یاسمن بلوردی؛ بازار: صنعت گیاهان دارویی به عنوان صنعتی نوظهور در بازارهای جهانی مطرح است و کشورهای بسیاری در حال سرمایه گذاری در این صنعت پویا می باشند. کشور ایران نیز با توجه به اینکه خاستگاه گونه های بسیار زیادی از گیاهان دارویی است و دارای ۱۱ اقلیم متفاوت است، ظرفیت بسیار بالایی برای بهره مندی از این صنعت را دارا است. در این راستا گفت و گویی با «حسین زینلی، مشاور معاون وزیر و مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی» انجام دادیم و جویای وضعیت این صنعت در ایران شدیم.
*لطفا در ابتدا در خصوص طرح ملی گیاهان دارویی و اهداف این طرح توضیحاتی بفرمایید.
سند ملی گیاهان دارویی در سال ۱۳۹۲ تدوین شد و در سال ۹۶ نیز برای اولین بار مجری گیاهان دارویی در وزارت جهاد کشاورزی شکل گرفت که غالبا به منظور این بود که تحولی در زمینه گیاهان دارویی اتفاق بیفتد. چون سالهای زیادی گیاهان دارویی به عنوان یک محصول فرعی مطرح بود و توجه خاصی به این مقوله نشده بود. همین امر باعث شده بود که بسیاری از گیاهان دارویی خاص ما بر اثر برداشت بی رویه ای که توسط جوامع روستایی انجام می شد در حال انقراض باشد.
البته لازم به ذکر است که سالهای متمادی برداشت گیاهان دارویی از عرصه‌ها بوده چون ما زمینه خوبی در گذشته داشته‌ایم به طوری که در زمینه طب سنتی ما یکی از کشورهای رده اول دنیا بوده‌ایم. به همین دلیل مردم ما همیشه به گیاهان دارویی اعتقاد داشته اند و از این محصولات همیشه به عنوان غذا و یا دارو استفاده می کرده‌اند.
لذا با توجه به رویکردی که دنیا به سلامت و استفاده از مواد طبیعی و سنتی داشت؛ صنعت گیاهان دارویی پیشرفت قابل توجهی کرده و به تبع آن کشور ما نیز فعالیت‌هایی انجام داده و امروز با توجه به تحریم‌هایی که علیه ما صورت گرفته است این علم هویت خود را پیدا کرده است.
از سوی دیگر با توجه به خشکسالی‌هایی که در کشور داریم و با توجه به اینکه اکثر گیاهان دارویی کم آب بر هستند، یکی از مواردی است که دولت به آنها پرداخته است و مسلما این گیاهان در سالهای آینده برای کشور ارز آور خواهد بود.
همانطور که می‌دانید یکی از گیاهانی که ارزشمندی آن در کشور و در دنیا ثابت شده است زعفران است که بر اساس اطلاعات بدست آمده گردش مالی آن حدود ۸ میلیارد دلار است. اما علیرغم اینکه ۹۰ درصد از تولید این گیاه را ما در جهان داریم، ارزش صادراتی ما حدود ۴۰۰ میلیون دلار است که امیدواریم با برنامه ریزی هایی که انجام می دهیم تا سالهای آینده ۲۰ تا ۳۰ درصد از ارزش افزوده این گیاه را نصیب کشور کنیم.
* آیا ورود به عرصه تولید و کشت گیاهان دارویی مستلزم اخذ مجوز خاصی از سوی وزارت جهاد کشاورزی است یا خیر؟ و آیا محصولات گیاهان دارویی خرید تضمینی می شود؟
با توجه به اینکه ما اعتقاد داریم که تمام سیستم های گیاهان دارویی باید بر محور بخش خصوصی باشد و بر اساس عرضه و تقاضایی که این محصول دارد و همچنین بر اساس کشاورزی مبتنی بر قرارداد انجام شود، لذا ضرورتی بر خرید تضمینی محصولات گیاهان دارویی نمی بینیم. وقتی گیاهی به صورت تضمینی خریداری می‌شود یعنی حداقل سود را برای کشاورز دارد درحالی که ما ارزشمندی گیاه را بقدری می دانیم که در بازارهای خاصی که وجود دارد ارزشمندی‌اش چندین برابر است و کشاورز در بسیاری موارد قبول نمی کند که خرید تضمینی شود مگر اینکه این گیاه به مقدار زیادی گسترده شده باشد و صنایع تبدیلی اش مهیا شده باشد، لذا ممکن است کشاورزی ما دچار صدمه بشود. البته کمتر این اتفاق می افتد چون گیاهان دارویی ما اکثرا قابلیت نگهداری تا چند سال را دارد، به همین دلیل چندان اعتقاد به خرید تضمینی نداریم.
از طرف دیگر صدور مجوز برای گیاهان دارویی نیز به این صورت است که متقاضیان در قالب مشاغل خانگی می توانند آن را دریافت کنند و در پنجره واحد وزارت جهاد کشاورزی مجوز این گیاهان بلامانع است. یعنی علاقمندان برای گرفتن مجوز و معرفی شدن به بانک جهت استفاده از تسهیلات بانکی می توانند از این طریق اقدام کنند. در واقع هدف ما این است که کشاورزان ما با کمترین مسائل به اهداف مورد نظر خود برسند.
زیره سیاه ما اگر در واحد کوچک کشت شود چندین برابر زعفران ارزش افزوده دارد
*برای جذب کشاورزان در ورود به عرصه کشت گیاهان دارویی چه طرح های تشویقی در نظر گرفته شده است؟
اولا رسالت ما این است که تناسب بازاری را برای کشاورزان ایجاد کنیم؛ یعنی با توجه به اطلاعاتی که از کل کشور در زمینه واردات، صادرات و نیازهای صنایع داریم به کشاورزان اعلام می کنیم که توسعه این گیاهان در این شرایط یا در ۲ سال آینده اقتصادی است و بازار کشش آن را دارد. به عبارت دیگر بسیاری از گیاهان دارویی در چند سال اخیر بیش از ۲ تا ۳ برابر قیمت واقعی شان بفروش می رسند. در نتیجه وقتی کشاورز احساس می کند این محصول ارزش چند برابری ایجاد می کند راغب می‌شود که آن را کشت کند.
از جمله کارهایی که در این راستا انجام داده‌ایم این است که دستورالعمل های کاشت را برای این محصولات ایجاد کردیم و از این طریق کشاورز با تمام این مراحل آشنا می‌شود و بهتر گام بر می‌دارد. البته طی ۲ سال اخیر دولت تسهیلات ارزان قیمتی را برای توسعه گیاهان دارویی در سامانه کارا گذاشته است. به طوری که در سال ۹۶ با تسهیلات ۴ و ۶ درصد، در سال گذشته طبق بند الف تبصره ۱۸ تسهیلات ۷ و ۹ درصدی و در سال جاری نیز طبق همان بند الف تبصره ۱۸، تسهیلات ۱۲ و ۱۴ درصدی در نظر گرفته شده است.
لازم به ذکر است که این تسهیلات یک عمل تحریکی برای کشت و کار گیاهان دارویی است، البته برای سایر زنجیره ها هم تسهیلاتی در نظر گرفته شده که میزان سودشان بیشتر است.
بسیاری از گیاهان دارویی در چند سال اخیر بیش از ۲ تا ۳ برابر قیمت واقعی شان بفروش می رسند، در نتیجه وقتی کشاورز احساس می کند این محصول ارزش چند برابری ایجاد می کند راغب می‌شود که آن را کشت کند
*با توجه به اقلیم کشور، کشاورزان چه نوع گیاه دارویی را در مناطق مختلف می توانند کشت کنند؟
کشور ما دارای اقلیم‌های متفاوتی است به طوری که از ۱۳ اقلیم ۱۱ اقلیم متفاوت را داریم. بنابراین در اقلیم‌های مختلف گیاهان دارویی متفاوت هم رشد می کند، به عنوان مثال گل گاوزبان در شمال کشور به طور طبیعی و به صورت دیم رشد می کند، در قسمت زاگرس گیاهانی مثل موسیر، در استان سیستان بلوچستان حنا و وسمه و در استانهای بوشهر و هرمزگان نیز گیاهی مثل آلوئه‌ورا بهتر رشد می کند. اگرچه بسیاری از استانهای ما هستند که بسیاری از این اقلیم‌ها را دارند بنابراین در برخی استانها ممکن است انواع گیاهان دارویی را داشته باشیم.
*با این تفاسیر در حال حاضر سطح زیر کشت گیاهان دارویی در سراسر کشور چقدر است؟
سطح زیر کشت در سراسر کشور حدود ۲۲۸ هزار هکتار است که از این مقدار حدود ۱۲۰ هزار هکتار مربوط به زعفران و حدود ۲۷ تا ۳۰ هزار هکتار به گل محمدی است، مابقی آن نیز شامل انواع گیاهان دارویی است.
اگرچه به دلیل اینکه به دو گیاه زعفران و گل محمدی توجه بیشتری شده است سطح زیر کشت بیشتری را به خود اختصاص داده اند اما ما اعتقاد داریم در سالهای آینده این توازن سطح زیر کشت بر اساس میزان تقاضای کشور متعادل خواهد شد. در حقیقت اگر حمایت دولت باشد و بتوانیم برنامه‌ها را بر اساس زنجیره ارزش گسترش بدهیم مطمئنا در سالهای آینده ارزآوری خوبی ایجاد خواهند کرد.
از سوی دیگر بر اساس گزارشاتی که در رابطه با گیاهان سنتی در دست داریم، بیش از ۴ هزار نوع فرآورده های طب سنتی و گیاهان دارویی در کشور از این گیاهان تهیه شده است.
الان حدود ۲ هزار و ۲۰۰ گونه گیاه دارویی داریم که هزار و ۷۲۸ گونه آن به صورت انحصاری و بومی کشور ما هستند و حدود ۳۰۰ گونه نیز گونه‌هایی است که در بازارهای دارویی ما به فروش می رسند
* از نظر میزان تولید و سطح زیر کشت در رتبه چندم دنیا هستیم؟ و در حال حاضر چند گونه گیاه دارویی در کشور داریم؟
اگرچه در این رابطه رتبه دقیقی را نمی توان اعلام کرد اما در حال حاضر شاید بتوان گفت در زمینه تولید، صادرت و واردات رتبه ۷۰ را دارا هستیم. همچنین بر اساس اطلاعاتی که مراکز تحقیقاتی ما ارائه داده‌اند الان حدود ۲ هزار و ۲۰۰ گونه گیاه دارویی داریم که هزار و ۷۲۸ گونه آن به صورت انحصاری و بومی کشور ما هستند و حدود ۳۰۰ گونه نیز گونه هایی است که در بازارهای دارویی ما به فروش می رسند. حدود ۴۰ تا ۵۰ گونه نیز هستند که آنها را به صورت زراعی درآورده ایم و کشت و کار می شود.
*خب با وجود داشتن این تعداد گونه گیاهی مختلف چرا هیچکدام مانند زعفران رونق نگرفته است؟
ما اعتقاد داریم اگر به تمام گیاهان دارویی کشور که بومی ما هستند مثل زعفران، زیره سبز، و سیاه، حنا، گل محمدی و اقلام دیگر توجه شود، از نظر ارزشی با هم یکسان هستند و فقط عرضه و تقاضا مشخص می‌کند کدام بر دیگری برتری دارد. اما اگر نگاه مثبت یا نگاه ویژه به هر محصولی داشته باشیم آن محصول توسعه پیدا می کند و اگر نگاه ویژه به آن محصول نداشته باشیم بسیاری از این گیاهان حتی رو به انقراض می رود.
به عنوان مثال زیره سیاه ما اگر در واحد کوچک کشت شود چندین برابر زعفران ارزش افزوده دارد اما متاسفانه به آن پرداخته نشده و توسعه نیافته است. اما از آن طرف به زعفران پرداخته شده و توسعه یافته به همین دلیل از نظر ارزشی پایین آمده و میزان عرضه از تقاضا بیشتر است. اما چون به زیره سیاه توجه نشده میزان تولید کاهش و قیمت آن بالا رفته است. در حالی که بر اساس واقعیت‌های علمی تمام گیاهان طوری خلق شده است که ارزشمندی یکسانی دارد.
ما اعتقاد داریم اگر به تمام گیاهان دارویی کشور ما که بومی هستند توجه شود، از نظر ارزشی با هم یکسان هستند و فقط عرضه و تقاضا مشخص می‌کند کدام بر دیگری برتری دارد
*با این تفاسیر برای رونق گرفتن تولید و بازار سایر گیاهان دارویی چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
نگاه ما این است که میزان سرانه گیاهان دارویی را حساب و بر اساس نیاز سرانه محصول را تولید کنیم و در ادامه بر اساس گسترش بازاری که در عرصه های مختلف ایجاد می‌کنیم آن را توسعه بدهیم که این امر می‌طلبد ما یک کشاورزی مبتنی بر قرارداد داشته باشیم.
از سوی دیگر می طلبد که زنجیره های مختلف ارزش را پیدا و این حلقه‌ها را به هم وصل کنیم تا به این ترتیب بازار آن گسترش یابد و ارزش افزوده نصیب ما گردد.
در حقیقت نگاه ما این است که سطح زیر کشت محصولاتی مانند موسیر، زیره سیاه، سیاه‌دانه و غیره که به آنها کمتر توجه شده است توسعه یابد و در مورد سایر گیاهان مانند زعفران و گل محمدی که پیشقراول گیاهان ما هستند در زمینه کیفیت شان کار کنیم؛ یعنی انبارهای بورس را شکل می دهیم و بر اساس انبارهای بورس صنایع فناوری را توسعه می دهیم و بر اساس صنایع فرآوری نیز تنوع محصولی ایجاد می کنیم.
علاوه بر این بر اساس تنوع محصولی بازارهای مختلف را ایجاد می کنیم و به تبع آن خواص این گیاهان را به جامعه بشری می شناسانیم. به این ترتیب وقتی در بقیه گیاهان دارویی نیز به سطح مورد نظر رسیدیم این مسیر را ادامه می‌دهیم.
گفتنی است طبق برنامه‌ای که در نظر داریم تا یک دهه دیگر بر اساس میزان محصولات متنوعی که ارائه می‌شود و اسانسی که مبادله می‌شود ما جزو چند کشور اول دنیا در زمینه گیاهان دارویی خواهیم بود، البته در منطقه خاورمیانه الان جزو ۳ کشور اول قرار داریم.
ادامه دارد...
نظر شما