بازار؛ گروه انرژی: عوامل انسان مهم‌ترین دلیل کاهش تراز آبی و افت کیفیت تالاب‌های شمالی شناخته شد. سید معصومه بنی هاشمی سرپرست مرکز ملی مطالعات دریای خزر در اینباره به به بازار می‌گوید: «بخشی از تغییرات اقلیمی امروز خزر به رفتار انسان‌ها بازمی‌گردد. به عنوان مثال تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین را باید در طبقه بندی عوامل انسانی قرار داد. آنچه که از دورنمای خزر ترسیم شده، از افزایش دما در این منطقه و به تبع آن کاهش سطح تراز آب خبر می‌دهد.»
او ادامه می‌دهد: «شک نکنید اگر مدیریت گازهای گلخانه ای و تولید کربن با همین روند ادامه پیدا کند، دوباره شاهد افزایش دما در این حوضه و البته کاهش سطح تراز آبی خواهیم بود.»
بنی هاشمی که مشکلات تالاب‌های کشور را از ناشی از میزان بهره برداری و البته تغییر کاربری می‌داند، گفت: « در حال حاضر تراز آب حدود منفی ۲۷ است در حالیکه در سال ۵۶ سطح تراز آبی به منفی ۲۸ یعنی یک متر کمتر از آنچه امروز با آن مواجه هستیم، رسیده بود. اما آن زمان اثرات زیست محیطی این افت تراز تا این اندازه چشم گیر شده است. چیزی که ما در خلیج گرگان، تالاب میانکاله و تالاب انزلی می‌بینم، دلیلش متفاوت بودن کاربری‌ها و میزان بهره برداری ما در این دو دوره با هم است. افت کیفیت آب این تالاب‌ها و البته مخاطرات زیست محیطی آنها بیش از اینکه به بحث کاهش تراز آبی دریای خزر ربط داشته باشد به عوامل دیگری مربوط می‌شود.
سرپرست مرکز ملی مطالعات دریای خزر همچنین در رابطه سطح شوری آب نیز گفت: خزر شمالی شوری کمی دارد و حدود ۳ ppm است. دلیلش هم حجم بالای ورودی‌های آب رودخانه‌ها در این مناطق است. اما در سواحل جنوبی خزر (سمت کشور ما) چون تبخیر بالاتر بوده و ورودی کمتر است میزان شوری آب بیشتر بوده و به ۱۴ ppm هم می‌رسد. متن کامل گفتگوی بازار با سیده معصومه بنی هاشمی سرپرست مرکز ملی مطالعات دریای خزر را در ادامه می‌خوانید:
* کشورهای حاشیه خلیج فارس چه همکارهایی را برای جلوگیری از کاهش تراز آبی انجام می‌دهند؟
پشروی آبی که در دهه ۶۰ صورت گرفت باعث شد که کشورهای حاشیه خزر ظرفیت‌هایی را برای همکاری به وجود آوردند. این ظرفیت‌های همکاری منجر به تشکیل کمیته آب و هواشناسی دریای خزر شد. حالا حدود ۲۴ سال از این همکاری‌های سپری می‌شود. همکاری‌هایی که منجر به ایجاد یک سری توافق‌هایی در این حوزه شده که برخی از آنها حتی به تایید روسای جمهور کشورها هم رسیده است. مطالعات اولیه آب و هواشناسی افزایش بررسی‌های علمی با هدف مدیریت اثرات از جمله کاهش یا افزایش تراز آب دال بر این مساله است که هر ۵ کشور روی مساله پسروی و پیشروی خزر نگرانی‌هایی دارند. به همین دلیل باید ادعا کنم که کشورهای حاشیه خزر در این مدت برای کاهش این اثرات ظرفیت همکاری کشورها را بالا بردند که اشتراک گذاری اطلاعات و داده‌های در این خصوص نشان دهنده سطح بالای همکاری در این خصوص است.
* آیا تا حالا بررسی شده که خسارت کدام نوع از تغییرات تراز آبی بیشتر است. پسروی یا پیشروی؟
همانطور که پیشروی خزر خسارت سنگینی را برای ۵ کشور حاشیه به همراه داشت پسروی آن هم می‌تواند زیان سنگینی را به کشورهای حاشیه خزر وارد کند.
* خسارت تغییر در سطح تراز آیا در همه قسمت‌های خزر بیشتر است؟ اگر پاسخ منفی است بفرمایید در کدام قسمت‌ها بیشتر و کدام قسمت‌ها کمتر است؟
نه اینطور نیست. اما کشورهای شمالی چون شیب کم تری دارند، با کاهش تراز آبی سطح بیشتری از سواحل این کشورها دچار خشکی می‌شوند. ضمن اینکه پیشروی آب باعث آب گرفتگی بیشتری در سواحل این کشورها می‌شود.
کشورهای شمالی چون شیب کم تری دارند، با کاهش تراز آبی سطح بیشتری از سواحل این کشورها دچار خشکی می‌شوند. ضمن اینکه پیشروی آب باعث آب گرفتگی بیشتری در سواحل این کشورها می‌شود
* با توجه به اینکه بیشتر کاهش سطح تراز آب در چند سال گذشته را ناشی از تغییرات اقلیمی می‌دانستید آیا می‌شود برای خزر کاری کرد؟
بدون شک برای تغییرات اقلیمی نمی‌توان کاری انجام داد تنها می‌توان اثرات آن را مدیریت کرد. کاهش سطح تراز آب می‌تواند به خشک شدن تالاب‌ها یا خلیج‌های متصل به دریاها شود. مسائلی که مربوط به آب گرفتگی یا خشکی زایی در بستر دریا باید مدیریت شوند دخل و تصرفی در آن صورت نمی‌گیرد و در پسروی دریا زمین‌هایی آزاد می‌شود اما این زمین‌ها را باید مدیریت کرد چرا که اینها بستر دریا هستند و ممکن است دوباره دچار آب گرفتگی شوند. اینها را باید مدیریت کرد.
* آیا برای هر یک از کشورهای عضو این کمیته وظایفی در نظر گرفته شده است؟
بدون شک هر ۵ کشور عضو به خوبی می‌دانند که بی توجهی به مدیریت آب و کاهش سطح تراز آبی می‌تواند خسارات جبران ناپذیری را در پی داشته باشد. به همین خاطر کشورها مراقب هستند که مدیریت منابع آب به گونه‌ای صورت گیرد که منجر به کاهش تراز آب و خسارت بعدی آن نشود. البته این مساله در بخش‌های مختلف متولی‌های خاص خود را هم دارد. به عنوان مثال سازمان حفاظت محیط زیست وظیفه مراقبت‌های لازم را نسبت به مخاطرات زیست محیطی را دارد. وزارت کشور مسئولیت حفظ حریم دریا را دارد. وزارت راه و شهرسازی موظف به کنترل دمای خزر است.
در حال حاضر تراز آب حدود منفی ۲۷ است در حالیکه در سال ۵۶ سطح تراز آبی به منفی ۲۸ رسیده بود و مشکل خاصی هم در تالاب‌ها وجود نداشت
* آیا کاهش تراز آبی خزر روی میزان شوری آب آن هم تاثیر گذاشته است؟
نمی‌توان خیلی دقیق گفت که تغییرات در سطح تراز آب روی شوری خزر تاثیر قابل توجهی داشته است. اما در بحث پهنه‌های متصل به دریاها مثل خلیج‌ها یا تالاب انزلی و گرگان یا سایر تالاب‌ها کاهش سطح تراز خزر می‌تواند روی محیط آنها تغییراتی را ایجاد کند و تاثیراتی را روی پهنه اکولوژیستی داشته باشد. اما روی کیفیت نمی‌توان ادعا کرد که اثر قابل ملاحظه ای گذاشته باشد.
خزر شمالی شوری کمی دارد و حدود ۳ ppm است. دلیلش هم حجم بالای ورودی‌های آب رودخانه‌ها در این مناطق است. اما در سواحل جنوبی خزر (سمت کشور ما) چون تبخیر بالاتر بوده و ورودی کمتر است میزان شوری آب بیشتر بوده و به ۱۴ ppm هم می‌رسد
* با توجه به اینکه افت تراز آب در همه جای خزر یکسان نیست می‌توان گفت که شوری آب نیز در همه جای آن برابر نیست؟ اگر برابر نیست کدام مناطق بیشتر و کدام مناطق کمتر است؟
بله شوری آب در بخش‌های مختلف متفاوت است به عنوان مثال خزر شمالی شوری کمی‌دارد و حدود ۳ ppm است. دلیلش هم حجم بالای ورودی‌های آب رودخانه‌ها در این مناطق است. اما در سواحل جنوبی خزر (سمت کشور ما) چون تبخیر بالاتر بوده و ورودی کمتر است میزان شوری آب بیشتر بوده و به ۱۴ ppm هم می‌رسد. ضمن اینکه هر چه از سواحل غربی به سمت شرق خزر حرکت می‌کنیم این میزان شوری هم بیشتر می‌شود. این میزان شوری که اعلام کردم مربوط به جنوب شرقی خزر است.
* می‌توان افت تراز آب را هم یکی از دلایل شوری آب در این دریا دانست؟
شوری در فصول مختلف و لایه‌های مختلف فرق می‌کند و حتی بحث دینامیک روی سطح شوری آب را تغییر می‌دهد. بنابر این نمی‌توان تغییرات را صرفا به کاهش سطح تراز آبی منجر شود.
بدون شک برای تغییرات اقلیمی نمی‌توان کاری انجام داد تنها می‌توان اثرات آن را مدیریت کرد
* با توجه به روند روبه رشد سطح شوری آب تالاب‌های خزر چقدر در معرض خطر هستند؟
در حال حاضر تراز آب حدود منفی ۲۷ است در حالیکه ما در سال ۵۶ سطح تراز آبی به منفی ۲۸ یعنی یک متر کمتر از آنچه امروز با آن مواجه هستیم را تجربه کرده بودیم. اما آن زمان اثرات زیست محیطی این افت تراز تا این اندازه چشم گیر شده است. چیزی که ما در خلیج گرگان، تالاب میانکاله و تالاب انزلی می‌بینم، دلیلش متفاوت بودن کاربری‌ها و میزان بهره برداری ما در این دو دوره با هم است. افت کیفیت آب این تالاب‌ها و البته مخاطرات زیست محیطی آنها بیش از اینکه به بحث کاهش تراز آبی دریای خزر ربط داشته باشد به عوامل دیگری مربوط می‌شود.
* می‌توان گفت که دستکاری‌های انسانی بیش از افت تراز آب روی تالاب‌های اطراف خزر اثر منفی گذاشته است؟
اثرات محیط زیستی که برخی از این تغییر کاربری‌ها روی این محیط‌ها می‌گذارند در شرایط کاهش تراز آب این مناطق را حساس تر می‌کنند. به عبارت دیگر وقتی بهره برداری‌ها در این مناطق را تحریک می‌کنیم باید یک حد بهینه‌ای را برای آن تعریف کنیم. اگر کاربری مثل اسکله یا پرورش ماهی یا حتی آلاینده‌های فاضلابی که وارد دریاها و تالاب‌ها می‌کنیم باید بررسی کنیم که تا چه میزان قدرت خود پالایی را دارند که بتواند در برابر این تغییرات زیست محیطی مقابله کند.
بخشی از تغییرات اقلیمی هم به رفتار انسان‌ها بازمی‌گردد. به عنوان مثال تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین را باید در طبقه بندی عوامل انسانی قرار داد. شک نکنید مدیریت گازهای گلخانه ای و تولید کربن با همین روند ادامه پیدا کند، دوباره شاهد افزایش دما در کشور و به تبع افت تراز آبی و ایجاد وضعیت خطرناک برای خزر خواهیم بود
* آیا در بی توجهی به این تغییر کاربری‌ها منجر به افت ورودی آب از منطقه ولگا شده است؟
۱۴ تا سد بزرگ تولید انرژی در ولگا احداث شده است. وقتی کاهش ورودی ولگا رخ دارد بسیاری از صنایع خود از کاهش تراز آبی متاثر شدند. یعنی اینها خود بیش از هر کشور از این کاهش زیان دیدند. کاهش یا افزایش‌هایی که رخ می‌دهند عمدتا به مسائل اقلیمی و رژیم هیدرولوژیکی خود رودخانه ولگا در آن دوره زمانی مربوط می‌شوند.
* با این اوصاف مهم‌ترین دلیل کاهش تراز آبی خزر را تغییرات اقلیمی باید دانست!؟
بخشی از تغییرات اقلیمی هم به رفتار انسان‌ها بازمی‌گردد. به عنوان مثال تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین را باید در طبقه بندی عوامل انسانی قرار داد. آنچه که از دورنمای خزر ترسیم شده، از افزایش دما در این منطقه خبر می‌دهد. شک نکنید مدیریت گازهای گلخانه ای و تولید کربن با همین روند ادامه پیدا کند، دوباره شاهد افزایش دما در کشور و به تبع افت تراز آبی و ایجاد وضعیت خطرناک برای خزر خواهیم بود.
نظر شما