صید بی رویه ماهیان مولد خاویار را نایاب کرده است

بازار،زهرا اشرف زاده: دریای خزر به عنوان بزرگترین منبع ماهیان خاویاری دنیا، 90 درصد خاویار جهان را تامین می‌کند. اما در سال های اخیر قاچاق و صید بی رویه، آلودگی آب دریا، ورود انواع فاضلاب‌ها و آلاینده ها موجب شده تا نسل ماهیان خاویاری در بزرگترین دریاچه بسته جهان در معرض خطر جدی انقراض قرار گیرد. بر همین اساس ممنوعیت صید ماهیان خاویاری از این دریا  که حدود 9 سال قبل بین  ایران و 5 کشور حاشیه دریای خزر برای جلوگیری از انقراض این ماهیان اعلام شده بود تا سال  2020 تمدید شد.  اکنون ذخایر ماهیان  خاویاری در دریای خزر بسیار نگران کننده است و اگر این روند ادامه داشته باشد خیلی زود خزر خالی از ماهیان خاویاری می‌شود.

بنا بر گفته نبی‌اله خون‌میرزایی رئیس سازمان شیلات ایران  هر ساله شرایط ماهیان خاویاری در دریای‌خزر بررسی می‌شود و تا زمانی‌که میزان این ماهیان به حد مناسب نرسد ممنوعیت صید تجاری ادامه می‌یابد. امسال نیز این بررسی ها انجام شده و دو کشور ایران و روسیه  شرایط را نگران کننده تبیین کرده‌اند به همین دلیل  موافقت شده  تا ممنوعیت برداشت تجاری این ماهی از دریای یک سال دیگر تمدید شود و درصورت لزوم سال های بعد نیز ادامه پیدا کند. صید خاویار از دریای خزر فقط برای کارهای تحقیقاتی، تکتیر و تولید انجام می شود و صید تجاری ممنوع است.

کاهش ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر

رییس موسسه تحقیقاتی علوم شیلاتی نیز  با اشاره به اینکه ذخایر دریای‌خزر به شدت کاهش پیدا کرده می گوید :‌  در سال 71 میزان برداشت خاویار از دریای خزر حدود سه هزار تن بود که سهم ایران 300 تن بود. بعد از فروپاشی شوروری و استقلال کشورها هر یک از آن‌ها  سهم جداگانه‌ای برداشت کردند، از طرف دیگر قاچاق ماهیان، ورود آلاینده‌ها، استخراج نفت، کاهش آب رودخانه‌ها باعث کاهش و رو به انقراض رفتن این ماهیان شد. و حتی کار به جایی رسیده که پیدا کردن ماهیان خاویاری مولددر خزر بسیار دشوار شده است.

محمود بهمنی می افزاید: یکی از مشکلات اصلی ماهیان خاویاری محدودیت‌هایی است که در زمان تخم‌ریزی آن‌ها به وجود می‌آید، این ماهیان رودکوچ‌هستند و برای تخم‌ریزی به سمت رودخانه‌های بالادست دریای خزر مهاجرت می‌کنند اما وجود سدها، نصب تور ماهیگیری توسط افراد محلی و صیادان غیر مجاز مشکلاتی را برای مهاجرت ماهیان در فصل تخم‌ریزی ایجاد می‌کند همین موضوع  باعث شده ماهیان خاویاری موفق به تخم‌ریزی نشوند.

وی ادامه می دهد: اکوسیستم دریای خزر به عنوان دریای بسته، در محدوده سرزمینی ۵ کشور قرار دارد و باید بهره برداری از آن مدیریت شود. و از آنجایی وضعیت ذخایر ماهی خاویاری بحرانی است با توافق پنج کشور حاشیه دریای خزر شامل ایران، جمهوری آذربایجان، فدراسیون روسیه، قزاقستان و ترکمنستان  کنوانسیون منابع زنده دریای خزر تشکیل شده که در اولین اجلاس آن سران این کشورها در  باکو گرد هم آمده و ممنوعیت صید با هدف بازسازی ذخایر ماهیان خایاری  را اعلام کردند.  امسال هم  سومین اجلاس دوره‌ای این کمیسیون به میزبانی ایران برگزار و ادامه ممنوعیت صید ماهیان خاویاری تا یک سال دیگر تمدیدشد.  

رییس موسسه تحقیقاتی علوم شیلاتی با ابراز نگرانی از انقراض خاویار دریای‌خزر اضافه می کند: موسسه تحقیقات بین المللی تاس ماهیان دریای خزر یکی از مهم‌ترین مجموعه‌هایی است که با تحقیق و مطالعه به تکثیر،پرورش و کاهش سن بلوغ این ماهیان دست پیدا کردو امروز ما شاهد توسعه پرورش ماهیان خاویاری از طریق بخش خصوصی هستیم.

بهمنی با تاکید بر همکاری کشورهای حاشیه دریای خزر برای احیای ماهیان خاویاری گفت: برای کشورهای دیگر نیز ماهیان خاویاری یک محصول استراتژیک به شمار می روند و آن‌ها نیز به دنبال بهره‌برداری پایدار از دریای خزر هستند اما نکته مهم اینجاست تمام کشورها باید طبق یک چهارچوب واحد عمل کنند که سعی کرده‌ایم در کمیسون مشترکی که تشکیل دادیم گام های مثبتی در جهت رسیدن به مهم برداریم.

صادرات شش تن خاویار پرورشی

مدیرکل دفتر بازسازی ذخایر آبزیان سازمان شیلات ایران با بیان اینکه ایران از جمله کشورهایی است که سال‌ها در بخش بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری فعال است می‌گوید:‌ در کشور چهار مرکز بازسازی ذخایر ماهیان‌ خاویاری وجود دارید که دو مرکز در گیلان، یک مرکز در گلستان و یک کرکز در مازندران فعالیت می‌کنند و ماهیانی توسط صیادان و یا موسسات تحقیاتی صید می شوند به این مراکز تحویل داده می‌شودو مراکز بازسازی ماهیان را تکثیر کرده در یا دریا رهاسازی می کنند.

ناصر کرمی‌راد می‌افزاید: تکثیر و رهاسازی بچه ماهی در دریا از جمله اهداف شیلات است . در همین راستا در سال 98 سه میلیون قطعه انواع ماهیان خاویاری توسط مراکز بازسازی تکثیر، به سایز بچه ماهی رسیده و در رودخانه‌های منتهی به دریای خزر رها شدند که اکثر آن‌ها از گونه قره‌برون بودند. زیرا این ماهی بومی جنوب دریای خزر است به همین دلیل عمده تکثیر ما این گونه ماهیان است. لازم به ذکر است رهاسازی با حضور نمایندگان تحقیقات، جوامع بهره‌بردار و دستگاه‌های نظارتی  صورت می‌گیرد.

وی درباره قاچاق ماهیان خاویاری می‌گوید:‌  با توجه به ارزش اقتصادی بالایی که این ماهی‌ها از نظر گوشت و خاویار دارند طبیعی است که شاهد قاچاق باشیم اما با وجود گستردگی عرصه دریا تمام تلاش خود را برای جلوگیری از این موضوع می‌کنیم. از طرفی طرفی به دلیل اینکه صادرات و فروش غیرمجاز است  به راحتی نمی‌توان این کار را انجام داد.

کرمی‌راد با بیان اینکه در کنار تکثیر ماهیان و ممنوعیت صید پرورش ماهیان خاویاری خارج از محیط دریا و تکثیر مصنوعی این آبزی با ارزش را از خطر انقراض نجات داده ادامه می دهد:‌  با توجه به اینکه خاویار ایران یکی از بهترین خاویارهای دنیاست برای اینکه بتوانیم این برند را برای خود حفظ کنیم توسعه ماهیان پرورشی خاویار را در دستور کار قرار دادیم که  در شش سال گذشته 128 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در 20 استان فعال شده‌اند و بر اساس آمار، سال گذشته شش تن خاویار پرورشی و ۲ هزار و ۸۰۰ تن گوشت خاویار پرورشی تولید و صادر شده است.

مدیرکل دفتر بازسازی ذخایر آبزیان سازمان شیلات ایران می‌گوید: 70 پروانه اصولی دیگر برای فعالیت‌مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در حال صادر شدن است که با شروع کار آن ها تولید بیشتر خواهد شد و طبق برنامه پنج ساله  در سال ۱۴۰۴ باید به ۱۰ هزار تن گوشت ماهی خاویاری و ۱۰۰ تن خاویار برسیم.

نظارت شیلات بر صید ماهیان خاویاری

رییس اسبق موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور نیز با اشاره به اهمیت حفظ ماهیان خاویاری دریای خزر می گوید:‌ تا کنون 26 گونه از ماهیان خاویاری در دنیا شناسایی شده که زیستگاه  5 گونه آن شامل فیل‌ماهی، اوزون‌برون، قره‌برون، چال باش و شیپ در دریای‌خزر است. این گونه‌ها حفاظت شده هستند و از نظر کنوانسیون بین‌المللی حفاظت از گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراضCITES حفظ و احیای آن ضروری است. 

عباسعلی مطلبی ادامه می دهد  : بر اساس تحقیقات و مطالعاتی که صورت می‌گیرد مشخص می‌شود هرکشورچه  اقداماتی باید انجام داده و چه میزان بچه‌ماهی تکثیر و در دریا رها کند این سیاست تا بهبود شرایط ادامه پیدا خواهد کرد.

وی در پاسخ به اینکه چه نظارت‌هایی برای جلوگیری از صید وجود دارد می گوید : سازمان شیلات دارای اهرم‌هایی مختلفی است که مهم‌ترین آن یگان حفاظت از ماهیان خاویاری دریای خزر است که مانند یک مکانیسم انتظامی عمل کرده و به طور مرتب کنترل و گشت‌زنی دارد. همچنین شرکت های شیلاتی مکلف شده‌اند هیچ گونه صید تجاری در دریای خزر انجام ندهند البته امکان دارد به صورت موردی صید قاچاق داشته باشیم که موسسه تحقیقاتی تاس ماهیان دریای خزر بر آن‌ها نظارت دارد.

مطلبی با اشاره تاثیر این اقدامات در بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری می افزاید: قطعا اقداماتی مانند ممنوعیت صید، تکثیر، رهاسازی، حفاظت از سفیدرود به عنوان بستراصلی این ماهیان تاثیرگذار است اما نکته اینجاست که ماهیان خاویاری سن بلوغشان بالاست و بیش از ده سال طول می‌کشد به سن زاد و ولد برسند.

وی با بیان اینکه پرورش ماهیان خاویاری از جمله اقدامات در راستای حفظ اینگونه ماهیان است می گوید: در سال‌های اخیر اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته و علاوه بر پنج گونه بومی گونه های دیگر نیز در کشور ما به مرحله تکثیر و پرورش رسیده است. که اجرای طرح های پرورش مصنوعی در مزارع برای حفظ این گونه ها و تداوم تجارت در بازارهای بین المللی با توجه به ارزآوری بالای خاویار، ضروری است.