بازار؛ گروه بین الملل: تبادل ناگهانی حملات بین ایران و پاکستان نشان دهنده تاریخ پیچیده روابط دو کشور مسلمان و همسایه است. یک گروه جدایی طلب مسلح در دو سوی مرز ایران و پاکستان فعال است و پیش از این مسئولیت حملات علیه شهروندان ایرانی را بر عهده گرفته بود. هدف نهایی آن تجزیه استان سیستان و بلوچستان ایران است. دو کشور مرز ناآرامی به طول ۹۰۰ کیلومتر با استان بلوچستان پاکستان از یک سو و استان سیستان و بلوچستان ایران از سوی دیگر مشترک دارند.
عوامل تاثیرگذار بر دوری و نزدیکی تهران و اسلام اباد
طی قرون متمادی، بین ایران و شبه قاره هند، تبادل تمدنی و فرهنگی وجود داشته است. در دوران اسلامی، ایران دروازه اسلام به شمال هند (در حال حاضر شامل پاکستان) بود و فرهنگ ایرانی بر فرهنگ هند به ویژه اسلامی تأثیر گذاشت و زبان فارسی اغلب زبان دربار در اکثر سلطنت‌های اسلامی در شمال هند بود. ایران اولین کشوری بود که در ۱۴ اوت ۱۹۴۷ پاکستان را به رسمیت شناخت و همچنین کشوری بود که میزبان اولین سفارت پاکستان در خارج از کشور بود. در طول دهه‌های گذشته، پاکستان و ایران روابط دوستانه‌ای را عاری از درگیری‌های بزرگ، اما گاها با رقابت‌ها و تنش‌ها، حفظ کرده‌اند.
ایران به عنوان همسایه پاکستان باید یک انتخاب طبیعی برای تامین انرژی مورد نیاز اسلام آباد می‌بود. قرارداد خط لوله گاز بین ایران و پاکستان در سال ۲۰۱۲ امضا شد، اما قربانی تحریم‌های آمریکا و بین المللی شد
علیرغم این نیات خوب، همکاری دوجانبه ملموس بسیار کمتر از پتانسیل آن است. برخی ادعا می‌کنند که تحریم‌های آمریکا علیه ایران چشم انداز همکاری‌های دوجانبه را تضعیف کرده است، در حالی که برخی دیگر فقدان اراده سیاسی هر دو طرف را مقصر می‌دانند. به طور کلی، نکات مثبت این رابطه بسیار بیشتر از موارد منفی است. در سالهای اخیر سه موضوع محور اصلی روابط ایران و پاکستان بوده که عبارتند از انرژی، مرزها و تجارت.
ایران به عنوان همسایه پاکستان باید یک انتخاب طبیعی برای تامین انرژی مورد نیاز اسلام آباد می‌بود. قرارداد خط لوله گاز بین ایران و پاکستان در سال ۲۰۱۲ امضا شد، اما قربانی تحریم‌های آمریکا و بین المللی شد. انعقاد موفقیت آمیز توافق هسته‌ای ایران (برجام) در سال ۲۰۱۵ امیدها برای پیشرفت در این توافق را افزایش داد، اما خروج یکجانبه ایالات متحده از توافق در سال ۲۰۱۸، ایران را دوباره تحت تحریم‌های آمریکا قرار داد. در سال ۲۰۲۲، گروه ویژه اقدام مالی نیز ایران را در لیست سیاه قرار داد. اسلام آباد مدعی است که تحریمها مانع از ساخت خط لوله صلح است.
یکی دیگر از حوزه‌های اولویت‌دار مدیریت بهتر مرز است که پاکستان آن را مرز «صلح و دوستی» توصیف می‌کند. در حالی که این مرز بین دو دوست است، برخی از گروههای مسلح به طور معمول به تروریسم فرامرزی می‌پردازند. یکی از این گروه‌ها جندالله بود، یک سازمان شبه نظامی که رهبر آن در سال ۲۰۱۰ در ایران اعدام شد. از آن زمان، اعضای این سازمان با نام‌های مختلف از جمله جیش العدل فعالیت می‌کردند.
اما صرف نظر از روابط خوب دو کشور و نقش منفی آمریکا در آن، مسائل تاریخی، جغرافیایی، اقتصادی و مذهبی بر روابط دوجانبه تأثیرگذار بود. نگرانی‌های امنیتی مشترک بین پاکستان و ایران یکی از عوامل اصلی افزایش همکاری است. از همین روی در موضوعات مختلفی مانند تجارت، انرژی و زیرساخت ها و همچنین تلاش برای ارتقای ثبات منطقه‌ای همکاری کرده‌اند. علیرغم فعالیت تروریستها در داخل پاکستان و اعلام ایران اما اسلام آباد در وظایف خود کوتاهی می کند.
رقابت ریاض و تهران همواره بر روابط این کشور با پاکستان تأثیر گذاشته است. اسلام آباد از نظر تاریخی یکی از مهمترین متحدان ریاض به شمار می‌رود و حوزه مذهبی و سیاسی پاکستان تحت تأثیر آن و رویکرد مذهبی سلفی است. برخی اشارات متقابلی بین پاکستان و ایران برای مداخله در امور داخلی هر یک از طرفین از طریق موضوع اقلیت‌ها اغلب به چشم می‌خورد، زیرا پاکستان نگران نفوذ ایران در میان شیعیان پاکستانی است و در مقابل اسلام آباد نقش مهمی در پیشبرد موضوع اقلیت‌های سنی در ایران به ویژه منطقه بلوچستان دارد، اگرچه اسلام آباد نگرانی های مشترک در مورد تمایلات جدایی طلبانه منطقه دارد. این امر پاکستان را در یک اقدام موازنه دشوار قرار می‌دهد، زیرا تلاش می‌کند روابط نزدیک با عربستان سعودی، متحد ثروتمند و ایران، همسایه قدرتمند خود، حفظ کند.
جیش العدل مسئولیت چندین حمله مهم اخیر در خاک ایران را بر عهده گرفته است. محور عملیات فعلی ایران منطقه کوه سبز در ایالت بلوچستان پاکستان بود، این منطقه به عنوان یکی از قطب‌های مهم جیش العدل شناخته می‌شود
واکاوی حوادث اخیر
ایران به دلیل حملات گروههای تروریستی، حملات موشکی و پهپادی به پایگاه‌های آنها در ایالت بلوچستان پاکستان انجام داد. تروریستهای مخالف ایران در مخفیگاه‌های واقع در استان مرزی بلوچستان پاکستان پناه می‌برند و در آنجا اقدامات تروریستی را علیه ایران طراحی و اجرا می‌کنند. جیش العدل مسئولیت چندین حمله مهم اخیر در خاک ایران را بر عهده گرفته است. محور عملیات فعلی ایران منطقه کوه سبز در ایالت بلوچستان پاکستان بود، این منطقه به عنوان یکی از قطب‌های مهم جیش العدل شناخته می‌شود. ایران در سالهای اخیر فعالانه در تلاش‌های ضد تروریسم چه در سطح داخلی و چه در سطح منطقه شرکت کرده است. این کشور خاورمیانه اقدامات داخلی سختگیرانه‌ای را برای مبارزه با تروریسم در داخل مرزهای خود به اجرا گذاشته که شامل جمع آوری اطلاعات قوی، نظارت، و عملیات اجرای قانون با هدف قرار دادن افراد و گروههای درگیر در فعالیت‌های تروریستی است.
در این میان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نقش تعیین کننده‌ای در راهبرد مبارزه با تروریسم ایران دارد. نیروی قدس، یگان ویژه در سپاه پاسداران، مسئول عملیات فراسرزمینی است و در تلاش‌های ضد تروریسم فراتر از مرزهای ایران، مانند سوریه و عراق علیه داعش، مشارکت داشته است. با در نظر گرفتن ژئوپلیتیک و پویایی منطقه، اقدامات نظامی ایران در پاکستان، به دنبال حملات تلافی جویانه اخیر به هدف قرار دادن داعش در سوریه و عراق، نشان دهنده پاسخی قوی به تهدیدات درک شده در امتداد مرزهای کشور است.
اکنون نیز حملات تروریستی خطرات فوری از جمله تشدید خصومت‌ها بین ایران و پاکستان را به همراه دارد. مرگ غیرنظامیان وخامت اوضاع را تشدید می‌کند و احتمال عواقب دیپلماتیک را افزایش می‌دهد. ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و وجود مناطق ناآرام در امتداد مرزهای خود، تاکید زیادی بر امنیت مرزها دارد. این امر به ویژه در مناطقی مانند بلوچستان که دولت به دنبال جلوگیری از نفوذ تروریستها و فعالیت‌های قاچاق بوده، مهم است. در واقع، حملات تروریستی با هدف جمهوری اسلامی اغلب مرزبانان ایرانی را به عنوان اهداف اولیه در نظر می‌گیرند و آنها را به برخی از قربانیان اصلی چنین حوادثی تبدیل می‌کنند.
نتیجه گیری و توصیه‌ها
دولت ایران اغلب با چالش‌هایی از سوی گروههای افراطی مختلف، به‌ویژه گروه‌هایی که برنامه‌های جدایی‌طلبانه یا ضد دولتی دارند، مواجه بوده است. در موارد خاص، همکاری با کشورهای همسایه منجر به توسعه یک استراتژی مشترک شده است. به عنوان نمونه توافق با دولت عراق در مورد جابجایی اردوگاه‌های اسکان گروههای جدایی طلب کرد مسلح این موضوع را نشان داد.
۹۵۹ کیلومتر مرز مشترک ایران و پاکستان با چالش‌های کنترلی مواجه است. در پاسخ، هر دو کشور در سالهای اخیر برای ایجاد گذرگاه‌های مرزی مشترک و یک نیروی واکنش سریع مشترک با هدف تقویت امنیت در منطقه همکاری کرده‌اند. بی‌ثباتی داخلی در پاکستان و روابط متضاد میان گروههای مختلف قدرت در داخل کشور به چالش دولت اسلام آباد در کنترل مرزهای خود کمک می‌کند. این دشواری نه تنها در مورد مرز با ایران مشهود است، بلکه تا مرز افغانستان نیز امتداد دارد.
در حالی که ایران در حال انجام تلاش‌های دیپلماتیک است، این عوامل احتمالا باعث شود تهران به تعهد واقعی اسلام آباد برای مقابله با گروههای تروریستی با سوء ظن نگاه کند. با توجه به ماهیت پیچیده وضعیت، تلاش‌های دیپلماتیک فوری برای جلوگیری از تشدید بیشتر ضروری است
رویکرد پاکستان به گروههای تروریستی موضوع نگرانی و مناقشه بین المللی بوده است. در حالی که دولت پاکستان رسما تروریسم را محکوم می‌کند و اقداماتی را برای مبارزه با عناصر افراط‌گرا انجام داده است، اتهامات مداومی مبنی بر سیاست دوگانه وجود دارد که در آن برخی از گروه‌هایی که به عنوان نیابتی تلقی می‌شوند از حمایت ادعایی برخوردار شده‌اند. به طور کلی، ادعاهایی وجود دارد مبنی بر اینکه برخی از عناصر در داخل پاکستان از سازمان‌های تروریستی حمایت مالی و لجستیکی می‌کنند.
در حالی که ایران در حال انجام تلاش‌های دیپلماتیک است، این عوامل احتمالا باعث شود تهران به تعهد واقعی اسلام آباد برای مقابله با گروههای تروریستی با سوء ظن نگاه کند. با توجه به ماهیت پیچیده وضعیت، تلاش‌های دیپلماتیک فوری برای جلوگیری از تشدید بیشتر ضروری است. باید توجه داشت که اقدامات مشترک ضد تروریسم برای ثبات منطقه بسیار مهم است.
نظر شما