روایت اقتصادی‌ترین سفیر ایران از بازاری بزرگ با رقبایی بزرگ؛ عراق کشوری مصرفی است که پول هم دارد!

تهمینه غمخوار؛ بازار: پیوند میان جمهوری اسلامی ایران و عراق با موقعیت ژئوپلیتیکی و ظرفیت های بالقوه­ اقتصادی هر دو کشور، مبتنی بر حسن نیت و تلاش برای افزایش همکاریهای دو جانبه و همچنین وجود اشتراکات زیاد تاریخی، فرهنگی و اجتماعی در طول سالهای گذشته به خصوص پس از سقوط صدام بسیار عمیق تر شده است.

قرار گرفتن دو کشور علیه تروریسم و گروههای تکفیری با هدفی مشترک موجب شده تا هر کدام در گذر از چالش‌های گوناگون از جمله مشکلات اقتصادی برای دیگری یاری رسان باشند و روابط اقتصادی خود را با یکدیگر گسترش دهند.

بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت در سال گذشته، کشور عراق از حدود ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار صادرات ایران به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، برابر با ۹ میلیارد دلار را به خود اختصاص داده و رتبه اول و سهم ۰، ۷۲ درصدی را از آن خود کرده است.

 در سال جاری نیز، با وجودی که بحرانی مانند کرونا که مشکلاتی را در گذرگاه های مرزی ایجاد کرده و روابط تجاری را تحت تاثیر قرار داده است،  بیشترین حجم صادرات ایران همچنان به عراق است.

بنابراین، حتی کرونا نیز موجب نشده تا طرح توسعه مناسبات دو جانبه، شتاب خود را از دست بدهد و اگرچه چشم انداز پسا کرونا در تبادلات تجاری میان دو کشور به میزان ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است،  اما مقامات دو کشور امیدوارند که این رقم بسیار بیشتر باشد.

در همین راستا، با توجه به اهمیت گسترش روابط دو جانبه به خصوص مناسبات اقتصادی میان ایران و عراق، خبرنگار بازار گفتگویی را با «حسن دانایی فر»، رئیس ستاد روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه و سفیر سابق ایران در عراق در همین رابطه ترتیب داده که مشروح مصاحبه را در ادامه می خوانید:

*جنابعالی به عنوان رئیس ستاد اقتصادی روابط ایران با عراق و سوریه و از آن جایی که به عنوان اقتصادی ترین سفیر ایرانی شناخته شده اید، با توجه به مسائلی از جمله حضور نیروهای داعش در عراق، موضوع تحریم ها و حضور کشورهای رقیب ایران در بازار عراق و این مسئله که عراق به عنوان یکی از درهای ورود کالاهای ایرانی به بازارهای جهانی است، چه چشم اندازی برای روابط اقتصادی دو جانبه پیش بینی می‌کنید؟
روابط ایران و عراق به دلایل مختلف از نظر مرزهای مشترک طولانی، اعتقادات و باورهای مشترک قومی، تاریخی، فرهنگی و منافع مشترکی که در منطقه وجود دارد، یک رابطه بسیار خاص است. دشمنان واحد از جمله نیروهای داعش، تکفیری و سلفی و نیروهای فرامرزی موجب شده تا روابط ویژه ای میان دو کشور در طی سالهای گذشته مشاهده شود.

از منظر مسائل اقتصادی، یکی از مهم ترین و یا اساسی ترین مقصد کالاها و تولیدات جمهوری اسلامی ایران، بازار عراق است. شاید عراق در رتبه اول یا دوم بازار مقصد تولیدات ایران باشد. لذا عراق به عنوان یک مقصد نهایی برای بازار کالاهای ایران در نظر گرفته می شود. کالاهایی که به عراق می رود، معمولا محصول نهایی هستند، به همین دلیل نسبت هر تن کالایی که به عراق می رود، در مقایسه با دیگر کشورها بیشتر است.

ایران مواد خام یا کالای واسطه ای به عراق صادر نمی کند، بلکه محصولات نهایی با تنوع گسترده وارد این کشور می شود. ایران در یک بخش یا دو بخش صادرات به عراق ندارد، بلکه تنوعی از صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنعتی دارویی به عراق صادر می شود.

از دیگر ویژگی های روابط اقتصادی میان دو کشور گستردگی از شمال به جنوب است که از طریق مرزهای شمالی، جنوبی و مرکزی این فعالیت ها و رفت و آمدها انجام می شود.

*حجم مبادلات تجاری میان دو کشور به چه میزان بوده است؟ پیش بینی حجم مبادلات با عراق چقدر است؟
در سال گذشته حجم مراودات تجاری فی مابین برابر با تقریبا ۹ میلیارد دلار بوده که بخش انرژی، گردشگری و خدمات فنی مهندسی از مولفه های سه گانه دیگری است که چهار حوزه را در بر می گرفته است، اما بعد از ماجرای کرونا که در زمستان سال گذشته بوجود آمد، این حجم تحت تاثیر قرار گرفت.

البته کمترین عقب افتادگی در حال حاضر در رابطه با عراق است و از آن نسبتی که مسئولین رسمی گمرک در رابطه با کاهش صادرات اعلام کرده اند، عدد عراق کمتر از نصف آن عدد است که نشانگر این مسئله است که ما در همان مسیر گذشته به خوبی در حال پیشروی هستیم.

کمترین عقب افتادگی در حال حاضر در رابطه با عراق است و از آن نسبتی که مسئولین رسمی گمرک در رابطه با کاهش صادرات اعلام کرده اند، عدد عراق کمتر از نصف آن عدد است که نشانگر این مسئله است که ما در همان مسیر گذشته به خوبی در حال پیشروی هستیم

با تحلیل تاریخی و به دست آوردن یک مقیاس، این حجم می تواند به ۲۰ میلیارد تا دو یا سه سال آینده برسد که آن هم بستگی به موضوع کرونا و درآمد های عراق دارد. این حجم در سال ۱۳۸۵ برابر با ۸۹۰ میلیون دلار و در سال ۱۳۹۶ به مبلغ ۱۱ میلیارد رسیده است.   

 روند مبادلات تجاری ایران با عراق در هفت سال گذشته بسیار شتابان بوده که پس از بوجود آمدن قضایای داعش و افزایش هزینه‌های نظامی آن به همراه کاهش قیمت نفت به میزان ۳۳ درصد واردات به این کشور کاهش یافته است.

 داعش و افزایش هزینه‌های نظامی آن به همراه کاهش قیمت نفت به میزان ۳۳ درصد واردات به عراق از سوی ایران را در سال ۱۳۹۲ کاهش داده است

* از دیدگاه شما چه عاملی بازار عراق را برای کالاهای ایرانی مناسب کرده است؟ آیا رقبای ایران در حال بازگشت به بازار عراق هستند؟
تقریبا ذائقه عراقی با کالاهای ایرانی انطباق و نزدیکی خاصی دارد. عراق یک کشور مصرفی است که پول هم در اختیار دارد. دلایل و مسائلی وجود دارد که بازار عراق را برای بازار ایران مناسب کرده است. یکی از این ویژگی ها پایداری این بازار است.

اگر روابط خود را با دیگر کشورهای همسایه مقایسه کنیم، فراز و فرودهایی در روابط اقتصادی ایران با مثلا آسیای میانه به چشم می خورد. عمر موثر حضور ایران در بازار آسیای میانه کمتر از پنج سال بوده است، در حالی که ایران به مدت هفده سال مستمر است که در بازار عراق حضور دارد.

عمر موثر حضور ایران در بازار آسیای میانه کمتر از پنج سال بوده است، در حالی که ایران به مدت هفده سال مستمر است که در بازار عراق حضور دارد

حجم مبادلات تجاری میان دو کشور از اعداد نسبتا کوچک شروع شد و امروز به اعداد بالایی رسیده که قبل از کرونا حدود ۹ میلیارد دلار فقط صادرات کالا  صورت گرفته است.  امسال هم بازار عراق به دلیل کاهش صادرات در پی گسترش ویروس کرونا، باز هم بیشترین حجم صادرات را از آن خود کرده تا شش ماهه پایان سال ۹۹ نوید بخش یک فعالیت جهشی در صادرات به عراق باشد.

لذا به این دلایل، بازار عراق بازار مهم در حال توسعه ای است و چون بازار آزادی می باشد، رقبای زیادی در آن حضور دارند. یکی از ویژگی های بازارهای آزاد وجود رقابت های داخلی و پیرامونی است. دیگران از گذشته در بازار عراق حضور داشته و پس از آن ایران ورود پیدا کرده است. زیرا در دوره صدام روابط دو کشور در سطح حداقلی بوده و حدود یک دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در طول جنگ هشت ساله روابط ما با عراق کاملا قطع شده و هیچ پیوند و مراوداتی میان دو کشور صورت نگرفته است. حتی پیش از پیروزی انقلاب هم آن چنان روابط اقتصادی مستحکمی میان دو کشور وجود نداشته است.

اما دیگران بوده اند و روابط اقتصادی آن ها منقطع نگردیده است. حتی رقبایی بیرون از منطقه مانند هندی ها و مصری ها نیز ورود پیدا کرده اند. ترکیه هیچگاه روابط اقتصادی خود را با عراق قطع نکرده و ساختارها، سازمانها و مجموعه هایی که در آن جا مشغول به فعالیت بودند، همگی حضور داشته اند.

دانایی فر: رقبایی بیرون از منطقه مانند هندی ها و مصری ها به بازار عراق ورود پیدا کرده اند و کشوری مانند ترکیه نیز هیچگاه روابط اقتصادی خود را با عراق قطع نکرده و ساختارها، سازمانها و مجموعه هایی که در آن جا مشغول به فعالیت بودند، همگی قبل از ورود ایران حضور داشته اند

ما بعد از سقوط صدام وارد بازار عراق شده ایم و حضور پیدا کرده ایم. البته در دوره تحریم و دوره ده ساله ای که مربوط به عقب نشینی کویت تا سقوط صدام می شود، تنها مرز باز،  مرز جمهوری اسلامی ایران به سمت عراق بوده است، آن هم بنا به مصلحت مردم عراق نه مصلحت حکومت که نام آن خیلی تجارت نمی توان گذاشت، بلکه داد و ستد های مرزی صورت می گرفته و هیچکس در بازار عراق حضور نداشته است.

 ما از نظر انسانی مرزهای خود را باز گذاشته بودیم و داد و ستدهایی در حد مرز انجام می گرفت. اما بعد از سقوط صدام وارد تجارت رسمی و سازمان یافته شدیم که هفده سال از آن زمان می گذرد و اعداد و ارقام، توسعه این روابط تجاری را هم از نظر استمرار زمان هم از نظر مبلغ نشان می دهد.

از آن جایی که عراق به عنوان یک بازار مصرفی دارای پول است، لذا زمینه های لازم برای صادرات انواع کالاها را دارد. بنابراین، ضروری است که ما هوشمندانه عمل کنیم و موضوعات ذکر شده را در دستور کار قرار دهیم تا بتوانیم با رقبا رقابت کنیم.

*مهمترین ابزار حفاظت از استمرار روابط اقتصادی میان ایران و عراق چیست؟ این ابزار پس از اتمام دوران کرونا به چه میزان در توفیق روابط تجاری فی مابین موثر است؟
 یکی از مهمترین ابزار حفاظت از استمرار روابط اقتصادی میان ایران و عراق انجام سرمایه گذاری و تولیدات مشترک است که می تواند تضمین کننده استمرار کار اقتصادی با عراق باشد. این امر تضمین کننده است. سرمایه گذاری مشترک بیش از آن که یک مفهوم اقتصادی باشد، یک مضمون روحی و روانی است که معنای استمرار و تداوم را به همراه دارد.

رمز ماندگاری در روابط  اقتصادی با عراق صرف نظر از رقبا که همیشه وجود داشته و دارند، انجام سرمایه‌گذاری های مشترک است. منطق فعالیت های اقتصادی ایجاب می‌کند که ما قیمت، کیفیت، سرعت تامین کالا، تضمین استمرار و وصول به موقع آنها را در نظر بگیریم، از طرفی سود، انتفاع و درآمد مربوطه برای طرفین در شکل سرمایه گذاری بیشتر است.

منطق فعالیت های اقتصادی ایجاب می‌کند که ایران قیمت، کیفیت، سرعت تامین کالا، تضمین استمرار و وصول به موقع آنها را در نظر بگیرد، از طرفی سود، انتفاع و درآمد مربوطه برای طرفین در شکل سرمایه گذاری بیشتر است

زمانی که طرف ایرانی با طرف عراقی به شراکت بپردازد و تولید مشترک را مد نظر قرار دهد و طعم و مزه درآمدها و استفاده های مالی را از این کار به دست آورد، علاقه مند و ترغیب خواهد شد که این ارتباط را ادامه دهد، اما اگر امروز طرف ایرانی کالایی را بفروشد، اما طرف عراقی احساس کند که فردا کالایی بهتر از کالای ایرانی حتی کالایی با همان قیمت و سریع تر به دست او خواهد رسید، شخص دیگر را انتخاب می کند. در اقتصاد کسی عقد اخوت نمی بندد.

عراق بازاری است که برای همگان آزاد است، هیچ محدودیت سیاسی نیز ندارد و مشکلات امنیتی آن در حال بهتر شدن است. بنابراین رقبا به آن وارد می شوند. اگر طرف ایرانی به انجام سرمایه گذاری مشترک بپردازد، سود آن وارد جیب سرمایه گذار شریک در داخل عراق می شود.