بازار؛ گروه بینالملل: امروزه، همکاری آذربایجان با کشورهای عربی وارد مرحله جدیدی از توسعه شده و در این میان، امارات یکی از شرکای اصلی آذربایجان در جهان عرب است. در طول ۳۰ سال گذشته پس از برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور، آذربایجان و امارات به سرعت در حال توسعه همکاریهای خود در زمینهها و جنبههای مختلف بودهاند. روابط اقتصادی بین دو کشور در سطح بالایی قرار دارد و گردش مالی تجاری بین دو کشور دائماً رشد قابل توجهی را نشان میدهد. در سال ۲۰۲۱، گردش مالی تجاری بین آذربایجان و امارات به ۵۰.۴۲ میلیون دلار آمریکا رسید که نزدیک به ۱۰۰ درصد رشد داشته است. اگرچه نرخ رشد چشمگیر بود، اما حجم نسبتاً کم مبادلات نشان میدهد که ظرفیت اضافی زیادی برای توسعه روابط تجاری دوجانبه وجود دارد. البته در دو سال اخیر روند تجارت دوجانبه به شدت افزایش یافته است.
دلیل سفر علیاف به ابوظبی
الهام علیاف، رئیس جمهور آذربایجان، در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۵ به دعوت شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رئیس جمهور امارات متحده عربی، سفری رسمی به ابوظبی داشت. این سفر فراتر از تعاملات دیپلماتیک معمول، اهمیت نمادینی داشت و نشان دهنده تغییر در چشماندازهای اقتصادی بلندمدت دو کشوری بود که توسعه آنها به طور سنتی وابسته به درآمدهای سوخت فسیلی بوده است. تمرکز اصلی سفر کاری رئیس جمهور الهام علیاف، «بازیهای آینده ۲۰۲۵» یک رویداد بینالمللی به میزبانی امارات متحده عربی بود.
علیاف در مراسم افتتاحیه این بازیها شرکت کرد که نمایانگر یک قالب نوآورانه رقابت جهانی است که رشتههای ورزشی فیزیکی را با بازیهای دیجیتال ترکیب میکند. این مفهوم که اغلب به عنوان «phygital» توصیف میشود، عملکرد ورزشی در دنیای واقعی و رقابت مجازی را گرد هم میآورد و تواناییهای فیزیکی، مهارتهای دیجیتال و زیرساختهای فناوری را به طور همزمان ارزیابی میکند. به این ترتیب، بازیهای آینده نه تنها به عنوان رویداد ورزشی یا ورزشهای الکترونیکی، بلکه مدل ملموسی از چگونگی همگرایی ورزش، فناوری و فرهنگ دیجیتال برای تغییر شکل رقابت و تماشاگری است.
در دهههای اخیر، اقتصاد آذربایجان به شدت به درآمدهای نفت و گاز طبیعی وابسته بوده است. با این حال، باکو سیاستهایی را با هدف کاهش این وابستگی و تسریع تنوع اقتصادی دنبال میکند. مشارکت علیاف در یک ابتکار جهانی مبتنی بر فناوری را میتوان به عنوان بیان نمادین جاهطلبی آذربایجان برای عبور از یک مدل وابسته به سوخت فسیلی و حرکت به سمت توسعه پایدار مبتنی بر دیجیتالی شدن، نوآوری و صنایع با ارزش افزوده بالا دانست. در داخل نیز این کشور حمایت از ابتکارات فناوری، به ویژه در بخش دفاعی، را گسترش داده و در عین حال انواع مختلفی از کمکهای دولتی را برای تشویق رشد یک اکوسیستم استارتاپی ارائه میدهد.
هرچند امارات همچنان از درآمد سوختهای فسیلی به طور قابل توجهی سود میبرد، اما سرمایهگذاریهای قابل توجهی در هوش مصنوعی، زیرساختهای دیجیتال، فناوریهای فضایی، انرژیهای تجدیدپذیر و صنایع خلاق انجام داده است.
همچنین، تصمیم امارات متحده عربی برای میزبانی رویدادی با محوریت فناوری مانند بازیهای آینده ۲۰۲۵، عنصر اصلی راهبرد تحول اقتصادی این کشور را آشکار میکند. هرچند امارات همچنان از درآمد سوختهای فسیلی به طور قابل توجهی سود میبرد، اما سرمایهگذاریهای قابل توجهی در هوش مصنوعی، زیرساختهای دیجیتال، فناوریهای فضایی، انرژیهای تجدیدپذیر و صنایع خلاق انجام داده است. ابوظبی با میزبانی پلتفرمهای جهانی از این نوع، به رسمیت شناختن محدودیتهای بلندمدت مدل اقتصادی مبتنی بر سوختهای فسیلی و عزم خود برای سازگاری با الگوهای اقتصادی جهانی نوظهور را نشان میدهد.
با نگاهی به آینده، تلاشهای آذربایجان برای تغییر شکل اقتصاد خود حول محور فناوری و نوآوری، مطابق با تغییرات ساختاری در اقتصاد جهانی، برای رقابتپذیری بلندمدت آن بسیار مهم است. در سالهای آینده، بخشهایی مانند فناوریهای دیجیتال، گسترش اقتصاد دیجیتال و کشاورزی پایدار بهویژه ارگانیک، احتمالاً نقش تعیینکنندهای در توسعه اقتصادی جهانی ایفا خواهند کرد. در این شرایط، استفاده راهبردی از درآمد سوختهای فسیلی به عنوان ابزاری برای گذار به منظور پشتیبانی از یک مدل توسعه مبتنی بر فناوری و نوآوری، نه تنها برای آذربایجان، بلکه برای سایر اقتصادهای وابسته به منابع طبیعی نیز به عنوان یک ضرورت است. برای کشورهایی که بر پایه استخراج سوختهای فسیلی بنا شدهاند، تحول اقتصادی به طور فزایندهای دیگر یک انتخاب نیست، بلکه به موضوعی برای بقای بلندمدت تبدیل شده است.
توسعه بر محور اقتصاد
براساس گزارش ترند آذربایجان؛ از سال ۲۰۱۷، نمایندگی تجاری آذربایجان در دبی فعالیت میکند و از سال ۲۰۱۹، خانه تجارت آذربایجان فروش محصولات محلی را در امارات متحده عربی و کشورهای حوزه خلیج فارس سازماندهی کرده و برند «ساخت آذربایجان» را در بازار امارات تبلیغ میکند. در حال حاضر، بیش از ۳۵۰ نهاد تجاری با سرمایهگذاری امارات در آذربایجان در بخشهایی مانند صنعت، کشاورزی، حمل و نقل، ساخت و ساز، تجارت و خدمات ثبت شدهاند. شرکتهای سرمایهگذاری مشهور امارات از جمله Mubadala و Masdar، در حال اجرای پروژههایی در آذربایجان هستند. به طور خاص، مصدر در پروژههای انرژی تجدیدپذیر برای حمایت از دستور کار انرژی سبز آذربایجان سرمایهگذاری میکند. نیروگاه خورشیدی «قره داغ» با ظرفیت ۲۳۰ مگاوات، نمونه بارزی از این همکاری توسط مصدر توسعه یافته است.
علاوه بر این، منافع متقابل و پروژههای مشترک در زمینههای گردشگری، ساخت و ساز، لجستیک و فناوری اطلاعات وجود دارد. مشارکت آذربایجان در نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۰ دبی، از جمله ایجاد غرفه ملی، به توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی نیز کمک کرد. همکاری آذربایجان و امارات محدود به پروژههای فعلی نیست. در آینده، این روابط میتواند به سمت یک بستر راهبردیتر حرکت کند. علاقه امارات به قابلیتهای ترانزیت و لجستیک آذربایجان رو به افزایش است و افتتاح کریدور زنگزور فرصتهای جدیدی را برای امارات ایجاد میکند، زیرا آذربایجان نقش مهمی در حمل و نقل منطقهای خواهد داشت.
همچنین، اصلاحات باکو با هدف توسعه بخش غیرنفتی، جذب سرمایهگذاریهای بیشتر امارات را تسهیل میکند. کشاورزی، اقتصاد دیجیتال، گردشگری و انرژی سبز را میتوان از حوزههای اولویتدار برای همکاریهای آینده در نظر گرفت. روابط سیاسی و اقتصادی آذربایجان و امارات به سمت همکاری راهبردی در حال تحول است. منافع مشترک، روابط دیپلماتیک قوی و مشارکت اقتصادی، پایه و اساس ماهیت بلندمدت و پایدار این روابط را فراهم میکند. همچنین، پتانسیل و اراده سیاسی موجود میتواند زمینه را برای ادغام عمیقتر بین دو کشور در آینده ایجاد کند.
روابط تجاری و سرمایهگذاری بین امارات و آذربایجان همچنان در حال تعمیق است و تجارت غیرنفتی با افزایش ۴۳ درصدی نسبت به سال گذشته به ۲.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسید. امارات با سرمایهگذاری بیش از ۱ میلیارد دلار به عنوان یکی از شرکای اقتصادی کلیدی آذربایجان مطرح شده است، تأکید میکند.
امضای مشارکت راهبردی
جمهوری آذربایجان و امارات متحده عربی بیانیهای در مورد مشارکت استراتژیک جامع و چندین توافقنامه در بخشهای کلیدی از جمله حمل و نقل، انرژی، گردشگری، رسانه، عدالت و توسعه نیروی کار امضا کردند. در ماه ژوئیه ۲۰۲۵، امارات متحده عربی و آذربایجان توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع (CEPA) امضا کردند که هدف آن پیشبرد رشد اقتصادی مشترک، تنوعبخشی و رفاه به عنوان بخشی از روابط استراتژیک بین امارات متحده عربی و آذربایجان است. هدف این توافقنامه افزایش جریان سرمایهگذاری و ایجاد فرصتها در بخشهای حیاتی، از جمله انرژیهای تجدیدپذیر، گردشگری، لجستیک و خدمات ساختمانی است. همچنین انتظار میرود که همکاری بخش خصوصی را افزایش دهد، زنجیرههای تأمین را تقویت کند و کارآفرینان و شرکتهای کوچک و متوسط را برای گسترش فعالیتهای خود در سطح جهانی توانمند سازد.
برنامه CEPA ستون مهمی از دستور کار تجارت خارجی امارات است که هدف آن افزایش تجارت خارجی غیرنفتی به ۱.۱ تریلیون دلار تا سال ۲۰۳۱ است. در سال ۲۰۲۴، این برنامه به رکورد تجارت غیرنفتی امارات متحده عربی به ۸۱۶ میلیارد دلار کمک کرد که افزایش ۱۴.۶ درصدی نسبت به سال قبل را نشان میدهد. روابط تجاری و سرمایهگذاری بین امارات و آذربایجان همچنان در حال تعمیق است و تجارت غیرنفتی با افزایش ۴۳ درصدی نسبت به سال گذشته به ۲.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسید. امارات با سرمایهگذاری بیش از ۱ میلیارد دلار به عنوان یکی از شرکای اقتصادی کلیدی آذربایجان مطرح شده است، تأکید میکند.
شاید یکی از مهمترین اهداف ابوظبی از گسترش روابط با باکو، حمایت از کریدورهای موازی ایران و تضعیف اهمیت و موقعیت ژئواکونومیکی تهران است. با توجه به مخالفت شدید ایران با تغییر مرزها در قفقاز جنوبی، احتمالا امارات از روی رقابت با ایران، از سرمایهگذاریهای بیسابقه خود در آذربایجان به عنوان سلاح استفاده خواهد کرد.
حمایت از کریدور زنگزور
افتتاح مسیرهای ارتباطی منطقهای، به ویژه کریدور زنگزور، نیز از موضوعات اصلی نشست مقامات دو کشور بود و حتی ابوظبی خود را میانجی بین باکو و ایروان معرفی کرده است. این کریدور، آذربایجان را از طریق ارمنستان به جمهوری خودمختار نخجوان متصل و به عنوان یک جزء حیاتی از کریدور میانه و ابتکار کمربند و جاده چین، محسوب میشود. با توجه به پیامدهای راهبردی و اقتصادی آن، توسعه این مسیر احتمالاً نه تنها از سوی آذربایجان و ترکیه، بلکه از سوی سایر بازیگران کلیدی مانند چین و اتحادیه اروپا نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت.
علاوه بر موارد مذکور، امارات معمولا جاه طلبیهای ژئوپلیتیکی از سودان و یمن تا قفقاز و آسیای مرکزی امتدارد دارد. شاید یکی از مهمترین اهداف ابوظبی از گسترش روابط با باکو، حمایت از کریدورهای موازی ایران و تضعیف اهمیت و موقعیت ژئواکونومیکی تهران است. با توجه به مخالفت شدید ایران با تغییر مرزها در قفقاز جنوبی، احتمالا امارات از روی رقابت با ایران، از سرمایهگذاریهای بیسابقه خود در آذربایجان به عنوان سلاح استفاده خواهد کرد. در نهایت، میانجیگری در مناقشهای که هیچ پیامد امنیتی برای امارات یا شبه جزیره عربستان ندارد، فراتر از یک رویکرد ساده و در راستای راهبرد بلندپروازانه آن است.
نظر شما