رضا عمویی؛ بازار: به تازگی گمرک ایران اعلام کرده است که حجم تجارت خارجی این کشور با مجموع پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا طی پنج ماه اول سال‌جاری دو میلیارد و ۷۹۱ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل (۲ میلیارد و ۶۳۵ میلیون و ۱۵۰ هزار دلار) رشد ۶ درصدی داشته است.
همچنین براساس آمار رسمی گمرک، میزان کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا از ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد امسال، ۸۲۳ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل (۶۷۹ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار) رشد ۲۱ درصدی را نشان می‌دهد.
این میزان افزایش تجارت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از هرچیز نشان دهنده اهمیت روز افزون این اتحادیه اقتصادی در تجارت خارجی ایران دارد.
از اتحادیه گمرکی تا ساختار اقتصادی
اتحادیه اقتصادی اوراسیا فعالیت خود را رسما از ابتدای ژانویه سال ۲۰۱۵ آغاز کرد، اما ساختار آن با تکامل یک اتحادیه گمرکی که پیشتر تاسیس شده بود، شکل گرفت.
این اتحادیه اقتصادی ریشه در پیشنهاد نور سلطان نظر بایف، رئیس جمهور قزاقستان در سال ۱۹۹۴درجهت تشکیل یک بلوک تجاری منطقه‌ای دارد.
پس از طرح این پیشنهاد، در سال ۲۰۰۰، کشورهای بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و تاجیکستان جامعه اقتصادی اوراسیا را با هدف ایجاد بازار مشترک برای کشورهای عضو به وجود آوردند که ازبکستان نیز در سال ۲۰۰۶به آن پیوست.
در سال ۲۰۰۷، روسیه، قزاقستان و بلاروس درباره ایجاد یک اتحادیه گمرکی میان خود به توافق رسیدند. در سال ۲۰۰۹ ابتدا توافقاتی میان مسکو، آستانه و مینسک در خصوص ایجاد تعرفه گمرکی مشترک (ایجاد کد مشترک به جای قوانین داخلی) صورت پذیرفت و در نهایت، توافقات مذکور به امضای رؤسای جمهوری سه کشور رسید و بدین ترتیب، اتحادیه گمرکی در سال ۲۰۱۰میان این سه کشور شروع به فعالیت کرد.
در نهایت اتحادیه اقتصادی اوراسیا از ادغام اتحادیه گمرکی منطقه اوراسیا و نیز جامعه اقتصادی اوراسیا و به منظور آن چه مدرن سازی همه جانبه، همکاری و بهبود رقابت پذیری اقتصادهای ملی و ایجاد شرایط توسعه پایدار برای بهبود شرایط زندگی جمعیت کشورهای عضو عنوان شده، ایجاد گردید و فعالیت خود را رسما از ابتدای ژانویه سال ۲۰۱۵ آغاز کرد.
همچنین ارمنستان در ۲ژانویه ۲۰۱۵و قرقیزستان در ۶اوت ۲۰۱۵به عضویت کامل اتحادیه اقتصادی اوراسیا درآمدند و براین اساس در حال حاضر اعضای این اتحادیه شامل کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان می باشند.
باز شدن پای ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا
از همان سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) و با تاسیس اتحادیه اقتصادی اوراسیا که دو سال پس از روی کار آمدن دولت اول حسن روحانی بود، تهران نیز مذاکراتی را برای گسترش ارتباط با این اتحادیه اقتصادی دنبال کرد و سرانجام در سال ۲۰۱۷ موافقتنامه همکاری اولیه میان ایران و اتحادیه اقتصادی اورآسیا به امضا رسید.
پس از آن در می سال ٢٠١٨(اردیبهشت ۱۳۹۷)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران با هدف افزایش مبادلات تجاری میان دو طرف توافقنامه موقتی را پیرامون منطقه آزاد تجاری امضا کردند و نکته قابل توجه این بود که امضای این توافق ۱۰ روز پس از خروج یکجانبه و غیرقانونی واشنگتن از توافق هسته‌ای برجام صورت گرفت.
براساس این موافقتنامه، ایران از اتحادیه اقتصادی اوراسیا امتیازات گمرکی خاصی دریافت کرده و کشورهای این اتحادیه هم این امکان را خواهند داشت تا حجم صادرات خود به ایران را تا ۷۵ درصد افزایش دهند. ایران نیز می‌تواند با امتیازاتی که دریافت می‌کند، صادرات کالاهای خود به مقصد پنج کشور اوراسیایی را تا چند برابر افزایش دهد.
با وجود امضای این موافقتنامه اما ایران هنوز عضو این اتحادیه اقتصادی نیست، اگرچه درخواست عضویت از سوی ایران ارائه شده است.
اهمیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای ایران در چیست؟
آمار اخیر ارائه شده از سوی گمرک ایران که از رشد تجارت این کشور با اتحادیه اقتصای اورآسیا حکایت دارد، نشان دهنده آن است که موافقتنامه دو طرف پیرامون ایجاد منطقه تجاری آزاد روند روبه رشدی را دنبال می کند و در صورت تداوم رشد فعلی می توان امید داشت که منطقه آزاد تجاری به صورت کامل میان دو طرف محقق شود.
گزارش گمرک ایران همچنین حاکی از آن است که تهران چشم امیدی بسیاری به توسعه تجارت و ایفای نقش پررنگ تر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارد.
در این میان باید توجه داشت که اتحادیه اقتصادی اوراسیا بلوک اقتصادی به نسبت قدرتمندی در منطقه به شمار می رود. کشورهای عضو این اتحادیه در مجموع دارای ۲.۲ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی هستند که این میزان ۲.۳ % تولید ناخالص داخلی جهانی به شمار می رود.
این اتحادیه همچنین بیش از ۲.۵ درصد از جمعیت کل جهان را داراست و مجموع تولیدات نفت و انرژی آن به بیش از ۱۴ درصد از کل تولید نفت جهان می رسد. اتحادیه اقتصادی اوراسیا همچنین از نظر زیرساخت های ارتباطی نیز موقعیت به نسبت مناسبی دارد و با ۱۰۷ هزار کیلومتر راه آهن به عنوان منطقه‌ای با زیرساخت قابل توجه به شمار می رود.
در صورت پیوستن ایران به اتحادیه مذکور، بلوک قدرتمندی از انرژی در حوزه تولید نفت ایجاد خواهد شد که این بلوک قدرتمند به افزایش وزن استراتژیک اتحادیه اورآسیا منجر خواهد شد.
مزیت جغرافیایی این اتحادیه نیز برای ایران، هم مرز بودن با ارمنستان به عنوان یکی از اعضای آن است که سهولت دسترسی برای تجارت زمینی را برای ایران ایجاد خواهد کرد و از طریق ارمنستان ایران می تواند روابط تجاری خود با اعضای اتحادیه اوراسیا تا قزاقستان و قرقیزستان را ادامه دهد.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا همچنین به نظر می رسد که آینده روشنی را در مناسبات منطقه‌ای دارا باشد و در حال حاضر ۱۰ کشور دیگر علاوه بر ایران عضو ناظر آن هستند که همزمان تقاضای عضویت در این اتحادیه اقتصادی را نیز مطرح کرده‌اند. این کشورها از تونس در شمال آفریقا تا مولداوی در اروپای شرقی و هند و چین و مغولستان را شامل می شود و در صورت عضویت این کشورها دامنه اتحادیه مذکور فرامنطقه ای خواهد بود.
یک نکته قابل توجه دیگر در کارایی اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای ایران، توسعه روابط تجاری غیرغربی همزمان با تحریم ها و فشارهای اقتصادی از سوی آمریکا علیه ایران است.
به عبارت دیگر همزمان با محدودیت های اعمالی خزانه داری آمریکا برای تعاملات تجاری و حتی انرژی با ایران، کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا که شامل شرکت های غیرغربی هستند، توان و امکان بیشتری برای تعامل تجاری با ایران در مقایسه با شرکت های اروپایی و غربی خواهند داشت و ایران نیز همین ظرفیت تجاری و اقتصادی اتحادیه اقتصادی اوراسیا بویژه همزمان با تحریم‌های یکجانبه آمریکا را در نظر دارد.
این موضوع را مقامات ایرانی نیز به دقت زیر نظر دارند و از جمله «سردار سید رحیم صفوی»، دستیار و مشاور عالی مقام معظم رهبری به تازگی در نشست هماهنگی همایش بین المللی اتحادیه اقتصادی اوراسیا اعلام کرده است که اتحادیه اقتصادی اوراسیا به عنوان فضای گشایش اقتصادی کشور برای واردات و صادرات در دوره تحریم‌ها مورد توجه می باشد.
ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا با چشم باز
با وجود مزایای قابل توجهی که عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا خواهد داشت، اما لازم است تا ایران عضویت و پیوستن کامل به این اتحادیه را با چشمان باز و در فرصت مناسب دنبال کند.
به عبارت دیگر عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا برای اعضای این اتحادیه نیز فرصتی طلایی و بسیار مهم است. فرصت طلایی عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا از آن روست که ایران به عنوان پل ارتباطی این اتحادیه با خلیج فارس و مرکز ترانزیت انرژی خاورمیانه به شمار می رود و عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا فرصت های مهمی را برای اعضای این اتحادیه از نظر دسترسی به بازار انرژی و مسیر ترانزیتی و استراتژیک خلیج فارس فراهم خواهد کرد.
با توجه به این امتیاز و مزیت نسبی ایران، خوب است که مقامات ایرانی از این موضوع درجهت کسب بیشترین منافع تجاری ایران استفاده کنند. در شرایطی که تراز تجاری ایران با روسیه به عنوان مهمترین عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا منفی است و واردات ایران بیش از صادرات به روسیه است، عضویت صرف در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می تواند به منفی شدن بیشتر تراز تجاری ایران با روسیه انجامد.
لذا پیش از عضویت کامل ایران در این اتحادیه لازم است تا تهران با رفع موانع صادرات تلاش کند تا تراز تجاری خود با مهمترین عضو اتحادیه اوراسیا یعنی روسیه را بهبود قابل توجهی ببخشد تا پس از عضویت تحت تاثیر افزایش واردات گسترده از سوی روس ها قرار نگیرد و فاصله منفی تراز تجاری فعلی با روسیه از این بیشتر نشود.
همچنین با توجه به تداوم تحریم های بانکی و نقل و انتقالات مالی، ایران نیاز دارد تا بر سر ایجاد یک کانال مالی و بانکی مستقل با اعضای اتحادیه اوراسیا به یک جمع بندی عملی دست یابد، چون همزمان با تداوم تحریم های بانکی آمریکا علیه ایران، در صورت فقدان یک کانال بانکی مستقل شاید ایران نتواند از مزایای پیوستن به این اتحادیه بصورت کامل بهره‌مند شود و فقدان کانال بانکی مستقل یکی از مهمترین چالش‌های ایران برای گسترش روابط با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به شمار می رود.
نظر شما