به گزارش بازار، در دهه‌های اخیر، برداشت بی‌رویه از منابع آبی کشور، به‌ویژه در بخش کشاورزی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط زیستی ایران شده است. کشاورزی که همواره ستون فقرات تأمین غذای کشور بوده، اکنون خود به دلیل مصرف بالا و غیر اصولی آب، به یکی از عوامل اصلی بحران تبدیل شده است. آمارها نشان می‌دهند که میزان آب مصرفی فعلی در بخش کشاورزی کشور حدود ۷۲ میلیارد مترمکعب در سال است، در حالی که وزارت نیرو ظرفیت قابل بهره‌برداری را تنها ۶۲ میلیارد مترمکعب اعلام کرده است. اگر بخواهیم کشاورزی را با اصول پایدار و معیارهای بین‌المللی اداره کنیم، این عدد باید به ۳۸.۵ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند. این شکاف چشمگیر، نشان می‌دهد بدون بازنگری اساسی در شیوه‌های کشت و آبیاری، ادامه کشاورزی در کشور ممکن نیست.
در چنین شرایطی، یافتن راهکارهایی برای کاهش مصرف آب و همزمان حفظ بهره‌وری در کشاورزی، ضرورتی انکارناپذیر است. مسئله مهم این است که کاهش مصرف آب نباید به معنای کاهش درآمد یا تولید کشاورزان باشد، بلکه باید با تغییراتی هوشمندانه، به سمت بهره‌برداری بهتر از منابع موجود رفت. تجربه‌های قبلی در استان‌هایی مانند گلستان و کرمان هم نشان داده‌اند که اقداماتی مانند بهینه‌سازی الگوی کشت، استفاده از پوشش‌های محافظتی روی خاک و گیاهان، و کشت محصولات در محیط‌های کنترل‌شده مانند گلخانه‌ها، می‌توانند به میزان زیادی از هدررفت منابع آب جلوگیری کنند. با توجه به اهمیت کشاورزی استان‌های مختلف در تأمین محصولات استراتژیک، اجرای چنین راهکارهایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
افشین سلطانی، عضو هیئت علمی گروه زراعت دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، به همراه سه نفر از همکاران دانشگاهی خود و با مشارکت سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، پژوهشی را در این زمینه انجام داده‌اند. آن‌ها در این مطالعه، امکان کاهش نیاز به آب آبیاری و تطبیق کشاورزی استان فارس با شرایط کم‌آبی را بررسی کرده‌اند. پژوهش آن‌ها به بررسی عملی چند راهکار پرداخته که هدف همه آن‌ها کاهش فشار بر منابع آب استان بوده است.
در این مطالعه، پژوهشگران با استفاده از سامانه‌ای به نام «حسابداری آب برای کشاورزی»، شرایط آبیاری کشاورزی در استان فارس را تحلیل کردند. آن‌ها پنج راهکار اصلی را مورد ارزیابی قرار دادند: بهینه‌سازی الگوی کشت (یعنی تغییر ترکیب محصولات به گونه‌ای که مصرف آب کمتر شود)، استفاده از سایبان روی گیاهان برای کاهش تبخیر، استفاده از مالچ کلش (پوشش گیاهی روی خاک برای حفظ رطوبت)، تغییر شیوه کاشت برنج از غرقابی به روش‌هایی با مصرف آب کمتر، و انتقال کشت سبزی و صیفی‌جات از فضای باز به گلخانه.
نتایج این پژوهش نشان می دهند که تنها با بهینه‌سازی الگوی کشت، می‌توان مصرف آب را تا ۳۵ درصد کاهش داد. همچنین استفاده از سایبان در باغ‌ها و مزارع، مصرف آب را تا ۲۹ درصد کاهش می‌دهد. استفاده از مالچ کلشی نیز بین ۸ تا ۱۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف آب را به همراه دارد. همچنین تغییر روش کاشت برنج از غرقابی به هوازی نیز تا ۴ درصد، و انتقال کشت سبزیجات به گلخانه تا ۴ درصد در کاهش مصرف آب مؤثر خواهند بود.
مهم‌تر از آن، پژوهشگران دریافتند که ترکیب این راهکارها می‌تواند به صرفه‌جویی چشمگیری منجر شود. در حالت فعلی کشت، اجرای همزمان این پنج روش می‌تواند تا ۶۶ درصد مصرف آب کشاورزی استان را کاهش دهد. حتی در شرایطی که الگوی کشت بهینه نیز اعمال شده باشد، اجرای این ترکیب باعث صرفه‌جویی ۴۸ درصدی می‌شود. این رقم‌ها نشان می‌دهند که استفاده از ترکیب راهکارها بسیار مؤثرتر از اجرای تکی آن‌هاست.
نکته قابل توجه دیگر، اثرات اقتصادی این راهکارهاست. نتایج نشان می‌دهند که برخی از این روش‌ها مانند بهینه‌سازی الگوی کشت یا استفاده از مالچ، تأثیر منفی بر درآمد کشاورزان ندارند. اما ترکیب برخی روش‌ها مثل سایبان و گلخانه ممکن است سود ناخالص را کاهش دهد.
مجریان این تحقیق، پیشنهاد می‌کنند که دولت برای حمایت از کشاورزان، از ابزارهایی مانند یارانه و تسهیلات بانکی استفاده کند. همچنین توسعه صادرات محصولات گلخانه‌ای و کاهش واسطه‌ها در بازار محصولات می‌تواند به جبران کاهش سود کمک کند.
این اطلاعات فنی اسن پژوهش طی مقاله‌ای علمی پژوهشی در فصلنامه تخصصی «تحقیقات مهندسی سازه‌های آبیاری و زهکشی» منتشر شده وابسته به مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی منتشر شده‌اند.
نظر شما