اولویت های تجارت خارجی دولت بعدی چیست؟| چرا حل مشکل ارز و توسعه روابط با شرق و غرب مهم است؟

بازار؛ گروه بین الملل: با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، تبلیغات نامزدها و تلاش انها برای کسب رای حداکثری نیز افزایش می یابد. با اینحال،موضوع مهم این است که مردم کدام نامزد را به نسبت دیگران اصلح دانسته و از وی به عنوان رئیس جمهوری لینده ایران حمایت خواهند کرد.
اگرچه شعارهای جذاب واقعا در مقطعی ممکن است انتخاب کننده را به اشتباه انداخته و جذب خود نمایند، اما به گفته رهبر انقلاب، مهم نگاه به کارنامه افراد است و نه شعارهای انها.
در هر صورت بررسی ابعاد سیاسی یا اجتماعی انتخابات امری است جدا از متن حاضر. از منظر بازار و تحولات اقتصادی تاثیرگذار بر آن، پاسخ به این سوال بسیار مهم است که آینده اقتصاد کشور در دوران پس از انتخابات چه خواهد شد؟ آیا روی کار آمدن دولت و کابینه جدید می تواند اقتصاد کشور را از مشکلات بزرگ فعلی به ویژه نرخ تورم، قیمت ارز، کمبود عرضه برخی کالاهای اساسی و استراتژیک و ... نجات دهد؟ اگر پاسخ به این سوال مثبت است، اساسا دولت بعدی برای دستیابی به این اهداف باید چه اقدامات و تغییرات کلانی را در سیاست و تجارت خارجی انجام دهد؟

گره نزدن معیشت مردم به ارز، از شعار تا واقعیت
به احتمال زیاد، مهمترین معضلی که دولت بعدی در زمینه اقتصاد باید با آن مواجه شده و مقابله نماید، مسأله بی ثباتی در بازار ارز است که معیشت مردم را طی سال های اخیر به شدت تحت تأثیر قرار داده است. اگرچه برخی سیاستمداران شعارهایی مبنی بر لزوم گره نزدن زندگی مردم به بازار ارز یا جداسازی اقتصاد کشور از دلار و امثالهم را مطرح می کنند، اما حقیقت امر این است که نه تنها در ایران، بلکه در تمام جهان مسأله نرخ ارز به ویژه دلار آمریکا به عنوان ارز مرجع و اصلی بازار فارکس و قدرتمندترین ارز جهان بر معیشت مردم تاثیرگذار بوده و اساسا امکان جداسازی اقتصادهای مدرن از ارز و نرخ آن امکانپذیر نیست. لذا بهتر است به جای پاک کردن صورت مسأله و نادیده گرفتن قیمت دلار، فکری به حال جلوگیری از افزایش بی رویه نرخ آن در بازار نمود تا حتی دولتی ترین کالاهای کشور مانند محصولات خودرویی سایپا و ایران خودرو نیز تحت تأثیر دلار، قیمت های میلیاردی امروز را به خود نبینند!

رفع معضل تحریم ها و ثبات اقتصادی
در دولت محمود احمدی نژاد بارها از زبان رئیس جمهور وقت و اعضای کابینه وی شنیدیم که تحریم ها هیچ تاثیری بر اقتصاد کشور و معیشت مردم ندارند؛ شعارهای که هنوز هم متاسفانه از زبان برخی از سیاست ورزان کشور می شنویم. اما حقیقت امر این است که افزایش لجام گسیخته قیمت دلار دقیقا از همان دوران آغاز شده و متاسفانه تاکنون نیز ادامه دارد. اما سوال اینجاست که چرا نوسان و تورم در نرخ ارز آثار سوء و مخرب بر اقتصاد کشور بر جای خواهند گذاشت و راه برون رفت از این چلش کهنه و دردسر ساز چیست؟

بر اساس اصول اولیه بازار فارکس، سبد ارزی این بازار در سنجش با دلار آمریکا مورد محاسبه قرار میگرند. اگرچه دلار ایالات متحده بیشترین میزان شاخص بازار فارکس را به خود تخصیص داده، اما موضوع مهمتر این است که ارز ملی هر کشوری در بازار رسمی جهانی، در قیاس با دلار ارزش گذاری شده و به متقاضیان آن ارز فروخته می شود.

لذا، تقاضا و عرضه برای یک ارز در بازارهای بین المللی، یکی از عوامل بسیار مهم در تعیین قدرت و ارزش آن ارز خواهد بود. اساسا باید پرسید که چرا دلار آمریکا بالاترین شاخص بازار را به خود تخصیص داده؟ پاسخ مشخص است: سیطره دلار بر سیستم مالی جهانی به سبب برخورداری از بیشترین میزان تقاضا برای این ارز.

سیستم مالی ایران به سبب سال ها تحریم های اقتصادی و تحمل فشار آنها، طی سال های اخیر آسیبی جدی را متحمل شده که در برخی بخش ها، جبران ضایعات ناشی از تحریم ها بسیار هم مشکل و پر هزینه خواهد بود. اما این تحریم های مالی چگونه باعث رزیش سنگین ارزش ریال شدند؟ با مسدودسازی سیستم مالی سوئیفت به روی ایران، در حقیقت، دسترسی ایران به ذخایر ارزی دلار و یورو کاهش یافت. حتی در خصوص یوآن چین نیز همین مشکل وجود داشت که به همین دلیل، چینی ها از روش تهاترهای نفتی اقدام به پرداخت مطالبات نفتی ایران می کردند. کاهش ورودی ارز به ذخایر بانک مرکزی موجب شد تا ارزش ریال روزانه با ریزش مواجه شود. عکس این قاعده نیز صادق است. یعنی باز شدن دسترسی مالی ایران به سیستم مالی جهانی، بایر دیگر ریال را در زمره ارزهای رسمی قابل شناسایی در معاملات بازارهای جهانی قرار داده و ارزش گذاری خواهد کرد. همین امر منجر به تقویت ارزش ریال در پس افزایش تقاضا برای آن خواهد شد. افزایش قدرت و ارزش ریال نیز به صورت مستقیم بر شاخص قدرت خرید در داخل کشور و در نتیجه، جلوگیری از ریزش مداوم ارزش ریال می شود.
اگرچه اخیرا مواردی چون استفاده ایران از سیستم تسویه حساب های مالی آلترناتیو سوئیفت مانند مکانیزم جدید سازمان بریکس نیز مطرح شده، اما حقیقت امر این است که وابستگی محض و یک سویه به همین سیستم های شرقی نیز خسارت افرین خواهد بود و تفاوتی با وابستگی به سوئیفت نخواهد داشت. لذا، بهترین راه ممکن، بهبود روابط با غرب همزمان با پیشبرد مناسبات استراتژیک با شرق است تا از این رهگذر، بتوان نوعی رقابت میان شرق و غرب بر سر مساله ایران را ایجاد نموده و حداکثر امتیاز ممکن را از دو طرف کسب نمود. این همان استراتژی است که کشورهایی چون هند برای بیش از ۷۰ سال در پیش گرفته اند و امروز شاهد رونق و شکوفایی در اقتصاد آنها هستیم.

برقراری توازن میان شرق و غرب
نکته مهمی که در حوزه سیاست و تجارت خارجی باید به آن پرداخت اینکه به‌نظر می‌رسد از زمان روی کار آمدن دولت اصلاحات تاکنون، ترجیح دولت ها بر این بوده که بین شرق و غرب، یکی را انتخاب کنند. در حالی که برخی دولت ها مانند دولت حسن روحانی معتقدند که امکان مصالحه و تعامل با غرب وجود دارد، برخی دیگر معتقدند که دادن هرگونه امتیاز به غرب در حوزه سیاست خارجی به معنای سازش و شکست بوده و لذا بهتر است به سمت شرق حرکت نموده و از دشمن غربی فاصله بگیریم.
اما به نظر می رسد دولت بعدی تنها در صورتی در زمینه ایجاد ثبات اقتصادی در داخل موفق خواهد بود که بتواند توازن در روابط با شرق و غرب را برقرار نماید. در این زمینه میتوان به نمونه موفق هند در عرصه سیاست خارجی اشاره کرد که اصول پنجگانه این کشور در سیاست خارجی یا «پانچاشیل» از زمان استقلال تاکنون، منجر به کسب حداکثر امتیاز هم از غرب و شرق به صورت همزمان شده است.
هندی ها حتی در اوج دوران جنگ سرد در دهه ۸۰ میلادی، هم شریک تجاری امریکا محسوب میشدند و هم خریدار تسلیحات از شوروی. هنوز هم این اصول در سیاست خارجی هند به وضوح دیده می شود. در حالیکه هندی ها بزگترین مونتاژ کننده جنگنده های سوخویی یا موشک بالستیک برهموس روسیه در جهان به حساب می آیند، در شبکه بزرگ تجاری «بلو داتز» دونالد ترامپ که در تقابل با کمربند و جاده چین مطرح شد نیز به عنوان مرکز و های توزیع اصلی بار دیده می شوند.
لذا دستکم، تجربه بیش از ۲۰ سال گذشته دولت های چپ یا راست در ایران نشان می دهد که چرخش کامل به سمت یک طرف و چینش همه تخم مرغ در این سبد، امری کاملا اشتباه بوده و جز وابستگی خطرناک در حوزه سیاست و تجارت خارجی، موهبتی به همراه نخواهد داشت. اگر امروز شاهد رشد روز افزون محصولات بی کیفیت چینی در داخل ایران آن هم به قیمت چند برابر آنها در بازار جهانی هستیم، دلیل آن همین حرکت یک سویه به سمت شرق طی سال های اخیر است. در حقیقت، از بین رفتن بازار رقابتی در داخل ایران و تامین عمده نیازهای کشور از چین، منجر به از دست رفتن پویایی و ذات رقابت پذیری بازار خواهد شد که لطمات زیابناری برای اقتصاد ایران در بر خواهد داشت. این در حالیست که به دلیل وجود تحریم های شکل گرفته علیه ایران، سهم کشور از کالاهای استراتژیک چینی به ویژه در صنایع سنگین نیز بسیار ناچیز بوده و امکان خرید این محصولات از چین در عمده موارد وجود ندارد.

حال آنکه کشورهای همسایه چون امارات و عربستان سعودی به واسطه ایجاد رقابت میان شرق و غرب در فضای تجاری داخلی خود، قراردادهایی سنگین در زمینه ساخت رآکتور هسته ای، انرژی های تجدیدپذیر، خرید تسلیحات و ... با طرف چینی نیز به امضا رسانده و موفق شده اند نظر مساعد پکن در برخی موارد مهم در سیاست خارجی منطقه مانند مالکیت جزایر سه گانه ایرانی را نیز به سود خود تغییر دهند. دلیل این امر نیز مشخص است: آمریکا و چین به خوبی دریافته اند که در صورت عدم پاسخ مناسب به نیازهای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، میدان رقایت را به دیگری واگذار کرده و حضورشان در این منطقه مهم و استراتژیک کمرنگ تر خواهد شد.