بازار؛ گروه ایران: بازار خودرو، یکی از بازارهای اقتصاد ایران است که مدتی است دچار التهابات قیمتی شده اند. افزایش قیمت در برخی بازارها از جمله بازار سکه و طلا، به علت افزایش شدید قیمت های جهانی طلا در دوره شیوع کرونا و رکود اقتصادی حاصل از این بحران، ممکن است پذیرفتنی باشد ولی افزایش قیمت شدید خودرو یا مسکن، جای سوال دارد.
در گفت و گوی «بازار» با دکتر جواد مرزبان راد کارشناس صنعت خودرو، علل و عوامل التهابات قیمتی این بازار و استراتژی کلی تولید خودروی با کیفیت داخلی، بررسی شده است.
*در ماه های اخیر نوسانات قیمتی زیادی در بازار خودرو اتفاق افتاده و قیمت خودروهای مختلف جهش قیمتی داشته اند. به نظر شما به عنوان کارشناس این صنعت، این اتفاقاتی که در بازار خودرو رخ داد، ناشی از چه عواملی بوده است؟
بازار خودرو، شبیه قیمت بقیه محصولاتی است که در نوسان بوده اند. یکی از علت هایی که قیمت ها افزایش پیدا کرد، به خودرو برنمی گردد بلکه به مباحث خارج از حیطه خودرو برمی گردد و برای مثال به نقدینگی موجود در جامعه ارتباط پیدا می کند.
کما این که ما می بینیم اجناس دیگر گران شده یعنی مثلاً مسکن گران شد و قیمت ارز بالا رفت. ما اگر بخواهیم مساله را تبیین کنیم، می توانیم دو موضوع را کنار هم در نظر بگیریم. یک موضوع این است که بازار خودرو، شبیه بازارهای دیگر بوده و متاثر از جو اقتصادی جامعه است. جو اقتصادی جامعه هم به سمت تورم پیش رفته و خودرو هم یکی از اقلام موجود در بازار است.
موضوع دوم که مرتبط با خودرو یا بعضی محصولات شبیه خودرو است، این است که عرضه کمتر از تقاضا وجود دارد یعنی تقاضا بیش تر از ان چیزی است که عرضه می شود. به بیان دیگر، شرکت های خودرو سازی، نمی توانند کُل نیاز مردم را تامین کنند. در چنین وضعی، قیمت ها افزایش پیدا می کند. چون مردم، می خواهند خودروی جدید بخرند یا خودروی قدیمی، از رده خارج می شود.
در نتیجه، قیمت ها افزایش پیدا می کند. گاهی این افزایش قیمت، خودش را به شکل حباب قیمتی نشان می دهد و قیمت واقعی، با قیمت موجود در بازار فرق می کند. این قیمت های موجود در بازار به واسطه خرید و فروش هایی است که انجام می شود و دلال ها و بنگاه های خودرو، تب بازار را تشدید می کنند. بخشی از افزایش قیمت ها، به خاطر این موضوع است. اصل این افزایش قیمت ها، به نقدینگی موجود در جامعه برمی گردد و وقتی پول نقد در جامعه زیاد می شود، همه چیز گران می شود از جمله خودرو.
قیمت های موجود در بازار به واسطه خرید و فروش هایی است که انجام می شود و دلال ها و بنگاه های خودرو، تب بازار را تشدید می کنند هر چند اصل این افزایش قیمت ها، به نقدینگی موجود در جامعه برمی گردد و وقتی پول نقد در جامعه زیاد می شود، همه چیز گران می شود از جمله خودرو
*در ماه های اخیر فاصله چشمگیری بین قیمت فروش کارخانه خودرو سازی و قیمت خودرو در بازار، ایجاد شده. یک دیدگاه این است و برخی مسئولان انجمن خودرو سازی می گویند قیمت کارخانه باید نزدیک به حاشیه بازار باشد. آیا واقعاً قیمت درب کارخانه باید تا این حد افزایش پیدا کرده و به قیمت بازار نزدیک شود یا باید تلاش کرد که قیمت ها نزدیک به قیمت کارخانه و درب کارخانه باشد؟
برخی کنترل ها روی قیمت کارخانه وجود دارد و دست کارخانه برای قیمت گذاری، باز نیست که هر قیمتی را دوست داشته باشد اعلام کند. چون الان از طرف وزارت صنعت، معدن و تجارت و از طرف مجلس ضوابطی وجود دارد و نظارت هایی وجود دارد. شرکت های تولیدی خودرو، یک مقدار در قیمت گذاری محدودیت دارند. البته جدیداً دست خودرو سازان، یک مقدار باز شده و مجوزهایی گرفته اند که بتوانند قیمت کارخانه را هر سه ماه یکبار بتوانند تغییر بدهند.
در هر صورت بازار آزاد و بازار واقعی، یک چیز است و اعلام کارخانه و محدودیت هایی که کارخانه در قیمت گذاری دارد، یک چیز دیگر است. برای این که بخواهیم این دو قیمت به هم نزدیک شود، کارهای زیادی می شود انجام داد که این دو قیمت را به هم نزدیک کرد. البته ممکن است این کار در کوتاه مدت، امکانپذیر نباشد.
وضعیت بازار خودرو، مثل نرخ ارز است که مثلاً دولت یک قیمت را اعلام می کند ولی در کف بازار، قیمت دیگری مطرح است. بعد دولت برای این که قیمت ارز را در بازار آزاد پایین بیاورد، ارز را در جامعه عرضه می کند. البته این عرضه ارز، باعث ایجاد رانت می شود و یک عده ارز را می خرند و مثلا ارز ۴۲۰۰ تومانی را می خرند.
این کار یک سازوکار اقتصادی پیچیده دارد و البته به سادگی نمی توان در مورد آن بحث کرد، یک نکته مهم این است که باید وابستگی ما به خارج از کشور در زمینه تولید کمتر شود و ما بتوانیم قطعات بیش تری و از جمله قطعات استراتژیک خودرو را تولید کنیم، مواد اولیه مورد نیاز را از داخل تهیه کنیم و وابستگی تولید ما به خارج قطع شود.
وقتی وابستگی خودرو به ارز کم شود، این وضع محاسن زیادی دارد و یکی از محاسن، این است که قیمت کارخانه و قیمت بازار، با همدیگر تعادل پیدا می کنند و در نتیجه قیمت خودرو، حالت حبابی و حالت تورمی پیدا نمی کند.
به عبارت دیگر، ما باید به سمتی برویم که بتوانیم خودرو را از صفر تا صد، در ایران تولید کنیم. تولید کامل خودرو، یکی از راهکارهایی است که وجود دارد. البته در این زمینه باید مدیران به این موضوع عقیده داشته باشند. متاسفانه بعضی از مدیران ما، اصلاً به این موضوع اعتقاد ندارند یعنی عمدتاً به آن طرف مرز توجه می کنند و به همین دلیل دنبال این هستند که اجناسی را از خارج از کشور بیاورند و واردات را زیاد کنند. در مورد برجام هم فکر می کردند که ارز وارد می شود تا واردات انجام بدهند.
قطعاً ساختن تمام قطعات موتور با قطعات کامل بدنه، به راحتی امکانپذیر نیست. موفقیت در این زمینه، نیاز به بیش از ۱۰ سال زحمت مداوم دارد
*آیا در وضعیت فعلی ما امکان آن را داریم که به قول شما از صفر تا صد خودرو را بسازیم و حتی می توانیم موتور خودرو را به راحتی بسازیم که کیفیت هم داشته باشند و مردم هم از تولید انجام شده ناراضی نباشند؟
قطعاً ساختن تمام قطعات موتور با قطعات کامل بدنه، به راحتی امکانپذیر نیست. موفقیت در این زمینه، نیاز به بیش از ۱۰ سال زحمت مداوم دارد. ما اگر بخواهیم روی پای خودمان بایستیم یعنی خودروساز شویم، خودروی با کیفیت تولید کنیم و خودرویی تولید کنیم که صفر تا صد آن در داخل کشور تولید می شود، حداقل ۱۰ تا ۱۵ سال بایستی به زحمت کار کنیم و زحمت بکشیم و نیروهای قوی تربیت شوند و مورد استفاده قرار بگیرند.
خودروساز شدن، با شش ماه و یک سال و دو سال کار کردن حاصل نمی شود، اما مهم این است که بالاخره باید از یک جایی شروع کرد. ما برخی مدیران در دوره های قبلی داشتیم که به این موضوع اعتقاد داشتند ولی به جای آنها مدیران جدیدی منصوب شدند.
مشکل ما این است که سیاست های مدیران ما، یک روند مستمر نداشته و فراز و نشیب زیادی دارد. یک مدیر به تولید داخلی اعتقاد دارد ولی قبل از آن که او بتواند برنامه اش را محقق کند، جناح دیگری و نظر دیگری می آید و به این موضوع اعتقاد ندارد
با این تغییر مدیریت ها، مدیر جدید به فکر این موضوع نبود و آن کار تولیدی را تعطیل می کرد. برای مثال، مرکز تحقیقات را تعطیل می کرد. مشکل ما این است که سیاست های مدیران ما، یک روند مستمر نداشته و فراز و نشیب زیادی دارد. یک مدیر به تولید داخلی اعتقاد دارد ولی قبل از آن که او بتواند برنامه اش را محقق کند، جناح دیگری و نظر دیگری می آید و به این موضوع اعتقاد ندارد. ما با این کش و قوس های زیاد، به نتیجه مطلوب نمی رسیم و به راحتی نمی توانیم موفق شویم. مردم چین ۳۰ سال زجر کشیدند و الان چین تقریباً قدرت اول دنیا شده یعنی یک نسل، تقریباً نابود شدند. این طور نیست که به سادگی یک کشور روی پای خودش بایستد.
اولاً جامعه ما باید از نظر فرهنگی آماده باشد. همان طور که در زمان جنگ، یک عده می روند و شهید می شوند تا مردم عزت به دست بیاورند، در مسائل اقتصادی هم، همه مردم باید کمک کنند، جامعه از مدیران ارشد تا مردم عادی باید دست به دست هم بدهند تا کشور بتواند پیش برود. همین آمریکا که ما الان آن را به عنوان یک کشور پیشرفته می شناسیم، بیش از ۳۰ سال در تحریم اروپا بود. اروپایی ها، آمریکا را تحریم کردند و وقتی جنس از اروپا به آمریکا نرفت، مجبور شدند خودشان در آمریکا جنس تولید کنند.
پیش از آن، اروپایی ها جنس به آمریکا می فرستادند و آمریکایی ها وارد کننده بودند. آمریکایی ها در زمانی که می خواستند مستقل شوند، تحریم شدند و لذا سعی کردند تولیدات داخلی خودشان را افزایش بدهند. الان آمریکا کشوری است که از نظر اقتصادی، قوی است. کشور چین، همین طور بوده و کشور ژاپن، همین طور است. آلمان نیز، همین طور است. همین الان مردم آلمان، به شدت اقتصادی زندگی می کنند. برای مثال، در آلمان خیلی سعی می کنند تلفات انرژی کمتری داشته باشند ولی ما اتلاف انرژی زیادی داریم.
ما در جامعه خودمان می بینیم فردی که ماشین پورشه دارد مانور تجمل در جامعه می دهد. این فردی که مانور تجمل می دهد یعنی این که جامعه ما به سمت ارزش های واقعی پیش نرفته و به سمت ارزش های کاذب پیش رفته است.
این حالت، یک ضد ارزش است و طبیعی است اگر کشور می خواهد روی پای خودش بایستد مدیران ارشد ما باید جلو تجمل گرایی مردم را بگیرند. آن وقت این مردم می توانند روی پای خودشان بایستند. اگر قرار باشد تجمل گرایی، سر جای خودش باشد، ارزش ها به سمت مادی گری پیش برود و تبلیغات تلویزیونی و فیلم های تلویزیونی، همه جنبه های ضد ارزش داشته باشند، به سرعت نتیجه نخواهیم گرفت.
ما در جامعه خودمان می بینیم فردی که ماشین پورشه دارد مانور تجمل در جامعه می دهد. این فردی که مانور تجمل می دهد یعنی این که جامعه ما به سمت ارزش های واقعی پیش نرفته و به سمت ارزش های کاذب پیش رفته است
*اشاره داشتید به این که ما باید نیروی قوی تربیت کنیم تا خودروساز شویم. آقای میرخانی (مشاور انجمن خودرو سازان) و آقای نجفی منش (رئیس انجمن قطعه سازان)، در سال ۱۳۹۳ گفتنه اند تعداد ۷ هزار نفر در دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد به صورت توصیه ای در خودرو سازی ها مشغول به کار شده اند. با این استخدام های توصیه ای، آیا موفقیتی که شما در نظر دارید امکان تحقق دارد؟
ما یک مجموعه عوامل را باید در نظر داریم و همه عوامل باید به درستی کار کنند. بعضی از مدیرانی که ما در کشور داریم، دوباره کاری می کنند یعنی راه رفته را برمی گردند و خودشان تجربه می کنند. وقتی که تجربه ای صورت گرفته است، نباید دوباره همان راه را طی کرد و نباید از اول شروع کرد. بعضی مدیران و افراد، این طور هستند و از تجربه دیگران استفاده نمی کنند. به عبارت دیگر، انگار مثل یک بچه می خواهند از اول همه چیز را تجربه کنند. این وضع، باعث می شود که جامعه، سرعت لازم را برای رشد نداشته باشد.
اساساً مدیران ما، خیلی نقش دارند و مردم ما هم نقش دارند در این که صبور باشند. برای مثال، در جامعه هند وقتی که گاندی، برای استقلال هند، شروع به فعالیت کرد گفت من یک لباس ساده می پوشم که در هند تولید می شود و از بریتانیا وارد نشده. گاندی می گفت نساجی کشور ما باید رشد کند و ما باید بتوانیم لباس خودمان را بدوزیم و تولید کنیم.
چه اشکالی دارد که مجلس شورای اسلامی، یک قانون وضع کند به این ترتیب که همه مدیران سطح بالای کشور از رئیس جمهور و وزرا گرفته تا معاونان آنها، قضات در قوه قضاییه، نمایندگان مجلس و مدیر کل های سطح بالای کشور که حدود ۳ هزار نفر هستند، اجازه نداشته باشند خودروی خارجی سوار شوند.
این مسئولان و افراد تحت تکفل آنها، نه اجازه داشته باشند سوار خوروی خارجی شوند و نه اجازه داشته باشند مالکیت خودروی خارجی داشته باشند. با این کار، این ۳ هزار نفر، در جامعه الگوی مدیریتی می شوند. اگر این مسئولان به خاطر قانون مجبور شوند خودروی ایرانی سوار شوند، همین اقدام یک نهضت می شود که خودروی داخلی رشد پیدا کند، کیفیت آن بهتر شود، توسعه پیدا کند و کمیّت آن بهتر شود.
این قانون باید وضع شود و وضع آن، اشکالی هم ندارد. در عین حال، خیلی هم به عدالت نزدیک است. برای مثال، وقتی یک وزیر، سوار خودروی خارجی شده و برای یک سخنرانی بیاید و بگوید من به تولید داخلی اهمیت می دهم و بعد از سخنرانی سوار یک خودروی آلمانی شود، آیا دیگران حرف وزیر را در مورد تولید داخلی قبول می کنند یا عمل او را؟
بنابراین، مسئولان ما باید در عمل نشان بدهند که برای تولید داخلی اهمیت قائل هستند. وزرای ما در عمل نشان بدهند که چه کار می کنند و به تولید داخلی اعتقاد دارند. اگر هم مسئولی، حاضر به قبول چنین شرایطی نیست، پست و مقام دولتی نگیرد. بعضی افراد هستند که پست و مقام می گیرند و از آن طرف، می خواهند همه نوع امکانات داشته باشند.
به نظر من، مجلس محترم می تواند این قانون را بگذراند و چند سطر بیش تر نمی خواهد. در این قانون گفته شود که مقامات ارشد و افراد تحت تکفل شان، حق ندارند مالکیت خودروی خارجی داشته باشند و اجازه ندارند که سوار خودروی خارجی شوند. اگر این قانون به مدت ۱۰ سال اجرا شود، مطمئن باشید همان آدم هایی که مدیر هستند کمک می کنند کیفیت خودروی داخلی، بهتر شود.
اگر این مسئولان و افراد تحت تکفلشان به خاطر قانون مجبور شوند خودروی ایرانی سوار شوند، همین اقدام یک نهضت می شود که خودروی داخلی رشد پیدا کند، کیفیت آن بهتر شود، توسعه پیدا کند و کمیّت آن بهتر شود
*در روز دوشنبه ۲۲ اردیبهشت امسال، آقای رحمانی از وزارت صنعت، معدن و تجارت برکنار شد. چند ساعت بعد از این برکناری، یک نامه منتشر شد که آقای رحمانی در همان روز به عنوان وزیر خطاب به آقای روحانی رئیس جمهور نوشته بود. در آن نامه آقای رحمانی گفته که آقای واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور تهدید کرده که اگر تشکیل وزارت بازرگانی رای نیاورد برکناری می شوی. البته در ساعات اولیه شب دوشنبه، دفتر رئیس جمهور با صدور بیانیه ای گفته آقای رحمانی را تکذیب کرد. از طرفی، در نامه رئیس جمهور به سرپرست وزارتخانه تاکید بر ساماندهی قیمت خودرو شده بود و در دوره سه ماهه سرپرستی آقای مدرس خیابانی هم، نابسامانی بازار خودرو ادامه پیدا کرد.
به نظر شما، اگر وزیر برکنار نمی شد آیا بازار خودرو تا این حد دچار نابسامانی می شد یا نه؟
ما از پشت پرده این صحبت هایی که مطرح می شود خبر نداریم تا متوجه شویم کدامیک اشتباه می گوید و کدامیک درست می گوید. مهم این است که دولت به طور یکپارچه و از صدر تا ذیل، اهدافی را که دنبال و اجرا می کند صحیح باشد.
طی کردن آن مسیر صحیح و درست، کار آسانی نیست یعنی این طور نیست که با یک تصمیم و یک شبه، همه چیز درست شود. وقتی که نقدینگی در جامعه، زیاد است مثل این است که یک سد شکسته و سیل به راه بیفتد. فرض کنید، در مسیر این سیل یک خانه باشد و یک لوله در داخل این خانه، نشتی آب داشته باشد. یک نفر می گوید بیایید این نشتی آب را برطرف کنیم ولی یک نفر دیگر می گوید الان سیل فرا می رسد و خانه را با جایش می برد.
وقتی که شما کشور را معطل می کنید نتیجه همین می شود. وقتی که تصمیمات اقتصادی، به تصمیمات سیاسی وابسته شود، این نوع مشکلات رخ می دهد. دولت منتظر این بود که برجام نتیجه بدهد و بعد سراغ مسائل اقتصادی برود
*وزارت صنعت، معدن و تجارت، یک وزارتخانه اقتصادی مهم و کلیدی است. الان هم دومین سرپرست آن منصوب شده و چند ماه است که این وزارتخانه با سرپرست اداره می شود. در ارتباط با کنترل بازار خودرو، آیا الان که این وزارتخانه با سرپرست اداره می شود بهتر است یا اگر همان وزیر باقی می ماند؟
وضعیت فعلی خودرو، ثمره تصمیم گیری های قبلی است. فرضاً شما یک درخت بزرگ را می بینید که امسال، میوه نداده است. ممکن است سوال شود که چرا این درخت میوه نداده است؟ در حالی که ما باید بررسی کنیم که آب، خاک و کود دهی آن چگونه است. خودرو هم نتیجه تصمیمات اقتصادی است که در طول سالیان گذشته اتخاذ شده و حتی تحت تاثیر مسائل سیاسی است.
وقتی که شما کشور را معطل می کنید نتیجه همین می شود. وقتی که تصمیمات اقتصادی، به تصمیمات سیاسی وابسته شود، این نوع مشکلات رخ می دهد. دولت منتظر این بود که برجام نتیجه بدهد و بعد سراغ مسائل اقتصادی برود.
نتیجه و ثمره آن رویکرد، همین قیمت های افسار گسیخته فعلی است یعنی این مسائل به همدیگر وابسته هستند. اگر یک وزیر را تغییر بدهید و فرد دیگری را جای او بگذارید، یک هزارم درصد هم، روی تصمیمات کلان کشور تاثیر ندارد
*طی ۴ ماهه اخیر این وزارتخانه، دو سرپرست را تجربه کرده است. به اعتقاد شما اگر همان وزیر باقی می ماند هیچ تغییری محسوسی ایجاد نمی شد و همین اتفاقات رخ می داد؟
بله من معتقدم همین اتفاقات رخ می داد. به دلیل این که این وضع، نتیجه برخی مسائل خارج از وزارتخانه است. تورمی که در جامعه وجود دارد، باعث افزایش قیمت خودرو شده. اگر قیمت همه چیز ثابت بود، قیمت دلار سر جایش بود و قیمت ارزاق، سر جای خودش بود ولی قیمت خودرو یک دفعه گران می شد، آن موقع سوال پیش می آمد که چرا قیمت همه کالاها ثابت مانده ولی خودرو یک دفعه گران شده.
در این حالت، ما می توانستیم از خودروساز انتقاد کنیم و یقه او را بگیریم ولی وقتی قیمت همه چیز زیاد می شود طبیعی است که قیمت خودرو هم زیاد شود. در این حالت، اگر قیمت خودرو بالا نرود باید تعجب کرد.
اگر قیمت همه چیز ثابت بود، قیمت دلار سر جایش بود و قیمت ارزاق، سر جای خودش بود ولی قیمت خودرو یک دفعه گران می شد، آن موقع سوال پیش می آمد که چرا قیمت همه کالاها ثابت مانده ولی خودرو یک دفعه گران شده
*وزیر صنعت، معدن و تجارت در اردیبهشت برکنار شد و تا الان دو سرپرست برای این وزارتخانه تعیین شده اند. آیا دولت که ساماندهی خودرو را برای برکناری وزیر و تعیین و انتخاب سرپرست اعلام کرد، به هدفش برای سامان دادن به این بازار رسید و با انتخاب سرپرست، تحول مثبتی به نفع مردم ایجاد شد؟
این کار نتیجه مثبتی نداشته و دولت به آن چیزی که در نظر داشت، نرسیده است. من می خواهم بگویم که فقط وزیر نیست که در اینجا تصمیم ساز و تصمیم گیر است بلکه اتفاقات دیگری در خارج از وزارتخانه رخ می دهد و نتیجه این طور می شود. قدرت یک وزیر، اینقدر نیست که بتواند مسائل خُرد را درست کند ولی مسائل کلان، حل نشده باشد.
*حکم آقای روحانی برای آقای مدرس خیابانی، سرپرست وزارتخانه، به گونه ای است که انتصاب سرپرست و برکناری وزیر، به خاطر وضعیت قیمت خودرو است. پس دولت نتوانست به همان هدف که اعلام کرد و در حکم سرپرست وزارتخانه آمده، برسد؟
معمولاً در چنین مواردی، این صحبت ها را مطرح می کنند و بالاخره باید تقصیر را به گردن یک نفر بیندازند. این حرف ها شاید برای عوام خوب باشد ولی وقتی آدم بخواهد به طور ریشه ای به موضوع نگاه کند، آن وقت متوجه می شود که این صحبت ها، صحبت های دقیق و موثری نیست.
نظر شما