تهمینه غمخوار؛ بازار: اتحادیه اوراسیا در یکی از مهمترین مناطق جغرافیایی جهان در کمربند اوراسیا با جمعیت ۲۰۰ میلیون نفری و بازارهای بسیار خوب برای تجارت کالا ایجاد شده که کشورهایی مانند بلاروس، روسیه، ارمنستان، قرقیزستان و قزاقستان کمربند پراهمیتی از شرق اروپا تا مرکز آسیا را تحت پوشش خود قرار داده اند.
با توجه به عدم نفوذ جدی جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های گذشته، افزایش نفوذ در بازار کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا می تواند فصل جدیدی را در رابطه با توسعه اقتصاد کشورمان فراهم آورد، زیرا کارشناسان اقتصادی بر این باورند که آینده اقتصادی جهان در این منطقه مهم تجاری رقم خواهد خورد و در صورتی که این اتحادیه رونق بیشتری پیدا کند، کشورهای بیشتری متمایل به عضویت خواهند شد.
بنابراین عضویت جمهوری اسلامی ایران در این اتحادیه و تقویت مناسبات و ارتباطات اقتصادی و تجاری با کشورهای عضو هم می تواند به لحاظ اقتصادی هم برای ایران و هم آن کشورها سودآور باشد.
کارشناسان معتقدند که ارتباطات بیشتر دو یا چند جانبه، در ارتقا جایگاه کشورمان در منطقه و افزایش وابستگی های متقابل این کشورها به ایران موثر است، زیرا ایران به دلیل مرتبط بودن با آبهای آزاد و برخورداری از بنادر مهم می تواند مسیر این کشورها را به سوی آبهای آزاد و اقیانوسها و سپس شرق و غرب آسیا آسانتر سازد.
در همین راستا و با توجه به اهمیت اقتصادی این منطقه برای کشورمان و از طرفی با توجه به این مسئله که ایران به عنوان یک محرک و تسهیلگر بسیار ایده آل برای این کشورها در نظر گرفته می شود، خبرنگار بازار در قالب دو گفتگو نظرات و دیدگاه دو تن از دیپلماتهای سابق ایرانی از جمله دکتر سید جلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلیس، مدیر کل اسبق آسیای شرقی وزارت امور خارجه، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی و کارشناس مسائل خاورمیانه و دکتر نوذر شفیعی، عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، کارشناس مسائل آسیا و استاد دانشگاه را جویا شد که مشروح اظهارات آنها را در ادامه مرور می کنیم:
* از دیدگاه شما ظرفیتهای اقتصادی منطقه اوراسیا چیست؟ آیا تجارت آزاد با منطقه اوراسیا می تواند فصل جدیدی را برای اقتصاد کشورمان فراهم آورد؟ آیا در شرایط تحریم ما، توسعه روابط با کشورهای این اتحادیه می تواند به عنوان پنجره ای جدید برای اقتصاد ایران قلمداد شود؟
سید جلال ساداتیان: منطقه آسیای مرکزی و قفقاز از گذشته‌های دور جزء حوزه فلات ایران بوده اند. قسمت های غرب دریای خزر شامل آذربایجان، گرجستان و ارمنستان و شرق دریای خزر شامل ترکمنستان و بخشی از قزاقستان تا سرحد ازبک همگی جزئی از مناطق ایران قلمداد می شده اند که بعدها از طرق مختلف از جمله قرارداد های گلستان و ترکمانچای بخشهای قابل توجهی از غرب دریای خزر و با قراداد آخال بخش قابل توجهی از آسیای مرکزی و شرق دریای خزر از ایران جدا شده اند و یا کشوری همچون افغانستان با فشار انگلیسی ها دیگر جزئی از ایران نبوده است.
نکته ای که در رابطه با این سرزمینها وجود دارد، این است که این مناطق دارای سرزمین های بسیار حاصلخیز و توانمندی‌های بالایی هستند. از جمله این که کشوری چون ترکمنستان با این که از نفت کمی برخوردار است اما گاز فراوانی دارد و یا کشور آذربایجان نفت فراوان خود را از زیر بستر دریای خزر استخراج می‌کند. همچنین در حوزه تنگیز در قزاقستان که از نفت فراوانی برخوردار است، شرکت‌های آمریکایی نفتی از جمله شورون حضور دارد و نسبت به استخراج نفت اقدام کرده اند.
کشور های عضو اتحادیه اوراسیا، هر کدام هم در حوزه انرژی و هم در حوزه محصولات کشاورزی و منابع زیرزمینی بسیار غنی هستند و به همین خاطر ایران تلاش وافری را انجام داده تا از طریق توسعه کشورهای اکو به ۱۰ کشور مانند تعدادی از کشورهای آسیای مرکزی از جمله ازبکستان، تاجیکستان و افغانستان و منطقه قفقاز شامل آذربایجان، ارمنستان و گرجستان را در ارتباط با یکدیگر قرار داده و از طریق ایران، بعنوان کوتاه ترین و امن ترین راه، امکان ورود به آبهای آزاد و بازارهای بین المللی را فراهم آورد.
(نخستین اجلاس سران اکو در بهمن ماه سال ۱۳۷۱ در تهران برگزار شد و با ابتکار ایران هفت کشور افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان به این سازمان پیوستند. به این ترتیب اکو از یک نهاد منطقه ای، کوچک و غیرفعال به سازمانی گسترده با آرمان های بزرگ برای ایجاد یک بلوک قدرتمند اقتصادی تبدیل شد.)
نخستین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو در زمان ریاست مرحوم آقای هاشمی رفسنجانی رییس جمهور وقت و با حضور سران و وزرای خارجه ترکیه و پاکستان در تهران گشایش یافت. اما در ادامه، با توجه به برگزاری اجلاس یاد شده، همکاری‌های لازم صورت نگرفت.
خط آهن سراسری از کشورهای آسیای مرکزی تا بندرعباس، در دستور کار قرار گرفت تا ایران از ظرفیت این کشورها استفاده کرده و امکانات آنها نیز به دریای آزاد راه پیدا کند.
در این میان، چین با تحرکاتی که انجام داده و با فعال کردن راه ابریشم جدید، در راستای احیای همان راه ابریشم قبلی، موجب شده تا رقابت‌هایی در این مناطق شکل گیرد.
بنابراین ایران می تواند از این ظرفیت به عنوان کوتاه‌ترین و امن ترین راه به دریای آزاد در مبادلات کالایی خود با این کشورها بهره بگیرد و این امر در توسعه روابط چند جانبه یا دو جانبه ایران بسیار موثر باشد.
مسئله ای که در این جا مطرح می شود این است که با وجود آن که ایران از جهت پایه های تکنیکی رشد خوبی داشته و همچنین از افراد دانش آموخته و با تجربه ای برخوردار است و از طرفی همانند کشورهای اوراسیا از نظر منابع زیرزمینی غنی بوده و تکنیک نسبتا خوبی به لحاظ صنعتی دارد، اما به دلیل شرایطی مانند هشت سال جنگ تحمیلی و تحریم‌های ظالمانه آمریکا تحرک اقتصادی و یا گردش مالی ایران کم بوده است، می تواند بازار جدید را برای خود فراهم آورد.
بنابراین اگر راههایی فراهم شود تا زمینه خوبی برای صادرات ایران به این کشورها صورت گیرد، کالاهای ایرانی بازار بسیار خوبی در این کشورها پیدا خواهند کرد و همچنین با توسعه روابط ایران از امکانات و ظرفیتهای این کشورها برخوردار شده و از طرفی نیاز این کشورها نیز تامین خواهد شد.
باز کردن دریچه های جدید در مقابل تحریم‌های غربی ها به خصوص امریکا، امری ضروریست. به دلیل آنکه این تحریم‌ها، تحریم های سازمان ملل نمی باشد این کشورها می‌توانند در این حوزه آزادانه فعالیت کنند و با توجه به اینکه بارها نیز علنی و رسمی عدم موافقت خود را با این تحریم‌ها اعلام کرده اند، می توانند با ایران همکاری های لازم را داشته باشند و ایران نیز قاعدتاً باید از این همکاریها استقبال کند.
باز کردن دریچه های جدید در مقابل تحریم‌های غربی ها به خصوص امریکا، امری ضروریست. به دلیل آنکه این تحریم‌ها، تحریم های سازمان ملل نمی باشد کشورهای اوراسیا می‌توانند آزادانه فعالیت کنند و با توجه به اینکه بارها نیز علنی و رسمی عدم موافقت خود را با این تحریم‌ها اعلام کرده اند، می توانند با ایران همکاری های لازم را داشته باشند و ایران نیز قاعدتاً باید از این همکاریها استقبال کند
در همین رابطه، در دو سال گذشته تلاش هایی در توسعه این روابط اقتصادی صورت گرفته که به عنوان یک منفذ و راه خروج از تحریم ظالمانه آمریکا، ایران بتواند روابط خود را با این کشورها گسترش دهد. البته توجه به این مسئله که هر کدام از این کشورها در این چارچوب چه کالاهایی را برای تبادل داشته باشه و چه تکنیک هایی بین میان آنها به کار گرفته شود حائز اهمیت است.
ایران می‌تواند از طریق صادرات تکنولوژی با این کشورها مرتبط باشد و در خصوص بسیاری از فعالیت های مورد نیاز آنها، وارد کمک های سنگین شود از جمله تبادل نیروهای دانش آموخته و مسلط بر راهداری سیستمها و کارآفرینی های مختلف در راه ایجاد اشتغال که هم برای خود کشور ما هم موجب سودآوری می‌شود و این بازار می‌تواند یکی از بازارهای مورد توجه و قابل دسترس باشد که ایران فعالیت‌های خود را آغاز کند و هم نیاز اقتصادی آن کشورها به خوبی فراهم گردد.
ساداتیان: اگر راههایی فراهم شود تا زمینه خوبی برای صادرات ایران به کشورهای منطقه اوراسیا صورت گیرد، کالاهای ایرانی بازار بسیار خوبی در این کشورها پیدا خواهند کرد و همچنین با توسعه روابط ایران از امکانات و ظرفیتهای این کشورها برخوردار شده و از طرفی نیاز این کشورها نیز تامین خواهد شد
پس از اظهارات دکتر ساداتیان در رابطه با ظرفیتهای اقتصادی منطقه اوراسیا و امکان توسعه روابط اقتصادی ایران با این کشورها، خبرنگار بازار نظر و دیدگاه دکتر نوذر شفیعی را جویا شد که در ادامه ملاحظه می کنید:
* مزیتهای اقتصادی اتحادیه اوراسیا برای ایران چیست؟ در واقع لزوم استفاده از این ظرفیتها برای ایران چه موضوعاتی می تواند باشد؟ یا تجارت آزاد با منطقه اوراسیا می تواند فصل جدیدی را برای اقتصاد کشورمان فراهم آورد؟
در روابط اقتصادی یک کشور با کشورهای دیگر یا مجموعه ای از کشورها با یکدیگر، یک سوال کلیدی مطرح می‌شود که این کشورها تا چه حد با یکدیگر هم تکمیلی اقتصادی دارند؟ و اینکه اقتصاد این کشورها تا چه حد متنوع می باشد تا هر کشوری نیاز کشور خود را از طریق دیگری تامین کند.
موضوع قابل بحث در حوزه اوراسیا این است که اغلب این کشورها تولیداتشان با یکدیگر مشابه و از تشابه تولیدی برخوردار می باشند. اقتصاد این کشورها یا بر پایه محصولات کشاورزی بوده یا متکی به نفت می باشد که در حوزه انرژی مزیت دارد.
بنابراین کشورهایی که اقتصادشان را یا بر اساس انرژی یا محصولات کشاورزی و یا صنعتی پایه گذاری می کنند و تمرکز خود را بر این مبنا قرار می دهند، خیلی از محصولاتی با تکنولوژی برتر برخوردار نبوده و در نتیجه توانایی ایجاد همکاری اقتصادی موثری را نخواهند داشت.
کارشناس مسائل آسیا : کشورهای منطقه اوراسیا که اقتصادشان را یا بر اساس انرژی یا محصولات کشاورزی و یا صنعتی پایه گذاری می کنند و تمرکز خود را بر این مبنا قرار می دهند، خیلی از محصولاتی با تکنولوژی برتر برخوردار نبوده و در نتیجه توانایی ایجاد همکاری اقتصادی موثری را نخواهند داشت
ظرفیتهای کشورهای اتحادیه اوراسیا محدود است و لذا این کشورها نمی توانند نیاز خود را طریق یکدیگر برطرف کنند. زیرا این کشورها تولیدات مشابهی دارند که نمی توانند مکمل هم باشند. اغلب کشورهای این حوزه نگاهشان به بیرون است که مهمترین نیازهای اقتصادی آنها تکنولوژی‌های برتر یا های تک می باشد. بنابراین باید نیازهای خود را از بیرون تامین کنند و این مسئله یک مانع جدی بر سر همکاری های اقتصادی می باشد.
نکته دوم حائز اهمیت این است که مزیتهای رقابتی ایران در مقایسه با کشورهای عضو این اتحادیه بسیار کمتر است، مثلا بسیاری از این کشورها که ترک زبان هستند با ترکیه رابطه نزدیکی دارند و برخی دیگر روابطشان با چین نزدیکتر است. این کشورها نیازهای محدود خود را از طریق کشورهای دیگر تامین می‌کنند به همین خاطر است که در رقابت‌های آسیایی اقتصادی در آسیای مرکزی، ایران در مقایسه با رقبای خود جایگاه پایین‌تری دارد.
شفیعی: مزیتهای رقابتی ایران در مقایسه با کشورهای عضو این اتحادیه بسیار کمتر است، مثلا بسیاری از این کشورها که ترک زبان هستند با ترکیه رابطه نزدیکی دارند و برخی دیگر روابطشان با چین نزدیکتر است. این کشورها نیازهای محدود خود را از طریق کشورهای دیگر تامین می‌کنند به همین خاطر است که در رقابت‌های آسیایی اقتصادی در آسیای مرکزی، ایران در مقایسه با رقبای خود جایگاه پایین‌تری دارد
نکته سوم به مسئله سیاسی و ایدئولوژیک برمی‌گردد که بسیاری از این کشورها به لحاظ سیاسی یعنی نوع نظام سیاسی و نگرش خود به نظم بین‌المللی با یکدیگر مشابهت دارند ولی با این حال خیلی از آنها ممکن است که ایران را به عنوان یک کشور ایدئولوژیک و انقلابی قلمداد کنند که بیش از آن که نگرش اقتصادی به این حوزه داشته باشد، نگرش امنیتی و سیاسی دارد.بنابراین این مسئله یکی از ادراکات سایر کشورها نسبت به ایران می باشد.
بسیاری از کشورهای اتحادیه اوراسیا بر این عقیده اند که ایران را به عنوان یک کشور ایدئولوژیک و انقلابی قلمداد می شود و بیش از آن که نگرش اقتصادی به این حوزه داشته باشد، نگرش امنیتی و سیاسی دارد
در مجموع سه عامل مانع از ورود جدی ایران به بازار اقتصادی این منطقه می باشد : ۱) عدم هم تکمیلی اقتصادی ۲) برتری کیفیت محصولات مشابه به سایر کشورها نسبت به ایران ۳) نگرانی امنیتی سیاسی بعضی از این کشور را نسبت به ایران.
نظر شما