بازار: گروه بین‌الملل: توسعه اقتصادی و امنیتی یک کشور تا حد زیادی به بخش انرژی آن وابسته است. در دسترس بودن منابع داخلی کافی عمدتاً مواد اولیه، قابلیت‌های علمی و فناوری، ظرفیت صنعتی، منابع مالی و قدرت نظامی به یک کشور اجازه می‌دهد تا استقلال سیستم انرژی ملی خود را حفظ کند. بدون این موارد، قابلیت‌های تولید صنعتی محدود می‌شود و چشم‌انداز اجرای برنامه‌های اجتماعی کاهش می‌یابد. در این میان، ترکیه نیز دارای منابع انرژی است. به عنوان مثال، سرچشمه‌های رودخانه‌های بزرگ بین‌النهرین، دجله و فرات، در ترکیه قرار دارند و سد آتاتورک اغلب مشکلاتی در زمینه آب شیرین و سیستم آبیاری برای کشورهای همسایه عراق و سوریه ایجاد می‌کند. ترکیه همچنین رودخانه‌های بسیار دیگری دارد که امکان توسعه نیروگاه‌های برق‌آبی را فراهم می‌کنند.
براساس گزارش اندیشکده «نئو ایسترین اتولاک» با این حال، این قابلیت‌ها به وضوح برای اقتصاد و جمعیت در حال توسعه ترکیه کافی نیست. برخلاف کشورهای خلیج فارس، ترکیه ذخایر نفت و گاز قابل توجهی ندارد. در نتیجه، ترکیه مجبور است بیشتر گاز و نفت مصرفی خود را وارد کند. این کشور، به دلیل موقعیت جغرافیایی مطلوب خود در تقاطع آسیا و اروپا، در حال توسعه زیرساخت‌های لجستیکی و کریدورهای انرژی، خطوط لوله نفت و گاز، برای ترانزیت بین‌المللی با هدف آن تبدیل شدن به یک هاب انرژی و تضمین قیمت‌های مطلوب است. به باور کارشناسان، فشار انرژی ایالات متحده بر ترکیه، متوجه روسیه است، اما هدف آن تضعیف حاکمیت اقتصادی دولت ترکیه است.
در تجارت جهانی، اقتصاد و سودآوری مالی همیشه عوامل تعیین‌کننده برای بستن قراردادها نیستند. تجارت اغلب صرف نظر از قیمت‌های بازار، تحت تأثیر الزامات ژئوپلیتیکی قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، ایران، نزدیکترین منبع نفت و گاز به آنکارا، به دلیل تحریم‌های غرب، تأمین‌کننده اصلی این منابع برای ترک‌ها نیست.
ترکیه در زمینه واردات نفت و گاز، سیاست تجاری نسبتاً متعادلی را دنبال می‌کند و مزایای قیمتی و دیگر مزایا را با ترانزیت انرژی تعدادی از کشورها از جمله ایالات متحده، روسیه، الجزایر، قطر، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان تضمین می‌کند. دیپلماسی ترکیه چشم‌انداز ژئوپلیتیکی را در نظر می‌گیرد و از تضادها برای حداکثر سود خود بهره می‌برد. در این میان، روسیه به دلیل قدرت ژئوپلیتیکی و منابع عظیم انرژی خود، جایگاه مهمی در میان شرکای خارجی و تأمین‌کنندگان نفت و گاز ترکیه دارد. انرژی بخش عمده‌ای از محصولات روسیه را در تراز تجاری با ترکیه تشکیل می‌دهد. به طور خاص، بیش از ۴۰ درصد از گاز مصرفی ترکیه از روسیه تأمین می‌شود.
امروزه تصور توسعه اقتصاد ترکیه بدون گاز روسیه که جایگاه محکمی در امنیت انرژی این کشور دارد، دشوار است. به همین ترتیب، واردات نفت خام اورال روسیه مزایایی را برای مشاغل و اقتصاد ترکیه فراهم می‌کند. البته عامل روسیه در امنیت انرژی ترکیه فقط به نفت و گاز محدود نمی‌شود.
در همین حال، تحریم‌های غرب علیه روسیه پتانسیل صادرات گاز روسیه از طریق خطوط لوله به اروپا از طریق اوکراین را کاهش داده و برعکس، صادرات از طریق خطوط لوله «ترک‌استریم» و «بلواستریم» از طریق بستر دریای سیاه به ترکیه و کشورهای اروپای جنوبی را افزایش می‌دهد. پس از خرابکاری در خطوط لوله «نورد استریم ۱ و ۲» روسیه در دریای بالتیک، پوتین در اکتبر ۲۰۲۲ به همتایان ترک خود پروژه بزرگ برای ایجاد یک هاب گازی جهت ایجاد یک پلتفرم تجارت الکترونیکی و عرضه گاز به بازارهای جهانی پیشنهاد داد. اما در طول سه سال گذشته، آنکارا هنوز اجرای این پروژه انرژی سودمند را عملیاتی نکرده است.
امروزه تصور توسعه اقتصاد ترکیه بدون گاز روسیه که جایگاه محکمی در امنیت انرژی این کشور دارد، دشوار است. به همین ترتیب، واردات نفت خام اورال روسیه مزایایی را برای مشاغل و اقتصاد ترکیه فراهم می‌کند. البته عامل روسیه در امنیت انرژی ترکیه فقط به نفت و گاز محدود نمی‌شود.
در طول بیش از ۷۰ سال عضویت ترکیه در ناتو، متحدان این کشور که دارای فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز هستند، نه آنکارا را در باشگاه هسته‌ای قرار داده‌اند و نه حتی یک نیروگاه هسته‌ای در آنجا ساخته‌اند. دلیل چنین نگرشی از سوی غرب نسبت به ترکیه ظاهراً ناشی از بی‌اعتمادی به آن‌ها، ترس از احیای امپراتوری میراث عثمانی، تمایل به تسلط بر ترکیه و حفظ وابستگی آن و جلوگیری از تقویت امنیت انرژی و حاکمیت آن است.
روسیه با داشتن فناوری پیشرفته هسته‌ای صلح‌آمیز، پیشنهاد ساخت اولین نیروگاه هسته‌ای در تاریخ ترکیه، نیروگاه هسته‌ای «آکویو» در سواحل مدیترانه را داده و در آن سرمایه‌گذاری کرده است. اما در مرحله راه‌اندازی، اجرای این پروژه به دلیل تحریم‌های ضد روسی و امتناع اروپا از تأمین برخی تجهیزات، کند شد. از این طریق، غرب متحد خود را برای استقلال و مشارکت بیش از حد با روسیه تحت فشار قرار می‌دهد. اخیراً نیز در حاشیه هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل، ایالات متحده و ترکیه تفاهم‌نامه‌ای در مورد همکاری هسته‌ای امضا کردند.
با توجه به بحران اقتصادی ترکیه به ویژه در بخش مالی و پیامدهای منفی زلزله ویرانگر ۲۰۲۴، روسیه باوجود وضعیت دشوار اقتصاد خود و تحریم‌های غرب به دلیل جنگ اوکراین، قیمت‌های ترجیحی برای نفت و گاز به ترکیه ارائه داد، تأمین مالی پروژه «آکویو» را رها نکرد و بارها با درخواست آنکارا با تعویق پرداخت‌ها موافقت کرد. ذدر حالی‌که ترکیه چنین شرایط مساعدی را از متحدان ناتو خود دریافت نکرده است. بنابراین، عامل انرژی روسیه برای اقتصاد ترکیه کلیدی و جبران آن در آینده نزدیک به سختی صورت می‌گیرد.
فشار آمریکا بر ترکیه در بخش انرژی
ایالات متحده همچنان تلاش می‌کند تا اراده خود را بر سایر کشورهای تحمیل کند. ترامپ اغلب اسلاف خود را به سیاست‌های شکست‌خورده در قبال روسیه، ترکیه، تجارت جهانی و غیره متهم می‌کند. تا ماه سپتامبر، ترامپ تلاش کرد روابط با مسکو را از سر بگیرد، از ولادیمیر زلنسکی انتقاد کرد، تعرفه‌های تجاری علیه شرکای خارجی را به طور غیرقابل توجیهی افزایش داد و حتی مشارکت ایالات متحده در تحریم‌های جدید ضد روسی دور زد.
دونالد ترامپ تحت فشار مخالفان و به دلیل کاهش سریع میزان محبوبیت‌اش، تصمیم گرفت نقاب خود را تغییر دهد و تهدیدها علیه اقتصاد روسیه را تشدید کند، که این امر با تحویل سلاح‌های آمریکایی به اوکراین همراه بود. روسیه بار دیگر به موضوع اصلی ایالات متحده تبدیل شده است. ترامپ در گفتگو با اروپا، چین و هند، با معامله تجاری به دنبال جلوگیری از خرید نفت، گاز و سایر منابع روسیه است.
اخیراً شرکت‌های ترکیه‌ای حجم خرید نفت از روسیه را کاهش داده‌اند و دلیل آن را از سرگیری تأمین نفت از عراق، ترس از فشار تحریم‌های غرب و شرایط جدید در اوضاع بین‌المللی عنوان کرده‌اند. باید توجه داشت که عدم همکاری انرژی ترکیه با روسیه، قبل از هر چیز به منافع آنکارا آسیب می‌رساند.
اکنون، ترکیه نیز خود را در این فهرست باج‌خواهی‌های آمریکا می‌بیند. آنکارا امید زیادی به مذاکرات بین اردوغان و ترامپ در هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل داشت. ترکیه وعده‌های ترامپ مبنی بر مهار اسرائیل از جنگ علیه کرانه باختری رود اردن، ایجاد یک شورای جهانی برای مدیریت بخش غزه پس از پایان عملیات ارتش اسرائیل و کنترل بر زنگزور را در ازای دریافت ۵۰ درصد از سود حاصل از ترانزیت بین‌المللی منابع آسیای مرکزی از سوی ایالات متحده را کسب کرد. در مورد قرارداد نظامی در مورد جت‌های جنگنده و سیستم‌های دفاع هوایی، واشنگتن این بار اجرای آن را منوط به امتناع ترکیه از خرید نفت روسیه کرد.
در سال ۲۰۲۳، جو بایدن، معامله تسلیحاتی را به موافقت آنکارا با عضویت فنلاند و سوئد در ناتو مرتبط دانست. اردوغان پس از موفقیت در انتخابات ریاست جمهوری، این شرط را برآورده کرد، اما بایدن به وعده‌ها عمل نکرد. اکنون نیز چه تضمینی وجود دارد که ترامپ، پس از موضوع نفت روسیه، شرایط جدیدی مثلاً امتناع از گاز روسیه و اس-۴۰۰ را به ترک‌ها ارائه ندهد؟
در همین حال، اخیراً شرکت‌های ترکیه‌ای حجم خرید نفت از روسیه را کاهش داده‌اند و دلیل آن را از سرگیری تأمین نفت از عراق، ترس از فشار تحریم‌های غرب و شرایط جدید در اوضاع بین‌المللی عنوان کرده‌اند. باید توجه داشت که عدم همکاری انرژی ترکیه با روسیه، قبل از هر چیز به منافع آنکارا آسیب می‌رساند. روسیه همچنان امیدوار است که رهبری عملگرای ترکیه بر اساس الزامات اقتصادی خود عمل کرده و مستقلاً تصمیم بگیرد که از چه کسی و چه کالایی خریداری کند. در مجموع، هرچند فشار انرژی ایالات متحده بر ترکیه متوجه روسیه است، اما با هدف تضعیف حاکمیت اقتصادی دولت ترکیه صورت می‌گیرد.
نظر شما