بازار؛ گروه بین الملل: «مائو تسه‌تونگ» زمانی جمله معروفی داشت: «باد شرق بر باد غرب غلبه خواهد کرد.» دهه‌ها بعد سخنان وی به گونه‌ای طنین‌انداز می‌شود که کمتر کسی می‌توانست پیش‌بینی کند. جهان، شاهد تغییر چشمگیر قدرت است، زیرا کشورهای جنوب جهان - که زمانی به عنوان «در حال توسعه» نادیده گرفته می‌شدند - برای به چالش کشیدن سلطه رو به زوال قدرت‌های سنتی غربی ظهور می‌کنند. در قلب این تحول، سازمان همکاری شانگهای (SCO) قرار دارد، بلوکی که در حین تکامل، پتانسیل تغییر شکل توازن قدرت جهانی را دارد.
سازمان همکاری شانگهای دیگر یک اتحاد منطقه‌ای نمادین نیست. امروزه، تقریباً ۴۰٪ از جمعیت جهان و نزدیک به ۳۰٪ از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهد. ده عضو کامل آن - چین، هند، روسیه، پاکستان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و بلاروس - به شانزده کشور ناظر و شریک گفتگو پیوسته‌اند که آن را به بستری متنوع و به طور فزاینده‌ای تأثیرگذار تبدیل می‌کند. اجلاس امسال که از ۳۱ آگوست تا ۱ سپتامبر ۲۰۲۵ در تیانجین چین برگزار شد، شاید مهم‌ترین اجلاس در تاریخ این سازمان بود.
این اجلاس صرفاً یک گردهمایی دیپلماتیک نبود، بلکه بیانیه‌ای از قصد و نیت بود. حضور نارندرا مودی، نخست وزیر هند در چین برای اولین بار پس از هفت سال، خود یک سیگنال ژئوپلیتیکی بود. مودی با شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان میز را به اشتراک گذاشت، تصویری نادر با توجه به خصومت تاریخی دو کشور. همانطور که رویترز به درستی بیان کرد، شی جین پینگ از نشست رهبران سازمان همکاری شانگهای برای نشان دادن همبستگی بین کشورهای جنوب جهان در دوران دونالد ترامپ استفاده می‌کند. شی با سازماندهی این اجلاس، پیامی ارسال می‌کرد: آینده تنها توسط واشنگتن دیکته نخواهد شد.
آنچه اجلاس امسال شانگهای را قابل توجه می‌کند، همسویی فزاینده بین چین و هند است - دو قدرتی که سابقه طولانی بی‌اعتمادی و حتی درگیری مسلحانه دارند
اعداد و ارقام، داستان جذابی را روایت می‌کنند. ایالات متحده با تولید ناخالص داخلی ۲۸.۷۸ تریلیون دلار، همچنان بزرگترین اقتصاد جهان است. با این حال، اقتصاد چین اکنون ۱۸.۵۳ تریلیون دلار، هند ۳.۹۴ تریلیون دلار و روسیه ۲.۵ تریلیون دلار است. در حالی که اقتصادهای غربی بالغ هستند - و در برخی موارد راکد - بلوک سازمان همکاری شانگهای جایی برای رشد انفجاری دارد، با توجه به اینکه نوآوری‌های تکنولوژیکی و گسترش صنعتی در آسیا شتاب می‌گیرد. این هنوز به معنای برابری نیست، اما مسیری است که غرب دیگر نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.
آنچه اجلاس امسال را قابل توجه می‌کند، همسویی فزاینده بین چین و هند است - دو قدرتی که سابقه طولانی بی‌اعتمادی و حتی درگیری مسلحانه دارند. روابط آنها در سال ۲۰۲۰ با درگیری‌های مرزی خشونت‌آمیز به پایین‌ترین حد خود رسید. اما در اجلاس سال گذشته بریکس در روسیه، شی و مودی اولین گام‌های آزمایشی را به سمت آشتی برداشتند. امسال، پس‌زمینه حتی مهم‌تر بود: بدتر شدن روابط بین واشنگتن و پکن و دهلی نو. درست در روزی که مودی شرکت خود را در اجلاس سازمان همکاری شانگهای اعلام کرد، ایالات متحده تعرفه‌های کالاهای هندی را افزایش داد، اقدامی که تنها چرخش هند به سمت همسایگان آسیایی‌اش را تسریع کرد.
واقعیت‌های اقتصادی این بهبود روابط را هدایت می‌کنند. همانطور که هو شیشنگ از موسسه روابط بین‌الملل معاصر چین خاطرنشان کرد، چین ۸۰ درصد از قطعات الکترونیکی وارداتی هند، ۷۰ درصد از مواد اولیه شیمیایی و ۹۰ درصد از فلزات خاکی کمیاب آن را تأمین می‌کند. در جهانی که با جنگ‌های زنجیره تأمین و جدایی فناوری تعریف می‌شود، نمی‌توان این وابستگی‌ها را نادیده گرفت. تلاش‌های واشنگتن برای منزوی کردن پکن، ناخواسته هند و چین را به هم نزدیک‌تر می‌کند.
با این حال، سازمان همکاری شانگهای با چالش‌های داخلی جدی روبرو است. این سازمان هنوز نمی‌تواند با انسجام نظامی یا وحدت سیاسی ناتو برابری کند. رقابت‌های دیرینه - به ویژه بین هند و پاکستان - همچنان حل نشده باقی مانده است. جرمی، دیپلمات سابق آمریکایی و تحلیلگر ارشد فعلی گروه اوراسیا در مصاحبه‌ای با بلومبرگ گفت: «تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد که وقتی بحرانی در رابطه با یک عضو یا همسایه سازمان همکاری شانگهای ایجاد می‌شود، این سازمان منفعل می‌ماند.» این ضعف نهادی بار دیگر در تیانجین به نمایش گذاشته شد، جایی که هند مانع از عضویت کامل آذربایجان شد، در حالی که پاکستان با وتوی ارمنستان تلافی کرد. این وتوها نه تنها خصومت‌های قدیمی، بلکه پیچیدگی اتحادها در درون سازمان همکاری شانگهای را نیز منعکس می‌کرد.
پویایی هند و پاکستان به ویژه گویای این موضوع است. اسلام آباد پیوسته از حاکمیت آذربایجان بر قره باغ حمایت کرده است، در حالی که باکو در کنار آنکارا، آشکارا در طول اختلافات پاکستان با هند از آن حمایت کرده است. این خطوط گسل، شکاف‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌تر درون این سازمان را منعکس می‌کنند. با این حال، همانطور که تاریخ نشان داده است، حتی عمیق‌ترین شکاف‌ها نیز در نهایت می‌توانند زمانی که انگیزه‌های اقتصادی همسو شوند، از بین بروند.
حتی عمیق‌ترین شکاف‌ها در نهایت می‌توانند زمانی که انگیزه‌های اقتصادی همسو شوند، از بین بروند
علیرغم این تنش‌ها، دستاوردهای ملموسی نیز حاصل شد. سازمان همکاری شانگهای از ایجاد یک بانک توسعه با هدف تعمیق همکاری اقتصادی بین اعضا خبر داد. علاوه بر این، چین و روسیه توافق‌نامه مربوط به پیشبرد پروژه متوقف‌شده خط لوله گاز «قدرت سیبری-۲» امضا کردند، توافقی که پیامدهای عمده‌ای برای بازارهای انرژی جهانی دارد. این گام‌ها نشان می‌دهد که اگرچه سازمان همکاری شانگهای هنوز رقیب ناتو نیست، اما به طور پیوسته در حال ایجاد پایه‌های یک نظم جهانی جایگزین است.
نمادگرایی نیز اهمیت داشت. این اجلاس با دست دادن ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان در مراسم بزرگداشت هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم در پکن به پایان رسید. این حرکت، اگرچه عمدتاً تشریفاتی بود، اما بر نقش رو به رشد سازمان همکاری شانگهای به عنوان مجمعی که در آن می‌توان به شکایات تاریخی رسیدگی کرد - یا حداقل به طور موقت آنها را کنار گذاشت - تأکید کرد.
پیام تیانجین واضح بود: کشورهای جنوب جهان دیگر به ایفای نقش حمایتی در نظم جهانی طراحی‌شده توسط غرب راضی نیستند. همانطور که شی جین پینگ گفت: جهان به سمت تحول در حرکت است. چین و هند دو تمدن قدیمی، دو کشور پرجمعیت روی زمین و بخشی از جنوب جهانی هستند. بسیار مهم است که ما دوست، همسایه خوب باشیم و اژدها و فیل با هم متحد شوند.
برای غرب، این واقعیت باید به عنوان یک زنگ خطر مورد توجه قرارگیرد. سازمان همکاری شانگهای هنوز یک وزنه تعادل کامل در برابر ناتو نیست، اما به سرعت در حال تکامل است. کشورهای عضو آن در حال ایجاد مشارکت‌هایی بر اساس منافع مشترک به جای ایدئولوژی مشترک هستند. اگر این حرکت ادامه یابد، باد از شرق ممکن است واقعاً شروع به تغییر شکل چشم‌انداز جهانی کند - نه از طریق رویارویی صرف، بلکه از طریق ساختن آهسته و پیوسته یک جهان جدید و چندقطبی.
نظر شما