گروه بورس؛ بازار: بیش از دو هفته از سخنان حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان گذشته است که به شکلی امیدوارانه و با شور و حرارت، مژده گشایش اقتصادی با اجرای یک طرح خبر داد می گذرد.پس از مطرح شدن غیر رسمی موضوع انتشار اوراق سلف نفتی که در اصل پیش فروش نفت به مردم است، رئیس جمهور در روز سه شنبه ۲۱ مرداد، تایید کرد که پای همان اوراق سلف در میان است و باز حسن روحانی در جلسه چهارشنبه ۲۲ مرداد در واکنش به طرح اوراق نفتی اعلام کرد که منتقدان، ایرادات این طرح را بگویند. پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اما خبر از طرح دیگری می دهد و گشایش اقتصادی را طرح فروش اوراق سلف نفتی نمی داند.
بر این اساس و با توجه به این که انتشار اوراق سلف و آتی نفت، در حوزه مالی و بازار سرمایه است، در گفت و گوی «بازار» با دکتر محمدرضا حبیب زاده (کارشناس بازار سرمایه)، سعی شده این موضوع چالش برانگیز بررسی شود.
*****
*در جلسه قبل هیات دولت که آقای روحانی به صورت سربسته نکاتی را درباره طرح مورد بررسی در جلسه سران قوا و گشایش اقتصادی مطرح کردند برخی از خبرگزاری ها به تعبیر خودشان گمانه زنی کردند ولی ظاهراً اطلاعات دقیقی از آن مباحث مطرح شده در آن جلسه داشته و گفتند موضوع اوراق سلف نفتی مطرح است. تا این که روز سه شنبه ۲۱ مرداد آقای روحانی با صراحت گفتند این طرح درباره اوراق سلف نفتی است و در بورس انرژی عرضه می شود.دو تجربه در مورد اوراق سلف نفتی در بودجه سال ۱۳۹۱ و در سال ۱۳۹۸ مطرح بوده و در سال ۱۳۹۸ این نوع اوراق در بورس انرژی عرضه شده. جنابعالی، این دو تجربه در فروش اوراق سلف و آتی را چگونه ارزیابی می کنید؟
واقعیت این است که تجربه های سال ۱۳۹۱ و سال ۱۳۹۸، با همدیگر متفاوت هستند. در ارتباط با بحث گشایش اقتصادی که مطرح شد و برخی خبرگزاری ها به منابع خبری معتبر دست پیدا کرده بودند، بحث اوراق سلف نفت را مطرح کردند که با ابزارهای مالی مثل آپشن، حداقل سود را تضمین کنند و حداکثر سود را باز بگذارند.
ما این تجربه را در مشتقات نفتی داشتیم یعنی برای پتروشیمی های مختلف در تولید اوره و برای پالایشگاه ها و نفت کوره، اوراق سلف را منتشر کردند و انتشار آن را دیده بودیم ولی چیزی که الان مطرح شده و برای این که تعهدات دولت به سال های آتی منتقل نشود، با آن طرح اولیه یک مقدار تفاوت دارد. احتمالاً این چیزی که مطرح شده با طرح دولت متفاوت است و به نظر می رسد آن گشایش هایی که دولت در نظر داشت، اتفاق نمی افتد.
در اوراق کوتاه مدت، برای سرمایه گذاران نهادی و حتی شخصی، اولویت و جذابیت بیش تری دارد ولی اگر برای دولت تامین مالی به صورت بلند مت تر اتفاق بیفتد دستش برای سیاستگذاری بازتر است. فعلاً به نظر می رسد که این طور نباشد و ما منتظر هستیم اطلاعات بیش تری در این زمینه منتشر شود.
ماهیت ابزار بدهی همین است و در تمام دنیا این کار انجام می شود. ما نمی توانیم بگوییم برای دولت بعدی یا دولت های بعدی، اصلاً بدهی ایجاد نکنید. در مراکز مالی بزرگ دنیا مثل آمریکا، حتی سررسیدهای ۲۰ ساله دارند.
*این طرحی که درباره اوراق سلف مطرح شده، سررسید چند ساله دارد؟
به نظر می آمد که برای سررسید، مدت سه سال را در نظر گرفته اند ولی بر اساس صحبتی که دوشنبه شب ۲۰ مرداد ماه، آقای پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس داشت تاکید شورای سران قوا و مخصوصاً دو قوه مقننه و قضائیه بر این است که تعهدات دولت به دولت بعدی منتفل نشود. به همین دلیل، به نظر می رسد این طرح، دچار تغییری با طرح اولیه شود.
*به هر حال، الان دولت کسری بودجه دارد و پولی را که می خواهد جمع آوری کند قاعدتاً بازپرداخت آن به عهده دولت بعدی گذاشته می شود و این طور نیست که بگویند اگر خواستند شش ماه بعد بیایند پول خودشان و سود آن را بگیرند یا خرید و فروش کنند، آیا با این نکته موافق هستید؟
در این زمینه می توان از ابزارهای مالی و مهندسی مالی، استفاده کرد ولی الان دو قوه دیگر در این حوزه نظر خاصی دارند. بانک مرکزی در حوزه وظایف خود به خوبی عمل کرد و نظرش را به سازمان برنامه و بودجه غالب کرد که جلوی پولی شدن کسری بودجه را بگیرد و با کمک ابزارهای بدهی و حتی فروش سهام شرکت های دولتی، کسری بودجه را جبران کند.
فروش های هفتگی اوراق بدهی دولت تحت عنوان «اراد» هم کمک خوبی کرد و نرخ ها واقعی تر شد و جدای از بانک های تجاری دولتی، صندوق های سرمایه گذاری هم وارد شدند.
در اوراق نفتی که بحث آن مطرح شده، اگر مبنای ارزی آن خیلی مشخص تر می شد و می توانستیم اطلاعات بیش تری داشته باشیم، حتی می توانست به مهندسی مالی قضیه کمک کند که ما از ابزارهای روز دنیا استفاده کنیم و صندوق های بزرگ و پالایشگاه ها می توانستند از این ابزارها استفاده کنند.
من امیدوارم که این طرح، فقط به فروش فیزیکی نفت در بورس انرژی ختم نشود و یک مرحله جدید از ابزار سازی در بازار مالی داشته باشیم. من از این منظر، به این موضوع نگاه می کنم که منافع آن، فارغ از بحث تامین کسری بودجه و پوشاندن آن برای دولت، می تواند ابزار جدیدی در حوزه فاینانس و بازارهای مالی کشور ایجاد کند و این کار خیلی امیدوار کننده است.
*در ماه های اخیر دولت سعی کرد سهام شرکت های دولتی را به سرعت بفروشد و بحثی که آقای روحانی به عنوان گشایش اقتصادی مطرح کرده و تاکید کردند که دست دولت خیلی باز خواهد شد، این کنجکاوی را در افراد ایجاد کرد که بدانند چه خبر است.البته آقای روحانی یک هفته بعد و در روز ۲۱ مرداد بحث اوراق سلف نفتی و بورس انرژی را با شفافیت عنوان کردند. آیا در همان یک هفته که بحث گشایش اقتصادی مطرح شد ابهام وجود داشت و بورس از فروش اوراق نفتی استقبال کرد؟
دولت آقای روحانی از بُعد سیاسی، قبلاً برخی گشایش ها را ایجاد کرده بود و حالا در فضای مجازی کشور و حتی فعالان بازار، در ابتدا گمانه زنی ها به سمت بُعد سیاسی رفت. اولین چیزی که مطرح شد بحث اف ای تی اف بود (گروه ویژه اقدام مالی) بود ولی برخی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، قویّاً این موضوع را رد کردند.
بعداً صحبت مذاکره درباره برجام یا مذاکره با آمریکایی ها مطرح شد. از طرفی آقای ظریف، وزیر خارجه گفتند ما بخشی از پول ایران را از کشورهای دیگر دریافت کردیم. این بحث ها فضای سیاسی قضیه را خیلی پُر رنگ کرده بود تا این که بحث اوراق سلف نفتی از سوی برخی خبرگزاری ها مطرح شد.
وقتی که بیش تر به موضوع اوراق نفتی پرداخته شد فهمیدیم که احتمالاً منظور دولت، همین است و در روزهای اخیر مشخص شد گشایشی که درباره آن صحبت کردند همین موضوع بود ولی شاید این سطح از بزرگ نمایی درست نبود چرا که فروش اوراق بدهی دولت، عملاً همین کار را انجام داده بود و الان فقط یک اوراق بر مبنای دارایی ایجاد کرده ایم.جنس اوراق بدهی متفاوت شده و بعید می دانم اوراق سلف نفتی بتواند گشایش عجیب و غریبی در اقتصاد ایجاد کند. در کُل، ای کاش این اتفاق نمی افتاد.
*برخی از نمایندگان مجلس عنوان کردند که ما شنیده ایم بحث اوراق سلف نفتی در جلسه سران قوا مطرح شده و این کار بدهکار کردن دولت آینده است. این نمایندگان، به همین دلیل، با انتشار این اوراق مخالفت کردند.بعداً این که خبر انتشار گشایش اقتصادی و بعد بحث اوراق سلف نفتی در رسانه های مختلف مطرح شد، آقای قالیباف رئیس مجلس گفتند که این طور نیست که با طرح سران قوا، گشایش سریعی در یک هفته و یک ماه ایجاد شود و دقیقاً گفتند اگر این طرح بعد از نهایی شدن اجرا شود تاثیر آن را در فصل های آینده خواهیم دید.آیا این دیدگاهی که مجلس دارد واقع بینانه تر از دیدگاه دولت در مورد گشایش اقتصادی است؟
ماهیت ابزار بدهی همین است و در تمام دنیا این کار انجام می شود. ما نمی توانیم بگوییم برای دولت بعدی یا دولت های بعدی، اصلاً بدهی ایجاد نکنید. در مراکز مالی بزرگ دنیا مثل آمریکا، حتی سررسیدهای ۲۰ ساله دارند.
این حرف، حرف درستی نبود و مخصوصاً این اوراق که سلف بود و دارایی پایه آن نفتی بود که استخراج می شود و چیزی نیست که وجود نداشته باشد. این بدهی، بدهی سنگینی نبود. توضیحی که در مورد اوراق سلف دادند خیلی عوامانه بود و در حوزه مالی و حتی حوزه علمی، جایگاهی ندارد. به دلیل این که ماهیت ابزار بدهی، ایجاد بدهی است.
*از نظر شما، صحبت عوامانه از کدام طرف مطرح شده؟
از طرف نمایندگان مجلس که اعلام کردند ابزار بدهی، باعث ایجاد بدهی برای دولت های آینده می شود. کلیت این بحث که برای دولت های آینده بدهی ایجاد می کند درست است ولی تمام ابزارهای مالی و بدهی که منتشر می شود، اساساً این کار را انجام می دهند. شما نمی توانید بگویید اوراق بلند مدت منتشر نمی کنیم تا دولت بعدی دچار بدهی نشود.
*در طرح مسکن مهر، ساخت بیش از ۲ میلیون واحد مسکونی در دولت آقای احمدی نژاد شروع شد و افتخارش برای آن دولت بود ولی کارها طی دو، سه سال تمام نشد و دولت آقای روحانی درگیر ان شد و آن را ادامه داد.آیا الان هم چیزی مثل مسکن مهر با اوراق سلف نفتی اتفاق می افتد؟
به نظرم ماهیتاً قابل مقایسه نیستند چون مسکن مهر، پروژه ای بود که باید اجرایی می شد و برخی هزینه کردها داریم ولی اوراق سلف نفتی، دارایی محور هستند و نفت آن موجود است. بنابراین مشکلی نداریم برای این که دارایی استخراج شده و به فروش برود و عواید آن هم به مردم کشور برسد.
*این صحبت مطرح است که اوراق سلف ۲۲۰ میلیون بشکه منتشر شود درست است؟
قرار است این کار در طول سال انجام شود و به اندازه تولید ۱۰۰ روز اوراق سلف نفتی فروخته می شود. ما الان روزانه ۱.۸ تا ۱.۹ میلیون بشکه نفت، مصرف داخلی داریم و در زمانی که برجام اجرایی شد و مشکل صادرات نفت و تحریم نداشتیم روزانه ۲ میلیون بشکه و حتی ۲.۵ میلیون بشکه و در جایی که از ذخایر نفتی استفاده کردیم تا ۳ میلیون بشکه هم فروخته ایم.اگر دقت کنیم این ۲۰۰ میلیون بشکه در ۱۰۰ روز اتفاق می افتد و بزرگ کردن این عدد، عمدتاً برای گمراه کردن اذهان عمومی است.
به دلیل این که نفت و مواد اولیه وجود دارد و پالایشگاه ها می توانند مشتری عمده آن باشند اگر با آن آشنا شوند و شرکت های نفتی کوچک که همبستگی شان با نفت در حد قابل توجهی است، می توانند از این ابزار برای پوشش ریسک خودشان استفاده کنند یا شرکت های سرمایه گذاری می توانند از این ابزار استفاده کنند.
*پولی که دولت آقای روحانی با عرضه این اوراق نفتی جمع آوری می کند می تواند از الان تا مرداد ۱۴۰۰ یعنی پایان این دولت، مشکلات کسری بودجه خودش را در کوتاه مدت حل کند؟
بله. کارکرد این ابزار همین است و همه کشورها این کار را انجام می دهند. الان دولت آمریکا چند تریلیون دلار با شیوع ویروس کرونا تخصیص داده برای این که اقتصاد این کشور سر پا بماند. یک بحث دیگر این است که با این پولی که دولت آقای روحانی می خواهد جمع آوری کند چه کاری انجام بدهد. اگر این پول صرف پروژه های عمرانی شود، عالی ترین وجه آن است و ما اقتصاد را از بُعد کار یعنی قسمتی که نیروی کار و سرمایه هستند حفظ می کنیم ولی اگر قرار است فقط هزینه های جاری دولت را بپوشاند انتشار اوراق نفتی، خیلی نگران کننده است.
*آقای لاریجانی در زمانی که رئیس مجلس بودند، اعلام کردند که ۹۰ درصد بودجه صرف هزینه های جاری می شود. با این صحبت یعنی بخش عمده بودجه صرف بودجه جاری از جمله حقوق کارمندان دولت و امور روزمره می شود؟
بله ولی ما انتظار داریم این پول وارد بخش هزینه های عمرانی شود و امیدوار هستیم که این اتفاق بیفتد. با توجه به این که دولت باید مشکل بیکاری را پوشش بدهد و کار ایجاد کند. برای این که دولت از رکود تورمی و کوچک شدن اقتصاد جلوگیری کند باید پروژه جدید تعریف کند.
اگر دولت بتواند بخشی از پول اوراق سلف نفتی را به این قسمت اقتصاد برای ایجاد شغل، و بزرگ شدن اقتصاد و رشد اقتصادی تزریق کند با یک تیر چند نشان زده و این اقدام، بهترین کار است.
البته درباره این که چه نتیجه ای گرفته می شود و در اجرا چه اتفاقی می افتد، می توان گفت که ما معمولاً در اجرا به خوبی کار نکرده ایم. اگر از نظر تئوری خوب بوده ایم ولی اجرای ما خوب نبوده است.
*در قانون بودجه سال ۱۳۹۱، مجلس به دولت اجازه انتشار اوراق سلف نفتی را داده بود ولی در آن سال انجام نشد و در سال ۱۳۹۲ که قرار بود اجرایی شود دیوان محاسبات کشور به بانک مرکزی اجازه این کار را نداد و آن را غیر قانونی دانست.در حالی که در شهریور سال ۱۳۹۸ بورس انرژی ایران ۲۵۰۰ میلیارد تومان اوراق سلف نفت فروخت. در سال گذشته مسائل مرتبط با انتشار این نوع اوراق رفع شده بود که بورس انرژی این کار را انجام داد؟
در همان زمان بحث هایی مطرح بود و اوراق سلف، بیش تر در خصوص نفت کوره اتفاق افتاد و نه خود نفت. در سایر مشتقات، برای شرکت پتروشیمی پردیس این کار انجام شد و همین طور برای پتروشیمی شیراز.
در مشتقات پتروشیمی و پالایشی، این کار به راحتی انجام شد. بحثی که در سال ۱۳۹۱ وجود داشت احتمالاً بحث انفال بودن بود.
در سال ۱۳۹۸ به سمت فروش فیزیکی دارایی رفتیم. در سال های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ تجربه اوراق سلف موازی استاندارد را در حوزه پتروشیمی ها داشته ایم و شرکت های خصوصی این کار را انجام داده اند. بحث این است که اوراق سلف، اوراقی نیست که به تازگی مطرح شده باشد. بحثی که الان مطرح است روی دارایی نفت و برای دولت است و به صورت ارزی.
*اوراق سلف نفتی که در سال ۱۳۹۸ منتشر شد چقدر سود دارد و سررسید آن دقیقاً چه زمانی است؟
الان عددهای آن را به یاد ندارم ولی به نظرم سود آن بین ۲۰ تا ۲۲ درصد بود. چون به خاطر دارم با نرخ های بازار تفاوتی نداشت.
*آیا اوراق سلف نفتی باید در بورس انرژی عرضه می شود و در بورس تهران عرضه نشود؟
به نظر من، باید در دسته بندی بورس انرژی قرار بگیرد و انتخاب بورس انرژی برای این کار اقدام صحیحی بود.
*آقای روحانی که بعد از یک هفته درباره این طرح جدید صحبت کرده نام بورس انرژی را به میان آورده است؟
بورس تخصصی این کار، بورس انرژی است و کار درست این است که این اوراق در بورس تخصصی خودش منتشر شود.
*آقای قالیباف رئیس مجلس گفته اند که در چارچوب شورای سران قوا، در مورد این طرح اختلاف کارشناسی وجود دارد و باید کار زیادی انجام شود تا این طرح نهایی شود. به نظر شما چقدر زمان می برد تا ابزارهای آن را در نظر گرفته و ایرادات و اِشکالات احتمالی این طرح برطرف شود و احتمالاً چند ماه طول خواهد کشید؟
من نمی دانم چقدر قبل از این در مورد آن کار کارشناسی انجام شده که الان توانسته مطرح شود و از فردا هم اجرایی شود.
*در جلسه سران قوا در روز دوشنبه ۲۰ مرداد، کلیات این طرح تایید شده است؟
منظورم کار کارشناسی قبلی است تا این طرح به هیأت دولت آمده و در واقع پیشنهاد داده شده. چرا که قطعاً این طرح نمی توانسته خام باشد و در جلسه اعلام شود. در مورد شرکت های بین المللی که کار انتشار اوراق را انجام می دهند این نکته را بگویم که حدود یک سال پیش با یکی از مسئولان این شرکت ها صحبت می کردم که حوزه تخصصی آنها انتشار اوراق است.
دفاتر این شرکتی که با مسئولان آن صحبت کردم در سنگاپور و آمریکا قرار دارد. در مورد ابعاد حقوقی و مشخص شدن تمام اتفاقات و دیدن آنها، می گفتند کار کارشناسی که انجام می شود بین ۶ تا ۹ ماه زمان می برد.
اگر دولت بتواند بخشی از پول اوراق سلف نفتی را به این قسمت اقتصاد برای ایجاد شغل، و بزرگ شدن اقتصاد و رشد اقتصادی تزریق کند با یک تیر چند نشان زده و این اقدام، بهترین کار است.
* دولت انتظار دارد گشایش اقتصادی به سرعت اتفاق بیفتد و آقای روحانی هم شخصاً با شور و اشتیاق مطرح کردند، به این نتیجه نخواهد رسید مخصوصاً با نکته ای که آقای قالیباف درباره اختلاف نظرهای کارشناسی مطرح کردند؟
قطعاً یک طرح از کانال های کارشناسی به مراتب بالاتر می رسد و طرح به حداقل هایی رسیده که الان در جلسه سران قوا مطرح شده است.
*رئیس مجلس می گوید این طرح نیاز به کار کارشناسی دارد و درباره جزئیات آن اختلاف نظر وجود دارد. اگر این طرح روشن و شفاف باشد قاعدتاً رئیس مجلس هم از آن دفاع می کرد.
در صحبت های رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس هم، بحث اصلی در زمینه انتقال بدهی به دولت های بعدی است. این هم یک نوع نظر است و آن مجموعه با نگاه و زاویه دید متفاوت، نظرات و دیدگاه متفاوت دارد.
*بنا به گفته رئیس جمهور، کلیات طرح در جلسه ۲۰ مرداد شورای سران قوا تصویب شده. الان باید این طرح بررسی و نهایی شود. در مورد انتشار اوراق بین المللی مدت ۶ تا ۹ ماه را مطرح کردید. با توجه به اختلاف نظری که بین رئیس مجلس و رئیس جمهور در مورد زمان احتمالی گشایش و جزئیات طرح وجود دارد، اگر فرض کنیم این طرح نهایی شود تا ابزارهای آن در بورس انرژی فراهم شود، انتشار این اوراق حداقل چند ماه می تواند وقت ببرد؟
اگر بخواهد کار از مرحله صفر شروع شود تجربه اوراق سلف موازی استاندارد را برای مشتقات نفتی و محصولات پتروشیمی داریم. پس زیرساخت آن را داریم و قراردادها را داریم و ابعاد حقوقی مشخص است.برخی ریزه کاری ها وجود دارد که به ظنر من، این طرح می تواند در کمتر از سه ماه یا دو، سه ماه جمع شود.
*با ابهاماتی که در خصوص اوراق آتی نفت وجود دارد آیا مردم از این طرح استقبال می کنند و چشم انداز کشور برای مردم روشن است که بخواهند وارد عرصه پُر ریسک شوند؟
همین بحث وجود دارد و حتی در مورد صندوق سرمایه گذاری قابل معامله (ETF) یعنی «دارا یکم» که سهم های آن در بورس شناخته شده بودند، استقبال کمی دیدیم. البته خیلی هم طبیعی است و با توجه به ریسک های سیاسی و اقتصادی و بحث های فراکشور و در واقع بحث های سیاسی و جهانی، احتمال این که آدم ها ریسک کنند کم است مخصوصاً با این ریسک تغییر قوانین و مقررات که به طور لحظه ای در کشور می بینیم.
من احتمال می دهم آن طور که باید از اوراق سلف نفتی استقبال شود، استقبال نخواهد شد. انجام این کار به اعتماد سازی و شرایطی که عنوان می شود. ما الان در حال بی خبری، این صحبت ها را مطرح می کنیم.
قطعاً شرکت هایی که در حوزه نفت فعالیت می کنند می توانند از این ابزار به عنوان پوشش ریسک خودشان استفاده کنند. شرکت هایی که دنبال پوشش ریسک ارزی خودشان هم هستند از این ابزار به خوبی استفاده کنند.
من به این طرح از دید مهندسی مالی و بزرگ شدن بازار مالی برای تعریف این ابزار مالی نگاه می کنم. در واقع این طرح، اولین ابزار ارزی می شود که در کشور تعریف می شود و آدم می تواند به آن اطمینان داشته باشد.
به دلیل این که نفت و مواد اولیه وجود دارد و پالایشگاه ها می توانند مشتری عمده آن باشند اگر با آن آشنا شوند و شرکت های نفتی کوچک که همبستگی شان با نفت در حد قابل توجهی است، می توانند از این ابزار برای پوشش ریسک خودشان استفاده کنند یا شرکت های سرمایه گذاری می توانند از این ابزار استفاده کنند.
این ابزار از نظر تئوری، خیلی ابزاری قوی است و خلاء آن در کشور احساس می شد. امیدوارم این ابزار منتشر شود و بتوانیم در بازار مالی آن استفاده کنیم.
نظر شما