بازار؛ گروه بین الملل: «ایگور یوشکوف»، تحلیلگر برجسته صندوق ملی امنیت انرژی روسیه در طی مقاله ای نوشت: در پس زمینه تغییر چشم‌انداز انرژی در سراسر اوراسیا و تشدید تحولات سیاسی در منطقه، توجه بار دیگر به بازار گاز قفقاز جنوبی معطوف شده است. نقش گرجستان به عنوان یک کشور ترانزیت، جاه‌طلبی‌های فزاینده آذربایجان در مسیر اروپا و تلاش‌های روسیه برای حفظ بازارهای صادراتی حتی کوچک، واقعیت جدیدی را برای همه بازیگران درگیر شکل می‌دهند. در بحبوحه این تحول، چه سناریوهای توسعه‌ای برای گرجستان، آذربایجان، روسیه و ارمنستان امکان‌پذیر است؟ چگونه موازنه منافع در حال تغییر است و چه حقیقتی در بازگشت گاز روسیه به گرجستان نهفته است؟
هنگام بحث در مورد دوره ۱۸ ساله عرضه گاز روسیه به گرجستان، توجه به این نکته مهم است که در این مدت گاز به عنوان هزینه خدمات ترانزیتی تحویل داده شده است، نه از طریق معاملات تجاری. با این وجود، این ترتیب برای گرجستان بسیار سودمند بود، زیرا گاز بیشتری نسبت به آنچه در صورت نیاز به پرداخت نقدی می‌توانست دریافت کند، دریافت کرد.
پرداخت هزینه خدمات ترانزیت تا حد زیادی یک تصمیم سیاسی از سوی تفلیس بود - مسلماً نه سودمندترین تصمیم. علاوه بر این، این تغییر همزمان با وخامت روابط روسیه و گرجستان بود و انگیزه بیشتری برای تفلیس جهت افزایش خرید گاز آذربایجان ایجاد کرد.
از نظر سیاسی، خرید گاز از آذربایجان گزینه‌ای امن‌تر و جذاب‌تر برای تفلیس بود، به ویژه جایگزین‌ها برای مدت طولانی محدود بودند
این در حالی بود که همان زمان، آذربایجان تولید را افزایش داد و ظرفیت افزایش صادرات از جمله به گرجستان را به دست آورد. از نظر سیاسی، خرید گاز از آذربایجان گزینه‌ای امن‌تر و جذاب‌تر برای تفلیس بود، به ویژه جایگزین‌ها برای مدت طولانی محدود بودند. برای گازپروم، بازار گرجستان در اولویت نبود - به دلیل روابط سیاسی پرتنش.
امروزه اوضاع در حال تغییر است. آذربایجان دسترسی به بازار اروپا را تضمین کرده است، جایی که تقاضا و قیمت‌ها بالاتر است. برای اروپا، جایگزینی گاز روسیه بدون افزایش واردات پرهزینه گاز مایع - که قیمت‌های جهانی را افزایش می‌دهد - یک مزیت استراتژیک است. گاز خط لوله آذربایجان برای اتحادیه اروپا هم مزایای اقتصادی و هم سیاسی دارد، زیرا بروکسل هیچ شکایت عمده‌ای از باکو ندارد. بنابراین، اروپا از افزایش تحویل از آذربایجان استقبال می‌کند و با توجه به قیمت‌های بسیار بالاتر اروپا، این بازار را برای باکو جذاب‌تر می‌کند.
محدودیت‌های این مسیر، ظرفیت خط لوله و حجم تولید هستند. اینکه تفلیس حجم‌های نسبتاً کمی که قبلاً توسط روسیه عرضه می‌شد را به سمت اروپا هدایت کند - جایی که سود بیشتری به دست می‌آورند – کاملا منطقی است. در نتیجه، گرجستان با یک انتخاب روبرو است: خرید گاز روسیه را از سر بگیرد.
روسیه به نوبه خود به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های زیرساختی، عملاً دسترسی به بازار اروپا را از دست داده و تنها یک خط لوله عملیاتی را حفظ کرده است. گازپروم در مقایسه با سال ۲۰۲۱، صادرات را ۱۴۰ میلیارد متر مکعب کاهش داده است و اکنون به هر بازار جایگزینی برای حفظ سطح تولید علاقه‌مند است. بنابراین، حتی بازار نسبتاً کوچک گرجستان امروز برای روسیه ارزش دارد. گازپروم آماده است قیمت‌ها برای تفلیس را پایین‌تر از قیمت‌های اروپا ارائه دهد.
از دیدگاه اقتصادی این امر برای گرجستان مفید است و به آن اجازه می‌دهد گاز ارزان‌تری را تأمین کند. همزمان، تنش‌های سیاسی به حاشیه رانده شده‌اند. علاوه بر این گرجستان در بحبوحه وخامت روابط روسیه با غرب، مزایای اقتصادی قابل توجهی به دست آورده است. اکنون حجم زیادی از کالاها از طریق خاک گرجستان ترانزیت می‌شوند و بسیاری از شرکت‌ها و شهروندان روسی به گرجستان نقل مکان کرده‌اند که درآمد اضافی را به همراه داشته است. در طول چند سال گذشته، اقتصاد این کشور رشد چشمگیری را نشان داده است و تولید ناخالص داخلی در سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۲۳ با نرخ تقریباً دو رقمی افزایش یافته است.
ارمنستان در مواجهه با قیمت‌های بالا، ممکن است مصرف گاز را کاهش دهد که این امر بر حجم ترانزیت از طریق گرجستان نیز تأثیر خواهد گذاشت
بنابراین، به نظر می‌رسد همه طرف‌ها سود می‌برند: آذربایجان در بازار اروپا درآمد بیشتری کسب می‌کند، گرجستان گاز ارزان‌تر را تأمین می‌کند و روسیه موفق می‌شود حداقل بخشی از تولید خود را بفروشد. این تعادل برای همه ذینفعان قابل قبول به نظر می‌رسد.
در مورد ترانزیت گاز به ارمنستان، این روند ادامه دارد. با این حال، در پس زمینه سرد شدن سریع روابط بین روسیه و ارمنستان، سوالاتی در مورد حجم‌های آینده مطرح می‌شود. رهبری ارمنستان به وضوح مسیری را برای ادغام اروپا و فاصله گرفتن از روسیه تعیین کرده است که در نهایت ممکن است منجر به فشار سیاسی اتحادیه اروپا برای کاهش تجارت با مسکو، از جمله وابستگی به گاز روسیه شود.
علاوه بر این اگر ارمنستان از اتحادیه اقتصادی اوراسیا خارج شود، احتمالاً منجر به افزایش قیمت گاز خواهد شد و ایروان را مجبور خواهد کرد که به دنبال تأمین‌کنندگان جایگزین مانند ایران باشد. ارمنستان در مواجهه با قیمت‌های بالا، ممکن است مصرف گاز را کاهش دهد که این امر بر حجم ترانزیت از طریق گرجستان نیز تأثیر خواهد گذاشت. در این زمینه، آینده ترانزیت گاز در منطقه گروگان تحولات سیاسی شده است. در نهایت، نتیجه نه چندان به اراده مسکو یا تفلیس، بلکه به انتخاب‌های استراتژیک ایروان بستگی دارد.
نظر شما