بازگشت آرام روس ها به سوریه؛ جولانی از مسکو چه می خواهد؟

بازار؛ گروه بین‌الملل: در دیدار روز گذشته، رئیس جمهور روسیه در دیدار رئیس دوره انتقالی سوریه در کاخ کرملین، بیان کرد که دو کشور چندین دهه است که از روابط ویژه‌ای برخوردار هستند و کمیته مشترک میان دو کشور کار خود را از سر خواهد گرفت. رئیس دولت موقت سوریه نیز گفت: امروز ما در سوریه‌ای جدید هستیم و روابط خود را با همه ملت‌ها، به ویژه فدراسیون روسیه، بازسازی می‌کنیم. ما به همه توافقات گذشته و این تاریخ بزرگ احترام می‌گذاریم و تلاش می‌کنیم ماهیت این روابط را به شیوه‌ای جدید تعریف و معرفی کنیم. ما به تاریخ مشترک خود احترام می‌گذاریم و هدفمان تقویت روابط مبتنی بر حاکمیت، وحدت و ثبات سوریه است.

روسیه پس از سقوط رژیم اسد، باوجود انتظارات مبنی بر کاهش نفوذ آن، هنوز در سوریه باقی مانده است. این کشور پایگاه‌های نظامی خود را در طرطوس، حمیمیم و قامشلی، حفظ و روابط خود را با دولت جدید به ریاست احمد الشرع تقویت می‌کند. دیپلمات‌های این کشور به سرعت با حاکمان جدید دمشق ارتباط برقرار کرده و از تمایل آنها برای ایجاد روابط مثبت و بدون مشکل با همه دولت‌های خارجی بهره بردند.

اما، به باور رهبران جدید سوریه، حفظ روابط دوستانه با کرملین مفید است، به این امید که حمایت آن را در آرای سازمان ملل و همچنین تامین انرژی، غلات و شاید حتی سلاح به دست آورند. دولت الشرع با گشودن درهای خود به روی روسیه، همچنین در پی آن است که حامیان سابق اسد را از تلاش برای بازگشت به قدرت بازدارد. با این حال، این مواضع عمل‌گرایانه از سوی هر دو طرف لزوماً به این معنی نیست که روابط دوجانبه عادی یا بدون تنش شده است. زیرا مسائل سنگین حیاتی و تاثیرگذار مانند سرنوشت پایگاه‌های نظامی روسیه سوریه، آینده بشار اسد، بدهی‌های انباشته، دارایی‌های مسدود شده و موارد دیگر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

همکاری جدید

براساس گزارش نشریه الاستقلال؛ تا چند روز پیش از سقوط بشار اسد، هواپیماهای روسی مواضع مخالفان سوری را در شمال غربی این کشور بمباران می‌کردند. اما شرایط در ۷ دسامبر تغییر کرد و مسکو نظاره‌گر سقوط رژیم اسد شد. البته، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، شخصاً اعطای پناهندگی به بشار اسد و خانواده‌اش را به دلایل بشردوستانه تأیید کرد. با این حال، مسکو پیام روشنی ارسال کند مبنی بر اینکه اتحاد آن با سوریه نه به اسد یا دولت او، بلکه به سوریه به عنوان یک کشور مرتبط بوده، که نشانه‌ای آشکار از تمایل کرملین برای تعامل با دولت جدید است.

با وجود برخی موانع، مسکو توانسته منافع خود را با دولت جدید سوریه تا حدودی تامین کند، از جمله ادامه حضور نظامی روسیه در سواحل سوریه و بازگرداندن فرودگاه قامشلی در شمال شرقی این کشور.

از سوی دیگر، احمد الشرع، رئیس جمهور جدید سوریه، تنها دو هفته پس از ورود به دمشق، بر اهمیت همکاری با مسکو تأکید کرد. در آغاز سال جاری، روابط بین دمشق و مسکو وارد مرحله جدید و پیچیده‌تری شد که مبتنی بر منافع مشترک و الزامات ژئوپلیتیکی بود. در طول چند ماه گذشته، روسیه و سوریه به موازات مجموعه‌ای از تعاملات سیاسی و دیپلماتیک فشرده تلاش کرده‌اند صفحه جدیدی را در روابط خود بگشایند. با وجود برخی موانع، مسکو توانسته منافع خود را با دولت جدید سوریه تا حدودی تامین کند، از جمله ادامه حضور نظامی روسیه در سواحل سوریه و بازگرداندن فرودگاه قامشلی در شمال شرقی این کشور.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در مصاحبه‌ای با راشا تودی در ۸ اکتبر تأکید کرد که مسکو همچنان به روابط دوستانه با دمشق ادامه می‌دهد. او به حمایت مداوم مسکو از دمشق در بخش‌های اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و انرژی و همچنین ادامه پروژه‌های آغاز شده در دوران شوروی و پس از سال ۲۰۱۱ اشاره کرد. همچنین، لاوروف به موضوع پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه پرداخت و افزود که رئیس جمهور روسیه، بارها تأکید کرده است که حضور روسیه برخلاف میل رهبری سوریه ادامه نخواهد یافت. با این حال، او خاطرنشان کرد که رهبری سوریه و چندین کشور منطقه به حفظ این حضور علاقه‌مند هستند. او همچنین بر اهمیت مشارکت احمد الشرع در اجلاس روسیه و اعراب تأکید کرد.

لاوروف گفت که اگر تلاش‌ها برای هدایت خواسته‌های کردها برای خودمختاری و جدایی به گام‌های عملی منجر شود، مسئله کردها می‌تواند در سایر کشورهای منطقه هم تأثیرگذار باشد. او تأکید کرد که کشورش از شرکای سوری خود به هر طریق ممکن حمایت می کند و آماده همکاری با سایر کشورهایی است که در یکپارچگی سوریه منافع دارند.

توافق نظامی

الشرع در ۱۲ سپتامبر رابطه با روسیه را نزدیک و دیرینه توصیف کرد و به وجود منافع راهبردی مشترک و همچنین چندین پیوند قبلی، به ویژه در زمینه غذا و سلاح، اشاره کرد که باید حفظ و مدیریت شوند. در ۹ سپتامبر، الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه، به همراه نمایندگانی از بیش از ۱۳ وزارتخانه مختلف، از جمله وزارت دفاع و امور خارجه، سفری کاری به دمشق داشت. او همچنین مذاکرات خصوصی با الشرع و اسعد الشیبانی، وزیر امور خارجه، انجام داد و بر گشودن فصل جدیدی در روابط با سوریه تأکید کرد. این مقام روس با اشاره به لزوم تقویت همکاری‌های دوجانبه بین دو کشور، بر امکان حمایت روسیه از سوریه در بازسازی زیرساخت‌ها و ارائه کمک‌های بشردوستانه تأکید کرد.

در ۳۱ جولای، یک هیئت بزرگ سوری، شامل چهره‌های دولتی سوریه، به ویژه الشیبانی، از مسکو بازدید کرد که تحلیلگران آن را لحظه‌ای محوری در روابط دوجانبه دانستند. همچنین، بازسازی ارتش سوریه یک حوزه کلیدی برای همکاری آینده بین دو کشور است، به ویژه که ظرفیت آن تا حد زیادی توسط حملات اسرائیل در طول سال گذشته نابود شده است.

تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده علیه سوریه مانعی بر سر راه هرگونه معامله تسلیحاتی غرب است. همچنین گروه‌های لابی طرفدار «اسرائیل» در ایالات متحده برای جلوگیری از لغو این تحریم‌ها تلاش کرده تا از بازسازی قابلیت‌های نظامی سوریه جلوگیری کنند.

ارتش جدید سوریه هنوز تجهیزات و سلاح‌های روسی و ساخت شوروی را در اختیار دارد و امیدوار به دریافت سلاح‌های جدید روسی در آینده است. این امر روند بازسازی و توسعه را به مسکو وابسته می‌کند که تجربه گسترده‌ای در آموزش و عملیات نظامی در خارج از مرزهای خود دارد. تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده علیه سوریه مانعی بر سر راه هرگونه معامله تسلیحاتی غرب است. همچنین گروه‌های لابی طرفدار «اسرائیل» در ایالات متحده برای جلوگیری از لغو این تحریم‌ها تلاش کرده تا از بازسازی قابلیت‌های نظامی سوریه جلوگیری کنند.

در اوایل ماه اکتبر، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که یک هیئت نظامی عالی‌رتبه سوری برای سفری با هدف توسعه سازوکارهای هماهنگی بین وزارتخانه‌های دفاع دو کشور، وارد مسکو شده است. وزارت دفاع روسیه نیز اعلام کرد که یونس بیک یوکوروف، معاون وزیر دفاع روسیه، از هیئت سوری استقبال کرد که مذاکرات بر راه‌های تقویت همکاری‌های نظامی و امنیتی بین مسکو و دمشق متمرکز بود.

موانع جدی

باوجود فرصت‌های مذکور، کارشناسان باور دارند که هنوز مسائل کلیدی به عنوان مانعی برای بازگشت به روابط مثبت بین دمشق و مسکو پابرجا هستند. نخست، سرنوشت پایگاه‌های نظامی روسیه در سواحل سوریه است، دوم پول سوریه بود که در مسکو چاپ می‌شود و سومی مربوط به انرژی، بدهی‌ها و بازسازی است.»

به نظر می‌رسد روسیه مصمم به حفظ دو پایگاه نظامی است، اما حاضر به مذاکره در مورد تداوم حیات آنهاست. از سوی دیگر، دولت سوریه خواستار بازنگری در قراردادهای منعقد شده در دوران حافظ و بشار اسد است.

نیکولای سوخوف، محقق ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه در آکادمی علوم روسیه، گفت که مقامات سوریه انتظار دارند در ازای تضمین پایگاه‌ها و پرسنل نظامی روسیه، سوخت تقریباً رایگان دریافت کنند.

روسیه، با توجه به نیازش به تأمین امنیت پایگاه‌های نظامی، به نظر می‌رسد که تمایل بیشتری به دادن امتیاز در مورد مسائل دیگر، مانند بدهی‌ها، دارایی‌های مسدود شده یا بازسازی، دارد. در بهار، روسیه محموله‌های نفت، گازوئیل و گندم ارسال کرد، همچنین شرکت روسی پس از سال‌ها چاپ پول محلی، اسکناس‌های جدید سوریه را منتشر کرد. از سوی دیگر، بدهی دمشق یکی از پیچیده‌ترین مسائل در مذاکرات بین دو طرف است، به ویژه که روسیه در صدر فهرست کشورهای طلبکار از سوریه قرار دارد. طبق اعلام وزارت دارایی سوریه، بدهی خارجی این کشور عموماً بین ۲۰ تا ۲۳ میلیارد دلار است. دولت جدید معتقد است که بدهی‌های روسیه باید لغو یا حداقل تعدیل شود.

ذینفعان نفوذ مسکو

بازگشت روسیه به عرصه سوریه، نشان‌دهنده بازیابی نفوذ قدیمی است که غرب نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد، به‌ویژه که دمشق به دنبال توازن قدرت است. باوجود اظهارات آمریکایی‌ها که قویاً از دولت الشرع حمایت می‌کنند، جانبداری از دیدگاه اسرائیل، سوری‌ها را به سمت نوعی تعادل سوق می‌دهد که بخشی از اهرم فشار آنها را در عرصه مذاکرات احیا کند.

رویترز در ماه مارس گزارش داد که مقامات اسرائیلی بی‌سروصدا با واشنگتن لابی کرده‌اند تا پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه را حفظ کنند، چراکه مسکو را جایگزین بهتری برای گسترش کنترل ترکیه در امتداد مرز شمالی اسرائیل می‌دانند.

با اجرای توافق آتش‌بس در غزه، توجه‌ها بار دیگر به سوریه، به‌ویژه مذاکرات جاری برای امضای توافق‌نامه امنیتی جدیدی بین دمشق و تل‌آویو معطوف خواهد شد. حاکمان جدید سوریه امیدوارند که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، از روابط خوب خود با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، برای وادار کردن اسرائیل به محدود کردن فعالیت‌های نظامی خود در سوریه استفاده کند.

سایر طرف‌ها نیز از ادامه حضور محدود روسیه در سوریه ذینفع هستند. هم اسرائیل و هم ترکیه معتقدند که می‌توان از نفوذ روسیه برای جلوگیری از قدرتمند شدن طرف مقابل استفاده کرد. در همین حال، نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) نیز خواستار ارتباط با روسیه هستند، تا در صورت عدم حمایت ایالات متحده بتوانند به آن تکیه کنند. رویترز در ماه مارس گزارش داد که مقامات اسرائیلی بی‌سروصدا با واشنگتن لابی کرده‌اند تا پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه را حفظ کنند، چراکه مسکو را جایگزین بهتری برای گسترش کنترل ترکیه در امتداد مرز شمالی اسرائیل می‌دانند.