آیا عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل همچنان روی میز است؟

بازار؛ گروه بین الملل: موسسه مطالعات خاورمیانه در مقاله ای با قلم «عبدالله اف آلربه» نوشت: عربستان سعودی احتمالاً به دنبال به تعویق انداختن عادی سازی روابط با اسرائیل تا زمانی که دستاوردهای معقول برای فلسطینیان تضمین شود، خواهد بود. در عین حال ایالات متحده آمریکا همچنان تامین کننده اصلی تسلیحات و فناوری نظامی پادشاهی سعودی است که برای حفظ ثبات منطقه و بازدارندگی ایران و نیروهای نیابتی آن حیاتی است. بنابراین واشنگتن به عنوان واسطه احتمالی هرگونه توافق واقعی عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل، باید با حسن نیت تلاش کند به خواسته‌های ریاض برای تسلیحات و فناوری‌ها رسیدگی کند.

در واکنش به حملات ۷ اکتبر و بمباران و تهاجم متعاقب آن به نوار غزه، اکثر رسانه ها و اندیشکده ها به این نتیجه رسیدند که حماس جنگ را آغاز کرده تا مسیر عادی سازی بین عربستان سعودی و اسرائیل را قطع کند. پیش از حمله حماس «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان سعودی گفته بود که کشورش به طور پیوسته در جهت عادی سازی روابط با اسرائیل حرکت می کند. به نوبه خود، اسرائیلی ها نیز مشتاق بودند که این مسیر را ادامه دهند. در حالی که رهبری حماس بیم آن داشت که عادی سازی اسرائیل با سعودی ها باعث انزوای بیشتر حماس از جهان عرب شود.

با این حال با توجه به درگیری مرگبار بیش از دو ماهه در غزه و با توجه به کشته شدن بیش از ۲۰۰۰۰ غیرنظامی فلسطینی، عربستان سعودی - که سابقه عمیقی در حمایت از فلسطینی ها دارد - تحت فشار شدید قرار دارد.

سیاست عربستان در قبال جنگ غزه

در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۳، ولیعهد سعودی، مصاحبه ای با فاکس نیوز انجام داد و در آن موضوعات مختلفی از جمله سیاست عربستان در مورد اسرائیل را مورد بحث قرار داد. محمد بن سلمان در این مصاحبه اعلام کرد چشم‌انداز عادی‌سازی روابط بین دو کشور هر روز نزدیک‌تر می‌شود، اگرچه وی تأکید کرد حقوق فلسطینیان باید تضمین شود. سعودی ها نمی خواهند موقعیت دیپلماتیک و معنوی کشورشان در جهان اسلام را بیهوده به خطر بیندازند.

در جریان گفتگوی خود با کاخ سفید در ۲۵ اکتبر در مورد جنگ غزه، محمد بن سلمان به بایدن بر نیاز به بازیابی مسیر صلح برای اطمینان از دستیابی مردم فلسطین به حقوق مشروع خود و همچنین دستیابی به صلح عادلانه با اسرائیل تاکید کرد.

ایالات متحده آمریکا بر یک بخش مهم فلسطینی اصرار دارد که عربستان سعودی را راضی کند و برای تشکیلات خودگردان فلسطین و سازمان آزادیبخش فلسطین قابل قبول باشد

واضح است که فلسطینیان این انتخاب را دارند که راه خود را به عنوان یک کشور مستقل دنبال کنند. نماینده رسمی فلسطینی ها، تشکیلات خودگردان فلسطین در رام الله است که روابط خوبی با ریاض دارد. در آغاز جنگ غزه، «محمود عباس» رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین با ولیعهد سعودی تماس گرفت تا درباره تشدید تنش نظامی در غزه و سرزمین های اشغالی گفتگو کند و همچنین او را در مورد وخامت سریع اوضاع انسانی و خطراتی که درگیری برای امنیت ایجاد می کند، آگاه کند. باید گفت واشنگتن همان پیش شرط هایی را اتخاذ کرده است که ریاض (و رام الله) دارند. بنابراین در مذاکرات با اسرائیل برای حل مناقشه، ایالات متحده بر یک بخش مهم فلسطینی اصرار دارد که عربستان سعودی را راضی کند و برای تشکیلات خودگردان فلسطین و سازمان آزادیبخش فلسطین قابل قبول باشد.

مقامات در رام الله مایل به امضای قرارداد صلح (سازش) با (رژیم) اسرائیل هستند که شامل به رسمیت شناختن متقابل است و اگر ولیعهد سعودی موفق شود اسرائیل را برای به رسمیت شناختن فلسطین به عنوان یک کشور، مطابق با تعهدات اسرائیل در توافقنامه اسلو تحت فشار قرار دهد، نام او به دلیل کمک به حل بخش قابل توجهی از درگیری اعراب و اسرائیل در تاریخ خواهد ماند. مانع اصلی نگرش دولت کنونی اسرائیل است که آشکارا با راه حل دو دولتی مخالف است.

استحکام موضع اسرائیل به توانایی این رژیم برای ادامه مذاکرات دوجانبه با کشورهای عربی به طور جداگانه بستگی دارد

استحکام موضع اسرائیل به توانایی این رژیم برای ادامه مذاکرات دوجانبه با کشورهای عربی جداگانه بستگی دارد و در جستجوی یک توافق دوجانبه با عربستان سعودی، اسرائیل تلاش می کند، اطمینان حاصل کند که هیچ طرف ثالثی (یعنی فلسطینی ها) در هیچ توافق احتمالی دخالت نمی کند. اسرائیلی‌ها ممکن است در مورد مسئله فلسطین وعده‌های شفاهی به سعودی‌ها بدهند - احتمالاً با استفاده از زبان پیچیده‌ای که از جاه‌طلبی‌های اسرائیل محافظت می‌کند.

در همین حال محمد بن سلمان به دنبال بالاترین سود از توافق با ایالات متحده آمریکاست، نه اسرائیل که چیز زیادی برای آوردن روی میز ندارد. بنابراین رهبر عربستان بر واشنگتن تمرکز می کند و سطوحی از تضمین های امنیتی، از جمله تسلیحات پیشرفته و فناوری نظامی را از طرف آمریکایی طلب می کند که عربستان سعودی تا به امروز از آن برخوردار نبوده است.

البته تعامل عربستان در مذاکرات با اسرائیل تضمینی برای دستیابی به توافق نهایی نیست. اما شایان ذکر است که قبل از شروع جنگ در غزه، ولیعهد سعودی با موفقیت دولت بایدن را به سمتی سوق داده بود که دستور کار او را تقویت کند. مشخصاً «برت مک گورک»، هماهنگ‌کننده خاورمیانه کاخ سفید ماه‌ها برای میانجی‌گری توافق‌نامه‌های اقتصادی و امنیتی کار می‌کرد که روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل را تقویت کند.

در حالی که هیچ یک از اعضای اصلی سلطنتی سعودی در سه سال اول ریاست جمهوری بایدن به واشنگتن سفر نکرده اند، در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۳ سفر «خالد بن سلمان»، وزیر دفاع عربستان سعودی به پایتخت ایالات متحده آمریکا گامی حیاتی در روابط دوجانبه بود. وزیر دفاع عالی‌ترین مقام سعودی بود که از زمان روی کار آمدن دولت بایدن به واشنگتن سفر کرده است.

زمان تیم بایدن برای دستیابی به توافقی که رئیس‌جمهور کنونی می‌تواند پیش از انتخابات ۲۰۲۴ به عنوان یک پیروزی سیاست خارجی در خاورمیانه به آن اشاره کند، به سرعت تمام می‌شود. بنابراین بایدن و مقامات او برخی از شعارهای ضد سعودی را که در مبارزات انتخاباتی سال ۲۰۲۰ به کار برد، به طور محسوسی پس گرفته اند. اما حتی اگر این تلاش‌ها به دلیل جنگ غزه بی نتیجه باشد، برخی از ناظران استدلال می‌کنند که در این مرحله محمد بن سلمان ممکن است قبلاً به آنچه می‌خواست رسیده باشد - «عادی‌سازی» روابط با کاخ سفید و شرکت در مذاکرات.

جنگ اخیر در غزه، بازی سیاسی در خاورمیانه را آشفته و پیچیده تر کرده است

با این حال جنگ اخیر در غزه، بازی سیاسی در خاورمیانه را آشفته و پیچیده تر کرده است. از ۷ اکتبر، اکثر جلسات توجیهی اتاق فکر و گزارش های رسانه ای به توافق احتمالی بین عربستان سعودی و اسرائیل به عنوان دلیل اصلی آغاز جنگ توسط حماس اشاره کرده اند. به گفته «متیو لویت»، از مؤسسه واشنگتن عاملی که رهبری حماس را برای انجام حمله شدید خود برانگیخت، در درجه اول مانع تراشی در تلاش های دیپلماتیک اسرائیل با عربستان سعودی بود. حماس مطمئن بود که چنین توافقی مسئله فلسطین را از سرلوحه برنامه های اکثر کشورهای عربی و اسلامی حذف می کند. علاوه بر این، عادی سازی مورد انتظار می توانست یک اتحاد موثر منطقه ای علیه ایران و متحدانش از جمله حماس و حزب الله را تقویت کند.

نگرش عربستان نسبت به جنگ کنونی متعادل است. از یک سو ریاض به وضوح طرفدار حماس نیست اما از سوی دیگر دولت سعودی به طور قاطع و صریح حمله و محاصره گسترده غزه را که اسرائیل در پاسخ به ۷ اکتبر انجام داده است، محکوم کرده است. با ادامه جنگ سعودی‌ها به شدت با تهاجم زمینی اسرائیل به غزه مخالفت می‌کنند و ریاض مرتباً تاکید می‌کند این حملات دستیابی به توافق صلح بین عربستان سعودی و اسرائیل را اگر نگوییم غیرممکن، دشوارتر خواهد کرد.

در ۱۱ نوامبر، عربستان سعودی میزبان نشست مشترک فوق العاده سازمان همکاری اسلامی (OIC) و اتحادیه کشورهای عربی بود. این نشست چندجانبه در واکنش به شرایط استثنایی در نوار غزه برگزار شد و دولت سعودی موفق شد یک موضع جمعی واحد را در میان شرکت کنندگان در اجلاس سران رهبری کند. یک روز قبل، ریاض میزبان یک نشست از پیش برنامه ریزی شده عربستان و آفریقا بود. رؤسای دولت‌ها بر نقشی که جامعه بین‌الملل باید در اعمال فشار بر طرف اسرائیلی برای توقف حملات اسرائیل و آوارگی اجباری فلسطینی‌ها از نوار غزه ایفا کند، تاکید کردند – حملاتی که نقض آشکار قوانین بین‌المللی بشردوستانه و قوانین بین‌المللی است.

موفقیت پادشاهی در سازماندهی اجلاس سران OIC و اتحادیه عرب که رهبران و نمایندگان بیش از ۹۰ کشور را ظرف دو روز پس از اعلام دعوت در ریاض گرد هم آورد، نشان دهنده قدرت دیپلماسی سعودی در لحظه کنونی است. این موفقیت باید موضع عربستان را در هر گونه مذاکرات آتی با اسرائیل تقویت کند.

عربستان سعودی به دنبال به تعویق انداختن عادی سازی روابط با اسرائیل تا زمانی که دستاوردهای معقول برای فلسطینیان تضمین شود، خواهد بود

محمد بن سلمان علاقه ای به تنش های فراملی با همسایگان ندارد. وی سیاست درگیری صفر را در پیش گرفته است که در اوایل سال جاری حتی به پذیرش احیای روابط دیپلماتیک با ایران نیز کشیده شده است. علاوه بر این وی نگرش مثبتی را نسبت به دستیابی به توافق صلح با اسرائیل ابراز کرده است. با این حال اسرائیل، ایران نیست - در حالی که روابط با ایران عمدتاً تحت سلطه مسائل مشترکی است که ریاض و تهران قادر به حل آنها به تنهایی هستند، مورد اسرائیل شامل چندین موضوع فراملی است که فراتر از روابط کاملاً دوجانبه است.

مسئله فلسطین موضوعی حیاتی برای یک کشور پیشرو عرب مسلمان مانند عربستان سعودی است. بنابراین ریاض باید تحرکات خود را در مورد هر موضوع داخلی، منطقه ای یا بین المللی که می تواند بر آن تأثیر بگذارد یا تحت تأثیر قرار گیرد، به صورت استراتژیک محاسبه کند.

بنابراین عربستان سعودی احتمالاً به دنبال به تعویق انداختن عادی سازی روابط با اسرائیل تا زمانی که دستاوردهای معقول برای فلسطینیان تضمین شود، خواهد بود. در عین حال ایالات متحده آمریکا همچنان تامین کننده اصلی تسلیحات و فناوری نظامی پادشاهی سعودی است که برای حفظ ثبات منطقه و بازدارندگی ایران و نیروهای نیابتی آن حیاتی است. بنابراین واشنگتن به عنوان واسطه احتمالی هرگونه توافق واقعی عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل، باید تلاش کند به خواسته‌های ریاض برای تسلیحات و فناوری‌ها رسیدگی کند.