بازار؛ گروه ایران: با شیوع ویروس کرونا، برخی هزینه ها از قبیل خرید ماسک و مواد ضد عفونی کننده، به هزینه خانوارها اضافه شده و با توجه به تداوم این شیوع، این هزینه های همچنان به افراد و خانواده ها تحمیل می شود.
در سطح ملی و بین المللی هم شیوع این ویروس، هزینه های زیادی را به اقتصادهای مختلف وارد کرده و تغییراتی در اقتصاد سلامت و درمان ایجاد شده است. در گفت و گوی «بازار» با دکتر محمدرضا واعظ مهدوی، رئیس انجمن اقتصاد سلامتی، هزینه های تحمیل شده به خانوارها و اقتصاد ایران بررسی شده است.
هزینه هایی که در کشورهای مختلف برای درمان بیماری کرونا انجام می شود به توان مالی آن کشورها بستگی دارد. سرانه هزینه در کشورهای توسعه یافته به طور میانگین ۱۰۰ دلار، در کشورهای در حال توسعه و با سطح درآمدی متوسط ۱۰ دلار و در کشورهای فقیر حدود یک دلار، برآورد شده
*چندین ماه از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا می گذرد و شیوع این ویروس، بحران ایجاد کرد. وضعیت ناشی از کرونا، چقدر هزینه به اقتصادهای جهان و از جمله اقتصاد کشور ما تحمیل کرده است؟
بله. مطالعات جهانی نشان می دهد هزینه هایی که در کشورهای مختلف برای درمان بیماری کرونا انجام می شود به توان مالی آن کشورها بستگی دارد. سرانه هزینه در کشورهای توسعه یافته به طور میانگین ۱۰۰ دلار، در کشورهای در حال توسعه و با سطح درآمدی متوسط ۱۰ دلار و در کشورهای فقیر حدود یک دلار، برآورد شده. به عبارت دیگر، بین کشورهای ثروتمند و کشورهای فقیر، حدود ۱۰۰ برابر تفاوت عملکرد هزینه ها وجود دارد. این هزینه ها، شامل هزینه های مراقبت، هزینه های پیشگیری مثل استفاده از ماسک و مواد ضد عفونی، هزینه های دارویی و هزینه های درمان بیمارستانی از قبیل ونتیلاتور (دستگاه تنفس مصنوعی) و اکسیژن و هزینه های دیگر است.
هزینه های مستقیم بیماری در کشورهای مختلف، بسیار متنوع است. پیش بینی هایی که توسط مجامع بین المللی در این زمینه شده، این است که بار مالی ناشی از کرونا، نابرابری های موجود در جهان را افزایش داده و منجر به بروز آسیب بیش تر، بر کشورهای کم درآمد و طبقات فقیر جامعه شده. علاوه بر این، آثار غیر مستقیم بیماری که منجر به کاهش درآمدها و از بین رفتن فرصت های شغلی شده، اثرات بیش تری بر گروه های کم درآمد و فقیر گذاشته است.
گروه سوم از بار مالی ناشی از بیماری، بار مالی ناشی از بیکار شدن و عدم فعالیت ناگزیر کسانی است که دچار بیماری می شوند و نمی توانند سر کار بروند. بنابراین، آثار مستقیم بیماری شامل هزینه های دارو، درمان و هزینه های پیشگیری است. البته هزینه های پیشگیری، موثرتر از هزینه های درمان بوده یعنی اثربخش تر است ولی بالاخره هزینه های درمانی، ونتیلاتور و هزینه های بیمارستانی، گروه اول هزینه ها هستند.
هزینه های ناشی از تعطیلی کسب و کارها و ممنوعیت بعضی از حرفه ها و مشاغل، نوع دوم هزینه است. هزینه های ناشی از سر کار نرفتن و عدم درآمد کسانی که گذران زندگی آنها به حقوق و دستمزد روزمره شان برمی گردد، گروه سوم هزینه ها هستند.
همه این هزینه ها در تمامی کشورهایی که گرفتار هستند اثر خودش را نشان داده و در کشور ما به همین ترتیب است. پیش بینی می شود که گروه های فقیر و کم درآمد، آسیب پذیری بیش تری در اثر هزینه های بیماری داشته باشند. به همین دلیل، لازم است که سیاست های عمومی، جهت پیدا کند به سمت این که پوشش های مناسب تری برای گروه های فقیر و آسیب پذیر ایجاد شود.
*این بحث مطرح شد که آزمایش تشخیص کرونا یک میلیون تومان هزینه دارد. به طور مشخص آقای عیسی زاده نماینده مجلس که خودش هم به خاطر کرونا در بیمارستان بستری شده بود گفته یک آزمایش کرونا به همراه عکس از ریه ها یک میلیون در بیمارستان های دولتی هزینه دارد.
قیمت خصوصی این آزمایش حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان است و در بخش دولتی حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان می شود. این مقدار هزینه برای آزمایش پی سی آر (تست تشخیص عفونی) است و آزمایش آنتی بادی هم، خیلی کمتر و حدود ۸۰ هزار تومان است.
به بیمارستان خصوصی هم نمی شود گفت که رایگان حساب کن. چون بیمارستان خصوصی هم می گوید بودجه ای ندارد و هزینه ها را باید از محل درآمدها کسب کند. در چنین حالتی، اهمیت تاسیس بیمارستان ها، افزایش تخت بیمارستانی، ایجاد تخت سی سی یو و تجهیز بیمارستانی، توسط بودجه های دولتی مشخص می شود
*یک انتقاد این است که کسانی که به خاطر کرونا کارشان به بستری شدن می کشد در بیمارستان های خصوصی باید ۱۰۰ میلیون تومان هزینه کنند. این مقدار هزینه را قبول دارید؟
درمان بیماران در بیمارستان های دولتی، رایگان است و بر اساس گفته مسئولان، پوشش های بیمه ای برای آنها فراهم شده. در بیمارستان های خصوصی و خصوصاً اگر افراد مبتلا به کرونا، به آی سی یو (مراقبت های ویژه) احتیاج پیدا کنند و مدت بستری در آی سی یو، بیش تر باشد، هزینه ها ممکن است به همین حدود برسد. البته این مقدار هزینه برای بیمارستان خصوصی است. این وضع، نشان می دهد بخش خصوصی در موقعیت های بحرانی، کارایی ندارد و کسانی که معتقد به خصوصی سازی بوده و معتقد هستند با گسترش بخش خصوصی می شود خدمات بهداشتی ـ درمانی بهتری را ارائه کرد، باید این شرایط را ببینند.
چطور امکان دارد یک خانواده کارگر ۱۰۰ میلیون تومان هزینه بستری در یک بیمارستان را بدهد. از طرف دیگر، به بیمارستان خصوصی هم نمی شود گفت که رایگان حساب کن. چون بیمارستان خصوصی هم می گوید بودجه ای ندارد و هزینه ها را باید از محل درآمدها کسب کند. در چنین حالتی، اهمیت تاسیس بیمارستان ها، افزایش تخت بیمارستانی، ایجاد تخت سی سی یو (مراقبت های ویژه قلبی) و تجهیز بیمارستانی، توسط بودجه های دولتی مشخص می شود.
*استفاده بیماران مبتلا به کرونا از بخش مراقبت های ویژه بیمارستان های دولتی، کلاً رایگان است؟
بله. وزارت بهداشت، بارها اعلام کرده هزینه استفاده از آنها در بیمارستان های دولتی رایگان است یا هزینه کمی دارد. با دفترچه بیمه، درمان امکانپذیر است و هزینه خیلی کمتری ایجاد می کند.
*درباره کشور آلمان گفته شده که متوسط هزینه درمان افراد مبتلا به کرونا ده هزار و ۷۰۰ یورو است که با نرخ یوروی ۳۰ هزار تومانی حدود ۳۰۰ میلیون تومان می شود. اگر بیمار نیاز به دستگاه تنفسی داشته باشد هزینه آن ۳۸ هزار یورو می شود که معادل حدود ۲.۵ میلیارد تومان است.
با این مقدار هزینه که در این کشورها برای درمان انجام می شود آیا مراقبت های بهداشتی در آنجا واقعاً نسبت به کشور ما باکیفیت تر است؟
ممکن است که تفاوت کیفیت هم وجود داشته باشد ولی حتی در کشور آلمان، برای بیمه شدگان هزینه درمان کرونا، خیلی ارزان تر است. به طور کلی در کشورهای اروپایی، بخش خصوصی درمان بسیار محدود است. بیش از ۹۵ درصد خدمات درمانی مورد نیاز مردم، توسط بخش دولتی تامین می شود. در بریتانیا، این عدد بیش تر و حدود ۹۷ درصد است.
به طور کلی، دولت های مختلف به اهمیت این موضوع پی برده اند که خدمات بهداشتی ـ درمانی، جزو بخش عمومی (Public Sector) یعنی جزو کالاهای عمومی است. تامین کالاهای عمومی هم معمولاً بر عهده دولت است و دولت ها در این زمینه، سعی می کنند پوشش هزینه ها را فراهم کنند. در کشوری مثل آلمان از طریق نظام بیمه ای، این هدف دنبال می شود و در کشوری مثل بریتانیا از طریق سامانه طب ملی، این خدمات تامین می شود.
در ایران هم، هزینه های درمان در بخش دولتی، خیلی کمتر از بخش خصوصی است یعنی عدد ۱۰۰ میلیون تومان هزینه درمان کرونا، مربوط به بستری شدن در بخش خصوصی است و آن هم در تهران و تعدادی از شهرها وجود دارد.
اغلب نقاط کشور ما، تحت پوشش بیمارستان های دولتی هستند ولی بالاخره در بیمارستان ها، این موضوع مطرح است و یک مقدار در تجویز داروها، ابعاد اقتصاد سلامت به خوبی دیده نمی شود و رعایت نمی شود. متاسفانه بزرگترین کارخانه دارو سازی تولید داروهای ضد ویروسی ما در استان کرمانشاه و در شرایط فعلی، تعطیل است و کار نمی کند.
تعطیلی این کارخانه، جای انتقاد دارد چرا که الان ساختار وزارت بهداشت، نیازمند تامین داروهای مختلف است ولی مشکلات این کارخانه را برطرف نمی کند که فعال شود. چرا نهادهای نظارتی پیگیری نمی کنند که در این شرایط، این کارخانه فعالیت کند. این کارخانه با بالاترین استانداردها توسط بخش خصوصی ایجاد شده و باید کمک شود که مشکلات آن برطرف شود. درچارچوب قانون رفع موانع تولید، باید به این موضوع رسیدگی و مشکلات آن برطرف شود.
اگر این کارخانه فعال شود، می تواند داروی مورد نیاز بیماران را با قیمت بسیار ارزان تر نسبت به آنچه که الان وارد می شود، تولید کند. مگر سیاست ما، سیاست حمایت از تولید نیست چرا باید به جای تولید، به سمت واردات حرکت کنیم.
*بعد از شیوع ویروس کرونا، هزینه های جدیدی مثل خرید ماسک به سبد هزینه خانوار اضافه شده. آقای حریرچی، معاون وزارت بهداشت گفته بود که در این دوره هزینه سلامت خانوار از ۳.۷ به ۸ درصد رسیده و در روستایی ها از ۴.۹ درصد به ۱۲.۹ درصد و در خانوارهای دارای فرد بیش از ۶۰ سال، هزینه سلامت به ۱۲.۳ درصد از سبد خانوار رسیده است.
به نظر شما، آیا این مقدار از افزایش هزینه ها که ناشی از شیوه کرونا بوده، هزینه قابل توجهی است؟
آخرین اطلاعاتی که ما از سبد هزینه خانوار داریم مربوط به سال ۱۳۹۸ است و فقط در اسفند سال گذشته بود که این ویروس شیوع پیدا کرد و اثرات این هزینه، خودش را در مطالعات درآمد ـ هزینه سال ۱۳۹۹ نشان خواهد داد. این مطالعات در مرداد ماه سال ۱۴۰۰ جمع بندی خواهد شد. بنابراین، این افزایش هزینه ها مربوط به سایر سیاست هایی است که در حوزه بهداشت ـ درمان دنبال شده و مربوط به این است که به جای تولید دارو، داروهای وارداتی و گران قیمت آمده.
این داروهای گران قیمت هم، بدون نظارت کافی توسط بعضی از مطب ها و واحدهای درمانی، نسخه شده و تجویزهای نابجا انجام می شود. مربوط به این است که بخشی از هزینه های مورد نیاز مردم در بیمارستان های دولتی تامین نمی شود و بیماران به بیمارستان های خصوصی سوق داده می شوند. همچنین اقداماتی هم که به نوعی ناشی از نیازهای القایی است، در افزایش هزینه ها موثر بوده است.
*آقای حریرچی در تیر ماه ۱۳۹۹ گفته اند که هزینه های سلامت به خاطر شیوع کرونا افزایش پیدا کرده و از ۳.۷ به ۸ درصد از سبد هزینه خانوار رسیده است.
ایشان به خوبی به وضعیت آمار و به گزارشات آماری اِشراف دارند و گفته اند هزینه ها اضافه شده و به احتمال قوی نباید گفته باشند به خاطر کرونا بوده است.
*به طور مشخص گفته اند هزینه های جدیدی مثل وسایل ضد عفونی و ماسک و مواد شوینده به سبد خانوار اضافه شده و هزینه سلامت خانوار به ۸ درصد رسیده است.
آنچه که من می توانم بگویم این است که مطالعات وضعیت هزینه بهداشت ـ درمان از طریق مطالعات درآمد ـ هزینه خانوار قابل محاسبه است. این مطالعات نشان داده که در طول ۱۰ سال گذشته، سال به سال هزینه های بهداشتی و درمانی زیادتر شده.
*به نظر شما، سهم هزینه سلامت از سبد هزینه خانوار چقدر است؟
الان در خانوارهای روستایی حدود ۱۲ درصد است ولی خانوارهای شهری ۸ درصد است.
مطالعات وضعیت هزینه بهداشت ـ درمان از طریق مطالعات درآمد ـ هزینه خانوار قابل محاسبه است. این مطالعات نشان داده که در طول ۱۰ سال گذشته، سال به سال هزینه های بهداشتی و درمانی زیادتر شده
*شما اعتقاد دارید که هزینه های مربوط به کرونا اضافه می شود. قاعدتاً با اضافه شدن این نوع هزینه، هزینه سلامت خانوار بالاتر می رود.
ممکن است کمتر شود. چرا که در شرایط کرونایی، تعدادی از افراد دچار کرونا می شوند و هزینه های آنها بیش تر می شود ولی بخش مهمی از خانواده ها، مقررات بهداشتی را رعایت می کنند، از ماسک استفاده می کنند، کمتر بیمار می شوند و کمتر به بیمارستان مراجعه می کنند.
به نظر من، سر جمع هزینه های بهداشتی و درمانی خانوار، کمتر خواهد شد ولی این حدس و برآورد است. ما باید صبر کنیم که محاسبات آن، در پایان سال انجام شود و ببینیم که چگونه می شود. بر اساس ارزیابی ها از مجموع هزینه ها چه در بیمه ها و چه سایر بخش ها، تا الان یک مقدار رعایت مقررات و ضوابط بهداشتی و پیشگیری از بیماری ها، هزینه های خانوارها کاهش پردا کرده است. الان هزینه های داروی خیلی از خانواده هایی که به کرونا مبتلا نشده اند کمتر شده و هزینه مراجعات آنها به پزشک، کمتر شده.
*در دوره قبل از شیوع کرونا، در حد ۱۰ تا ۱۵ درصد از بیماران بستری شده در یمارستان ها نیاز به اکسیژن داشته اند ولی الان و در دوره شیوع کرونا ۹۵ درصد از بیماران مبتلا به کرونا به اکسیژن نیاز دارند و به همین علت تعداد زیادی اکسیژن ساز هم برای بیمارستان ها خریداری شده.
در سطح بیمارستان و با این نوع هزینه ها، می شود گفت هزینه های زیادی به کشور تحمیل می شود؟
بله. در بیمارستان ها، مراجعات اشخاص و هزینه دستکش و ماسک وجود دارد و همه اینها هزینه هایی است که تحمیل می شود و هزینه ها را افزایش می دهد.
*البته آقای دکتر جهانپور رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت هم گفته که هزینه درمان هر بیمار مبتلا به کرونا در بیمارستان برای وزارت بهداشت به طور میانگین ۱۹ میلیون تومان است.
بیش از ۹۰ درصد مبتلایان احتیاج به بستری شدن ندارند و لی برای بیمارانی که بستری شوند این هزینه ها ممکن است.
*یک مشکل بیمارستان ها در وضعیت فعلی این است که افراد برای درمان و جراحی به بیمارستان ها مراجعه نمی کنند و درآمد بیمارستان ها پایین آمده. جنابعالی گفتید یک مقدار از هزینه سلامت برخی خانوارها کاهش پیدا کرده است.
آیا شما این موضوع کمتر مراجعه کردن به بیمارستان ها و کاهش هزینه برخی خانوارها را در نظر گرفته اید یا نه؟
در مجموع، هم کمتر بیمار می شوند و هم این که کسانی که بیمار می شوند کمتر به بیمارستان مراجعه می کنند.
*فرضاً جراحی های ضروری به تعویق می افتد و هزینه ها کمتر می شود.
بالاخره افراد، جراحی های الکتیو (غیر اورژانسی/Elective) را به تعویق می اندازند ولی جراحی های مورد نیاز را نمی توانند به تعویق بیندازند یعنی اگر یک فرد سنگ کیسه صفرا پیدا کند یا آپاندیسیت پیدا کند یا فردی که بخواهد فرزندی به دنیا بیاورد نمی تواند بگوید کرونا شیوع پیدا کرده و من به بیمارستان نمی روم. این نوع افراد مجبور می شوند که به بیمارستان مراجعه کنند و کارشان را انجام بدهند.
*طرح تحول سلامت، طرحی بود که دولت آقای روحانی به اجرای آن افتخار می کرد. با شیوع ویروس کرونا، این طرح چه وضعیتی پیدا کرده است؟
به نظر می رسد با تغییر وزیر و تغییر مدیریت، از اهمیت طرح تحول سلامت در وزارتخانه کاسته شده. در زمانی که آن طرح بود ما کمتر شاهد مشکل مالی بیماران بودیم یعنی هزینه بیماران در بیمارستان ها، تامین و پرداخت می شد.
در آن دوره پرداختی از جیب بیماران به حداقل رسیده بود و پوشش بیمه ای بسیار کامل شده بود. همه افرادی که فاقد بیمه بودند دفترچه بیمه دریافت کرده بودند و مردم از نظر هزینه های درمانی، در یک رفاه و آسایش قرار داشتند. الان به نظر می رسد که آن رفاه و آسایش یک مقدار کاهش پیدا کرده است.
*در سال های قبل، برخی برداشت ها از صندوق توسعه ملی برای طرح تحول سلامت انجام شد...
هیچ برداشتی از صندوق توسعه ملی نشد.
با تغییر وزیر و تغییر مدیریت، از اهمیت آطرح تحول سلامت در وزارتخانه کاسته شده. در زمانی که آن طرح بود ما کمتر شاهد مشکل مالی بیماران بودیم یعنی هزینه بیماران در بیمارستان ها، تامین و پرداخت می شد
*در سال ۱۳۹۷ اعلام شد که ۵۰۰ میلیون یورو برداشت شده و در اختیار سازمان بیمه سلامت قرار گرفته است.
آن برداشت ربطی به طرح تحول سلامت ندارد و برای کاهش بدهی ها بود. در طرح تحول قرار بود که ۱۰ درصد از درآمدهای حاصل حذف یارانه حامل های انرژی و هدفمند سازی یارانه ها، برای طرح تحول سلامت اختصاص پیدا کند.
یکی از منابع درآمدی آن طرح، همین بود و یک منبع دیگر این بود که یک درصد از مالیات بر ارزش افزوده به طرح تحول اختصاص پیدا کند. اگر این رقم داده می شد کمبودی در طرح تحول ایجاد نمی شد.
*بعد از شیوع کرونا قرار شد یک میلیارد یورو از صندوق توسعه ملی برداشت شود و به وزارت بهداشت تخصیص پیدا کند. در حال حاضر، طرح تحول سلامت متوقف شده یا همچنان ادامه دارد؟
مسئولان می گویند این طرح ادامه دارد، اما به نظر من، مثل سابق، مورد پیگیری و حمایت لازم قرار نمی گیرد. متاسقانه این اِشکال در کشور ما وجود دارد که بسیاری از طرح ها و برنامه ها، به افراد مرتبط است و با تغییر مدیران، برنامه ها عوض می شود. البته در سایر کشورها، چنین حالتی وجود دارد و این ایراد به چشم می خورد. برای مثال، طرح اوباما کِر (مراقبت مقرون به صرفه/ Obama Care) با آمدن آقای اوباما رئیس جمهور آمریکا، ایجاد شد و با آمدن ترامپ از بین رفت.
*در کشور ما و بعد از شیوع ویروس کرونا، هزینه پرداختی خانوارها از جیب خودشان افزایش پیدا کرده است؟
به نظر می آید این طور شده باشد. چون بخشی از هزینه ها توسط بیمه ها انجام می شود ولی هزینه آزمایش از جیب مردم پرداخت می شود و بار مالی ایجاد کرده است.
نظر شما