بازار، گروه آب و انرژی: «تهران دیگر ظرفیت بارگذاری جمعیت و توسعه را ندارد. »این همان هشدار کارشناسانی است که در طول سال های گذشته جدی گرفته نشده است. حالا اما آژیر قرمز برای این بحران به صدا درآمد و نگرانی ها در مورد این مساله پایش به نشست های رییس جمهور هم باز شده است. «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور می گوید که «هر کاری در مورد توسعه تهران انجام دهیم با توجه به بی‌آبی، وقت تلف کردن است.»
تمرکز جمعیت در یک شهر بحرانی
آخرین آماری که درباره جمعیت استان تهران وجود دارد، داده‌های استانداری تهران است که طبق آن برآورد جمعیت این استان بدون احتساب جمعیت شناور ۱۴ میلیون و ۲۸۰ هزار نفر است. طبق سرشماری سال ۹۵ جمعیت کل این استان کمی بیش از ۱۳ میلیون نفر برآورد شد. استاندار تهران مدتی پیش گفته بود که سالیانه ۵ درصد به جمعیت این شهر اضافه می‌شود.
به پایان رسیدن ظرفیت بارگذاری جمعیت و صنعت در تهران حداقل از هفت سال پیش به صورت علنی مطرح و درباره آن هشدار داده شد، با این حال رشد جمعیت استان تهران در شرایطی هر سال افزایش پیدا می‌کند که طبق سند آمایش سرزمین، رشد جمعیتی و کالبدی شهرهای مادر در مناطق کلان‌شهری کشور باید محدود شود؛ در غیر این صورت منابع آن به ویژه منابع آبی به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
تهران یکی از استان‌هایی است که بیشترین و شدیدترین کمبود آب را تجربه می‌کند و در سال ۱۴۰۲-۱۴۰۱ به پنجمین استان خشک کشور تبدیل شد. این استان در خشکسالی هم رتبه‌دار است و حالا ۹۹.۸ درصد از آن با خشکسالی روبه‌رو است که ۸۶ درصد از مساحت آن تحت‌تاثیر خشکسالی شدید و بسیار شدید قرار دارد
جمعیت ثابت شهر تهران هم در ابتدای سال ۱۴۰۲ به حدود ۹.۶ میلیون نفر رسید، این رقم آمار ساکنان آن است و با تعداد افرادی که به‌طور روزانه به این شهر مراجعه می‌کنند متفاوت است. در طول سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ حدود ۴۳درصد از مهاجران از استان البرز به استان تهران مهاجرت کرده‌اند. طی همین مدت استان‌های تهران و البرز مهاجرپذیرترین مناطق ایران بوده‌اند. تهران، اصفهان و مشهد بیشتر مهاجران را پذیرفته‌اند که در این میان تهران و مشهد از خطرناک‌ترین نواحی ایران از نظر زلزله‌خیزی هستند. تهران یکی از استان‌هایی است که بیشترین و شدیدترین کمبود آب را تجربه می‌کند و در سال ۱۴۰۲-۱۴۰۱ به پنجمین استان خشک کشور تبدیل شد. این استان در خشکسالی هم رتبه‌دار است و حالا ۹۹.۸ درصد از آن با خشکسالی روبه‌رو است که ۸۶ درصد از مساحت آن تحت‌تاثیر خشکسالی شدید و بسیار شدید قرار دارد.
روند کاهشی بارندگی در پایتخت کشور
بارندگی ها در تهران شرایط خوبی را سپری نمی کند. براساس آمار و اطلاعات سازمان هواشناسی، عمده بارش‌های استان تهران در ماه‌های سرد سال رخ داده است. بررسی روند سینوسی بارندگی استان نشان می‌دهد مقدار بارش در اکثر ماه‌ها نسبت به بارش بلندمدت کاهشی بوده است. به‌عنوان مثال در فروردین ١٤٠٣، بارش آن در بلندمدت ۴۴.۷ میلی‌متر بوده است، این درحالی است که در این ماه فقط ۱۹.۹ میلی‌متر بارش دریافت کرده است، بنابراین ۵۵.۵درصد کم‌بارشی دارد. در مثالی دیگر می‌توان آذر ١٤٠٢ را مدنظر قرار داد. در این ماه بارش بلندمدت ۳۳.۴ میلی‌متر است، در حالی که ٥میلی‌متر بارندگی صورت گرفته است و ۸۵.۰۲درصد کم‌بارشی دارد. با توجه به اینکه استان تهران در اکثر ماه‌های مورد بررسی نسبت به روند بلندمدت کاهش بارش دارد، بنابراین مردم و دستگاه‌های نظارتی و سیاستی باید مدیریت مصارف آب و صرفه‌جویی را مدنظر قرار دهند؛ چراکه میزان بارندگی در بیشتر ماه‌ها نتوانسته است مساله کم‌آبی استان را حل کند.
به‌طورکلی می‌توان بیان کرد که آب‌وهوای استان تهران تحت‌تاثیر سامانه‌های جوی مختلفی قرار می‌گیرد که از مهم‌ترین آنها جریان‌های کم فشارهای مدیترانه‌ای و سودانی است. هرچقدر فراوانی این سامانه‌ها روی منطقه کمتر باشد، از حجم بارش سالانه کاسته شده و درنتیجه به خشکسالی و کم‌آبی منجر می‌شود.
سرانه مصرف آب استان تهران چقدر است؟
با وجود فقر شدید منابع آبی تهران، خبری از مدیریت مصرف در این کلان شهر نیست. جالب است که بدانید در حال حاضر سرانه مصرف آب شرب در بخش خانگی استان تهران ۲۵۰ لیتر در شبانه‌روز است، اما طبق الگوی مصرف آب یعنی عدد استاندارد آن باید ۱۴ متر مربع در ماه به ازای هر خانوار باشد. تعداد انشعاب خانگی در شهر تهران ۹۴۴ هزار و ۶۱ مورد و در بخش غیر خانگی - شامل بخش‌های صنعتی، اداری، درمانی و کارگاهی- ۱۶۶ هزار و ۷۵۸ مورد است. تعداد انشعاب‌های خانگی آب شرب در کل استان تهران هم یک میلیون و ۷۲۹ هزار و ۴۶۸ مورد و میزان انشعاب‌های غیرخانگی هم در همین استان ۲۹۵ هزار و ۲۷۶ مورد است. سالی ۲ تا ۲.۵ درصد به تعداد مشترکان آب تهران اضافه می‌شود، درحالی که منابع جدیدی برای تامین آب در تهران وجود ندارد.
نابودی آبخوان ها و افزایش فرونشست
کاهش بارندگی ها در کلان شهری که جمعیت آن هر روز در حال بیشتر شدن است، منجر به افزایش برداشت از منابع زیر زمینی شده است. باتوجه به آمار ثبت شده در وزارت نیرو از روند افت تراز آب زیرزمینی و برآورد کسری حجم آبخوان‌های کشور، از اوایل دهه ۵۰ شمسی مازاد برداشت از آبخوان‌های کشور شروع شده است که این روند از اوایل دهه ۷۰ شمسی شدت یافته و تقریبا هر سال بیشتر شده است.
گزارش های منتشر شده از سوی اداره کل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نشان می دهد که به دلیل نابودی آبخوان‌ها، دشت ورامین با پهنه‌ای بیش از بر ۷۰۰ کیلومتر مربع، فرونشست زمین داشته که باتوجه به نزدیکی راه‌آهن تهران-مشهد به این گستره، سازه‌های پیونددار با راه‌آهن در معرض خطر هستند. طبق بررسی‌های صورت گرفته مناطق ۱۶-۱۷-۱۸-۱۹ و ۲۰ شهرداری تهران و شهرهای اسلامشهر، شهریار، چهاردانگه، نسیم‌شهر، صباشهر و کهریزک تحت تاثیر فرونشست دشت تهران قرار دارند
اضافه برداشت از منابع آبی زیر زمینی حالا پایتخت را با معضل دیگری به اسم فرونشست مواجه کرده است است. گزارش های منتشر شده از سوی اداره کل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نشان می دهد که به دلیل نابودی آبخوان‌ها، دشت ورامین با پهنه‌ای بیش از بر ۷۰۰ کیلومتر مربع، فرونشست زمین داشته که باتوجه به نزدیکی راه‌آهن تهران-مشهد به این گستره، سازه‌های پیونددار با راه‌آهن در معرض خطر هستند. طبق بررسی‌های صورت گرفته مناطق ۱۶-۱۷-۱۸-۱۹ و ۲۰ شهرداری تهران و شهرهای اسلامشهر، شهریار، چهاردانگه، نسیم‌شهر، صباشهر و کهریزک تحت تاثیر فرونشست دشت تهران قرار دارند. این تنها بخش کوچکی از شرایطی است که استان تهران در حال پشت سر گذاشتن است: کانون‌های گردوغبار نظرآباد و اشتهارد ساکنان سه استان تهران، قزوین و البرز را تحت تاثیر قرار داده و تهدیدی برای سلامت آنها محسوب می‌شود.
تهران هر روز گرم تر از دیروز
یکی دیگر از مظاهر پدیده تغییر اقلیمی، افزایش دماست. با خروج از تعادل اقلیم جهان، متوسط دمای کره‌زمین تمایل به روند افزایشی خواهد داشت. براساس آمار و اطلاعات سازمان هواشناسی استان تهران، دمای استان تهران طی دهه اخیر دستخوش تغییراتی شده و در تمام ایستگاه‌ها روند افزایشی داشته است. دلیل این افزایش دما ناشی از اثرات شهرنشینی، افزایش جمعیت، فعالیت‌های صنعتی، نحوه مصرف و انتشار گازهای گلخانه‌ای است.
بررسی آمار فصلی میانگین دمای استان تهران در سال ١٤٠٢ و ١٤٠١، نشان‌دهنده آن است که در اکثر فصل‌ها میانگین دمای این استان نسبت به دوره آماری بلندمدت بیشتر بوده است. این روند افزایشی دمای استان، ضمن کاهش میزان بارش به کاهش رواناب حاصل از بارش، افزایش تبخیر و تعرق و تقلیل حجم برف در فصول گرم سال منجر شده و میزان منابع آب تجدیدپذیر استان را کاهش دهد. از تبعات مهم دیگر این رخداد، افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی، خانگی و افزایش مصرف انرژی است.
محدودیت منابع آب در کنار عوامل مختلف، اعم از تغییرات اقلیمی، خشکسالی و... که موجب تشدید آن شده، طی دهه‌های اخیر مسیر رشد و توسعه کشورها را با چالش جدی مواجه کرده است. این مساله در ایران نیز به دلیل قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک جهان در کنار نقش پررنگ و کلیدی عوامل انسانی، سطوح بالای ناکارآمدی مدیریتی و تضاد منافع که در ایجاد و تشدید این بحران نقش داشته، آن را به یک بحران جدی و برنامه‌ریزی برای پیشگیری از تشدید آن را به یک ضرورت تبدیل کرده است.
براساس گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، تشدید شرایط ابربحران آب استان تهران بدون شک و شبهه اتفاق خواهد افتاد. شرایط از زنگ خطر و هشدار خشکسالی استان تهران فراتر رفته و استان به مرحله خشکی رسیده است و تداوم این وضعیت استان ضمن کاهش توان تولیدات کشاورزی استان تهدیدی جدی بر حیات بوده و عدم‌امکان زیست در بسیاری از مناطق آن را فراهم خواهد کرد. به‌منظور مواجهه با بحران آب و تشدید آن در استان و کشور، باید اقدامات سیاستی گسترده شامل اصلاح رویکرد برنامه‌ریزان کلان به مقوله آب و اقدامات اجرایی در دو بعد عرضه و تقاضا صورت پذیرد. وجود محدودیت در منابع آب قابل استحصال کشور و افزایش رو به رشد جمعیت کشور به همراه افزایش نیاز به تولید مواد غذایی بیشتر و همچنین رقابت جهت دریافت آب بیشتر بین بخش‌های مختلف مصرف‌کننده و درهم‌تنیدگی مساله آب با امنیت غذایی، اجتماعی، محیط‌زیستی و... داشتن یک برنامه جامع، کاربردی و دقیق که نگاهی همه‌جانبه به مسائل آب داشته باشد ضروری است.
نظر شما