بازار؛ گروه خودرو: بازار خودروی کشور با یک تناقض عمیق رو به روست؛ تناقضی که سال ها است در فضای عمومی تکرار می شود اما کمتر به ریشه های فنی و ساختاری آن پرداخته شده است: چرا خودروهای نو در ایران عمر مفید کوتاه تری نسبت به استاندارد جهانی دارند؟ در حالی که در بازارهای توسعه یافته، یک خودروی معمولی کلاس اقتصادی می تواند بین ۸ تا ۱۲ سال با سطح اولیه کارایی کار کند، در ایران بسیاری از خودروهای سه سال کارکرده با افزایش مصرف سوخت، افت شتاب، بالا رفتن سطح آلایندگی و از کار افتادن قطعات کلیدی رو به رو می شوند؛ اتفاقی که در نگاه اول ذهن را به سوی کیفیت ساخت خودرو هدایت می کند، اما واقعیت پیچیده تر از این برداشت ساده است. در یک اکوسیستم خودرویی سالم، تنها تولید خودرو اهمیت ندارد؛ بلکه «محیطی» که خودرو در آن تنفس می کند، کیفیت و عمر آن را تعیین می کند. این محیط شامل سه بخش اصلی: کیفیت سوخت، فرهنگ نگه داری و نظام نظارت دوره ای به آلایندگی است.
اگر یکی از این سه بخش دچار اختلال باشد، خودرو حتی اگر به روز و استاندارد باشد، دوام خود را از دست می دهد. اگر هر سه بخش همزمان دچار مشکل باشند نتیجه چیزی جز فرسودگی زودرس و تبدیل وسیله نقلیه چندساله به یک منبع جدی آلودگی هوا نخواهد بود. در این گزارش سعی کردیم با فاصله گرفتن از نگاه احساسی یا مقصر سازی یک سویه، تصویر کامل تری ارائه دهد؛ تصویری که نشان می دهد چرا خودروهای صفر کیلومتر، تنها پس از سه تا پنج سال، رفتاری شبیه خودروهای ۱۰ تا ۱۵ ساله از خود بروز می دهند؟
نخستین حلقه که خودروهای نو را وارد سراشیبی فرسودگی می کند، سوخت است. استاندارد یورو۵ و یورو۶ تنها زمانی در عمل معنا دارد که سوخت نیز با همین استانداردها هم خوان باشد
سوخت کم کیفیت؛ ضربه خاموش به کاتالیست و عملکرد موتور
نخستین حلقه که خودروهای نو را وارد سراشیبی فرسودگی می کند، سوخت است. استاندارد یورو۵ و یورو۶ تنها زمانی در عمل معنا دارد که سوخت نیز با همین استانداردها همخوان باشد. اما در ایران، نوسان عدد اکتان، استفاده از ترکیبات ارزان و میزان بالای گوگرد در دوره هایی از توزیع سوخت، موتور را وادار به رفتار محافظه کارانه می کند. وقتی اکتان پایین باشد، ECU برای جلوگیری از ناک مجبور می شود زمان جرقه را عقب بیندازد؛ عقب انداختن جرقه یعنی کاهش توان و افزایش مصرف؛ این تغییر کوچک در تنظیمات موتور اگر چه برای حفاظت از موتور ضروری است، اما به مرور، خودرو را از حالت استاندارد دور می کند. با این حال، خطر اصلی، گوگرد است. گوگرد بالا باعث مسمومیت کاتالیست می شود؛ قطعه ای که مسئول تبدیل گازهای سمی به گازهای کم ضرر است و ستون فقرات کنترل آلایندگی خودرو محسوب می شود. کاتالیست در شرایط استاندارد باید تا حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار کیلومتر بدون مشکل کار کند. اما در صورت تماس مداوم با سوخت گوگرد دار، منافذ آن بسته می شود و ظرفیت تبادل شیمیایی اش از بین می رود. وقتی کاتالیست از کار بیفتد، خودرو حتی اگر دو یا سه سال عمر داشته باشد، آلایندگی معادل یک خودروی فرسوده ۱۵ ساله تولید می کند و این اتفاق در ایران بارها مشاهده شده است. به این ترتیب، خودرو بدون آن که مشکل ساخت داشته باشد، در محیطی فعالیت می کند که هزینه فرسودگی را ناخواسته به آن تحمیل می کند.
حلقه دوم، رفتار مصرف کننده و فرهنگ نگه داری است. در بسیاری از بازارها، سرویس دوره ای شامل تعویض فیلترها، بررسی کاتالیست، تست سنسور اکسیژن و به رو زرسانی نرم افزاری ECU بخشی از مسئولیت مالک خودرو است
فقدان فرهنگ نگه داری و تعویض قطعات آلایندگی
حلقه دوم، رفتار مصرف کننده و فرهنگ نگه داری است. در بسیاری از بازارها، سرویس دوره ای شامل تعویض فیلترها، بررسی کاتالیست، تست سنسور اکسیژن و به روزرسانی نرم افزاری ECU بخشی از مسئولیت مالک خودرو است. اما در ایران، نگه داری فنی به یک موضوع ثانویه تبدیل شده و اغلب تا زمانی که خودرو دچار ایراد جدی نشود، اقدام اصلاحی صورت نمی گیرد. مهم ترین نمونه این مسئله، تعویض کاتالیست و سنسور اکسیژن است. این دو قطعه مستعد فرسودگی هستند و نقش حیاتی در کنترل آلایندگی دارند، اما هزینه بالای نمونه های اصل و وجود قطعات تقلبی در بازار، مصرف کنندگان را به سمت استفاده از «مدل های غیراستاندارد» هدایت می کند. در بسیاری از موارد، کاتالیست غیر استاندارد تنها چند ماه کار می کند؛ در نتیجه موتور دوباره وارد چرخه آلایندگی بالا و مصرف سوخت بیشتر می شود. به این ترتیب، خودرو که تازه چند ساله شده، از نظر عملیاتی تفاوت چندانی با خودروهای ۱۰ ساله ندارد. از سوی دیگر، فقدان سرویس منظم سیستم سوخت رسانی، عدم تعویض فیلتر هوا و بنزین، و انجام تعمیرات غیراستاندارد در تعمیرگاه های غیرمجاز، به تدریج عملکرد موتور را کاهش می دهد. این روند آرام و بی صدا است، اما پس از چند سال، نتیجه آن یک خودرو با مصرف بالا، آلایندگی شدید و افت توان محسوس است.
خلا قانونی در تست های دوره ای؛ حلقه گمشده مدیریت آلایندگی
سومین و شاید تعیین کننده ترین عامل، نظام نظارتی است. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، خودروها سالانه یا دو سالانه تحت آزمون های دقیق قرار می گیرند. نظام هایی شبیه MOT انگلستان تضمین می کند خودرو از نظر آلایندگی، ایمنی، سلامت چرخ ها و کارکرد موتور قابل تردد باشد. خودرویی که یکی از این آزمون ها را پاس نکند، اجازه حرکت در شهر را ندارد. اما در ایران، خودروهای نو پنج سال از معاینه فنی معاف هستند؛ تصمیمی که با کیفیت فعلی سوخت، فرهنگ نگه داری و فشار کاری بالا در شهرها، نتیجه ای جز آزاد شدن خودروهای معیوب ندارد. در عمل، بسیاری از خودروهای سه ساله با کاتالیست خراب و مصرف بالا، بدون هیچ مانعی در شهر تردد می کنند. معاینه فنی دوره ای کوتاه مدت تنها یک ابزار قانونی نیست؛ بلکه یک ابزار تربیتی است. اگر تست های اجباری هر سال اجرا شود، مالک مجبور به نگه داری مناسب است. در غیاب این نظام، نگه داری تبدیل به یک هزینه قابل تعویق می شود و این تعویق، کیفیت ناوگان را بهسرعت کاهش می دهد.
فرسودگی زودرس خودروهای نو در کشور نتیجه مستقیم سه عامل به هم پیوسته؛ سوخت نامنطبق با استاندارد، نگه داری ضعیف، و نبود سازوکار نظارت دوره ای است
سه ضلع اصلی در کاهش آلودگی
فرسودگی زودرس خودروهای نو در کشور نتیجه مستقیم سه عامل به هم پیوسته؛ سوخت نامنطبق با استاندارد، نگهداری ضعیف و نبود سازوکار نظارت دوره ای است. در چنین اکوسیستمی، حتی بهترین خودروها نیز نمی توانند کیفیت اولیه خود را حفظ کنند. خودرو به طور مداوم تحت فشار سوخت غیراستاندارد قرار می گیرد، مالک تفاوت واقعی قطعات استاندارد و غیراستاندارد را درک نمی کند و قانون نیز الزام کافی برای بازگشت خودرو به سطح آلایندگی اولیه را ایجاد نمی کند. نتیجه، ناوگانی است که تنها چند سال پس از تولید، به سرعت به سمت فرسودگی حرکت می کند؛ روندی که هم هزینه اقتصادی دارد، از افزایش مصرف و تعمیرات گرفته تا کاهش ارزش خودرو و هم هزینه زیست محیطی، زیرا شهرها با موج جدیدی از آلایندگی ناشی از خودروهای کم سن و سال اما پرآلاینده رو به رو می شوند. اصلاح این چرخه تنها با اصلاح یکی از حلقه ها ممکن نیست. سوخت استاندارد، نگه داری استاندارد و قانون استاندارد، سه ضلع مثلثی هستند که اگر یکی از آن ها تضعیف شود، دو ضلع دیگر نیز کارکرد خود را از دست خواهند داد.
نظر شما