امیررضا اعتمادی - کارشناس اقتصادی؛ بازار: مکانیزم ماشه (Snapback) در اواخر سپتامبر ۲۰۲۵ رسماً فعال شد و موجب بازگشت همه تحریم‌های تعلیق‌شده شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران گردید. از ۵ مهر ۱۴۰۴ (۲۷ سپتامبر ۲۰۲۵)، تحریم‌های مالی، تجاری و انرژی که پس از برجام لغو شده بودند، بار دیگر لازم‌الاجرا شدند. این تحول، نقطه‌عطفی در فضای تجارت خارجی کشور بود. با این حال برخلاف پیش‌بینی‌ها، اقتصاد ایران با عملکردی مقاوم، نه تنها از پا نیفتاد، بلکه رکوردهای جدیدی در صادرات نفت به ثبت رساند.
در هفته‌های منتهی به فعال شدن اسنپ‌بک، صادرات نفت ایران جهش کم‌سابقه‌ای را تجربه کرد. بنا بر گزارش مؤسسات بین‌المللی رهگیری نفتکش‌ها، صادرات نفت ایران در سپتامبر ۲۰۲۵ به ۱.۹ میلیون بشکه در روز رسید و حتی در هفته‌های آخر به ۲.۳ میلیون بشکه نیز نزدیک شد—رقمی بی‌سابقه در ۷ سال اخیر. این رشد، ناشی از تلاش خریداران عمده برای پیش‌خرید پیش از اعمال تحریم‌ها و همچنین ابتکار ایران در تسریع صادرات بود.
پس از آغاز رسمی تحریم‌ها، برخلاف انتظار بدبینانه تحلیل‌گران غربی، صادرات نفت نه تنها متوقف نشد بلکه در مهر ۱۴۰۴ به میانگین ۲.۱۵ میلیون بشکه در روز رسید—بالاترین سطح از سال ۲۰۱۸ تاکنون. وزیر نفت تأکید کرد صادرات نفت تحت تحریم نیز ادامه دارد و همه درآمدها به کشور بازمی‌گردد. البته کارشناسان هشدار می‌دهند که با افزایش تخفیف‌ها و هزینه‌های جانبی تجارت، درآمد خالص نفتی ممکن است کاهش یابد. برخی تخمین‌ها از احتمال افت ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه‌ای صادرات روزانه در صورت افزایش فشارها خبر می‌دهند.
در پاسخ به تهدید اسنپ‌بک، دولت دستور افزایش ۲۵۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت را صادر کرد. طبق اعلام شرکت ملی نفت، تولید روزانه از ۲.۲ میلیون بشکه در آغاز دولت سیزدهم به ۳.۶ میلیون بشکه افزایش یافته است. بخشی از این رشد، صرف حفظ سهم بازار در شرایط سخت‌تر بین‌المللی شده است.
در زمینه واردات، فعال شدن تحریم‌ها موجب اخلال در حمل‌ونقل و بیمه و افزایش زمان ترخیص کالا از گمرکات شد. با این حال، واردات در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ به ارزش ۲۸.۳ میلیارد دلار انجام شد که هرچند از نظر ارزش دلاری نسبت به سال قبل ۱۵٪ کاهش داشت، اما از نظر وزنی افت محسوسی نداشت. صادرات غیرنفتی نیز به ۲۵.۹ میلیارد دلار با وزنی حدود ۷۵ میلیون تن رسید.
جمع‌بندی تحلیل نشان می‌دهد که مکانیزم ماشه نتوانست تجارت خارجی ایران را زمین‌گیر کند. رکوردشکنی صادرات نفت، ثبات نسبی صادرات غیرنفتی و مدیریت واردات در شرایط جدید، همگی گویای مقاومت ساختاری اقتصاد ایران در برابر تحریم‌های بازگشته شورای امنیت است. اگرچه چالش‌های جدی مانند کاهش درآمد خالص صادراتی، افزایش هزینه مبادلات و خطر محدود شدن بازارها وجود دارد، اما تاکنون مسیر تجارت خارجی حفظ شده و افق‌های جدیدی نیز برای آن گشوده شده است.
نظر شما