب اقدام کرده و مردم از مزایای این نوع اقتصاد بهره می برند؟
بله. در سطح دنیا، هر ساله آمارهای مختلف از جمله مربوطبه به آمادگی دیجیتال منتشر می شود. ما همیشه در رتبه بندی های جهانی، در نیمه پایین کشورها هستیم. وقتی که رتبه آنها بالاتر است حتماً از این فناوری ها و امکانات، بیش تر استفاده کرده و قطعاً آنها بیش از ما از این امکانات بهره مند می شوند.
در مورد میزان رشدی که باید در کشور ما وجود داشته باشد تا حداقل فاصله ما با دنیا بیش تر نشود، من علامت سوال دارم و نمی توانم بگویم که ما الان در حال کم کردن فاصله خودمان با کشورهای دیگر هستیم. در مجموع، من اعتقاد دارم چاره ای هم به غیر از این وجود ندارد که اقتصاد کلاسیک و سنتی به سمت اقتصاد دیجیتال حرکت کند.
البته این ضرورت به خاطر این نیست که به طور کلی بگوییم این اقتصاد دیجیتال، چیز خوبی است. به طور قاطع می توان گفت که اقتصاد دیجیتال، هزینه های اداره کشور یا اداره هر بخش کشور و اقتصاد را پایین می آورد، شفافیت ایجاد می کند و سرعت فعالیت ها و ارائه خدمات را بالا می برد.
نظر شما