بازار؛ گروه استان ها: طی دهه‌های اخیر ایجاد و احداث شبکه‌های جدید و گسترده ریلی برای جا به جایی مسافر و به ویژه کالا در دستور کار کشورهای پیشرفته جهان بوده است. گنجایش بسیار بالا به همراه امنیت مسافر و کالا، سرعت، مصرف کمتر سوخت و صرفه جویی کلان در انرژی و به تبع آن صرفه جویی کلان ارزی در منابع ملی و در نهایت سازگاری با محیط زیست به عنوان زیربنای توسعه پایدار تنها بخشی از مزایای استفاده از خطوط ریلی برای جا به جایی بار و مسافر است.
در حال حاضر در ایران و در بخش راه آهن طی سال‌های اخیر برخی گام‌ها در جهت حرکت رو به جلو و استفاده حداکثری از مزایای این حوزه برداشته شده اما یکی از مهمترین پروژه‌هایی که اخیراً مطرح شده، بحث آغاز مطالعات امکان سنجی اتصال خط آهن ارس به ترکیه و اروپا از نقطۀ مرزی چشمه ثریا است.
مسیر این شبکه ریلی به طور کلی‌تر به صورت قزوین – تبریز – مرند – جلفا – چشمه ثریا – دیل اوجوی ترکیه – قارس ترکیه است
مسیر این شبکه ریلی به طور کلی‌تر به صورت قزوین – تبریز – مرند – جلفا – چشمه ثریا – دیل اوجوی ترکیه – قارس ترکیه است که با تکمیل مراحل مطالعاتی طی ۱۵ ماه آتی و بهره برداری از آن طی دو الی چهار سال بعدی، شاهد اتصال رسمی خط آهن ایران به اروپا از طریق منطقه آزاد ارس خواهیم بود.
البته برخی پیشنهادات نیز برای تشکیل خط ریلی به صورت قزوین – رشت – آستارا – باکو – تفلیس – قارس مطرح شده که البته بنا به نظر بسیاری از کارشناسان با توجه به طولانی شدن حدود ۳۵۰ کیلومتری مسیر و نیز تشریفات گمرکی متعدد برای عبور از کشورهای آذربایجان و گرجستان در این مسیر که متعاقباً باعث اتلاف وقت و سرمایه بیشتری خواهد شد، این مسیر توجیه اقتصادی ندارد و البته لازم به ذکر است که مسیر ۶۵۰ کیلومتری خط آهن قزوین به جلفا از پیش آماده و هم اکنون زیر بار ترافیک است و نسبت به مسیر قزوین – رشت – آستارا نیاز به احداث خط ریلی جدید بسیار کمتر خواهد بود.
ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که روابط سیاسی ایران و ترکیه به عنوان دو کشور بزرگ منطقه خاورمیانه همواره استراتژیک و با همکاری متقابل دنبال شده است اما طی سالیان اخیر همواره شاهد برخی مشکلات مرزی و گمرکی از طرف کشور گرجستان برای مسافران و تجار ایرانی بوده ایم که به این ترتیب با توجه به صرفه اقتصادی و امنیتی مسیر قزوین – تبریز – جلفا نسبت به دیگر مسیر پیشنهاد شده واضح به نظر می‌رسد.
منطقه آزاد ارس به یک شاه بندر تبدیل می شود
قرار است پس از طی مراحل مطالعاتی طی ۱۵ ماه آینده، خط آهن جلفا چشمه ثریا طبق جدول زمانبندیِ اولیه، در طول چهار سال ساخته شود اما این امکان وجود دارد که زمان اشاره شده، به دو سال تقلیل پیدا کند.
ایرج حاتمی، معاون فنی و زیربنایی سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به این نکته، در خصوص نتایج احداث این خط آهن می‌گوید: من اعتقاد دارم با احداث این خط آهن، منطقه آزاد ارس به یک مگاپورت و هاب بزرگ لجستیک در منطقه تبدیل خواهد شد چون فقط یک خط ریلیِ این مسیر توان ترانزیت حدود ۱۰ میلیون تُن بار از ارس به ترکیه و سپس اروپا را خواهد داشت؛ البته در چارچوب طرح مطالعات امکان سنجی ایجاد دو خط ترانزیت ریلی مورد مطالعه قرار دارد.
فقط یک خط ریلیِ این مسیر توان ترانزیت حدود ۱۰ میلیون تُن بار از ارس به ترکیه و سپس اروپا را خواهد داشت
وی ادامه می‌دهد: نکتۀ مهم‌تر این است که اگر خط آهن ارس از طریق چشمه ثریا به ترکیه وصل شود، هم می‌توان از سمت شرق به بازارهای گرجستان، کشورهای سی آی اس CIS و شمال اروپا دسترسی پیدا کرد و هم از سمت مقابل، ضمن دسترسی به سوریه و عراق، می‌توان به راحتی به اوکراین و دریای سیاه در جنوب غرب اروپا رسید.
حمایت کامل دولت‌های ایران و ترکیه از طرح
حاتمی می‌گوید با توجه به امتیازات بزرگی که این پروژه برای کشورمان به ارمغان خواهد آورد، دولت نیز حمایت همه جانبه ای از این طرح به عمل آورده است. اوایل اسفند سال ۹۸ که قرارداد مطالعات امکان سنجی فنی و اقتصادی احداث خط آهن جلفا چشمه ثریا منعقد و اعلام عمومی شد، بیان کردم که دولت از این طرح حمایت می‌کند و این مسیر ریلیِ جدید بین ایران و ترکیه جزو گزینه‌های مورد حمایت وزارت راه و شهرسازی است.
وی ادامه می‌دهد: بحث ایجاد اتصال شبکه سراسری راه آهن ایران با ترکیه از طریق چشمه ثریا در جریان اجلاسیه مشترک حمل و نقل جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در دستور مذاکرات وزرای راه ایران و حمل و نقل ترکیه قرار داشت، و همین امر مویّد جدیت طرفین است ضمن اینکه نشان می‌دهد ترکیه نیز تمایل دارد برای توسعۀ ارتباطات خود با آسیای مرکزی، شبکه راه آهن خود را از این نقطه مرزی به شبکه ریلی سراسری ما متصل کند.
گسترش خط آهن ترکیه از قارص به دیل اوجی
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس نیز در این خصوص با اشاره به پیگیری‌های این سازمان برای اتصال راه‌آهن کشورمان به ترکیه از سمت جلفا می گوید: اتصال راه‌آهن ایران به اروپا از مسیر جلفا محقق می‌شود.
محسن نریمان ادامه می دهد: در هفتاد و دومین جلسه کارگروه ارزیابی و تصویب طرح های توجیهی وزارت راه و شهرسازی، موضوع انتقال راه‌آهن ایران – ترکیه از مسیر چشمه ثریا مورد بررسی قرار گرفت و بنا شد طرح از دو نقطه «اتصال چشمه ثریا» و «دیل اوجی» واقع در جلفا مورد بررسی دقیق‌تر قرار گیرد تا پس از بازدید دو طرف از محل، گزارش نهایی به این کارگروه ارسال شود.
وی می افزاید: طرح مطالعاتی ساخت راه آهن جلفا - چشمه ثریا برای راه اندازی دو خط ترانزیت ریلی انجام می شود و در مرحله نخست یک خط با توان ترانزیت شش تا ۱۰ میلیون تن بار را داشته و ترکیه نیز خط آهن خود را از قارص به دیل اوجی که نقطه مقابل چشمه ثریا است، گسترش می دهد؛ با اتمام ساخت این خط آهن ۱۴۷ کیلومتری این مسیر در حد فاصل جلفا تا چشمه ثریا، منطقه آزاد ارس به یک مگاپورت و هاب بزرگ لجستیکی در منطقه تبدیل خواهد شد.
نریمان با اشاره به اینکه مجموع طول این مسیر ریلی ۲۰۸ کیلومتر است، خاطر نشان می کند: بر اساس تفاهم نامه منعقده فی مابین سازمان منطقه آزاد ارس و ماکو، شرکت راه آهن و وزارت راه و شهرسازی، انجام همه عملیات طراحی، مطالعات مسیر، طرح و تأسیسات جانبی، ساختمان ایستگاه‌ها، خطوط فرعی و ایستگاه‌های تشکیلاتی موردنیاز تا مرحله اول(فاز یک) با اولویت سرمایه گذاری به شیوه «ساخت، بهره برداری و واگذاری» با نظر و تائید شرکت راه‌آهن انجام می گیرد.
آثار اقتصادی قابل توجه
ایران و ترکیه دو کشور بزرگ خاورمیانه هستند که ظرفیت‌های صنعتی، تجاری و اقتصادی بسیار زیادی هم به صورت مستقل و هم در کنار هم دارند. البته بخش عظیمی از این ظرفیت‌ها تا به امروز دست نخورده باقی مانده و باید تلاش کرد تا با توسعه روابط و ارتباطات فی مابین در بخش‌های مختلف، این ظرفیت‌های بالقوه میان دو کشور، به بالفعل تبدیل شود.
احداث راه آهن جلفا – چشمه ثریا می‌تواند سهم بالایی در گسترش و تحکیم همکاری‌های فعلی بین ایران و ترکیه داشته و تحولی اساسی نه تنها در اقتصاد این دو کشور، بلکه در سطح منطقه نیز داشته باشد.
ناگفته پیداست که کشورهای شبه قاره هند، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قزاقستان در صورت بهره برداری از این پروژه مشتری‌های ثابت این مسیر ریلی خواهند بود و ایران در درجه اول و منطقه آزاد ارس در درجه دوم، به عنوان دروازه تجارت بین آسیای میانه و شرقی با اروپا مطرح خواهند شد.
نظر شما