بازار؛ گروه بین الملل: تولد دوباره اقتصادی خیره‌کننده ژاپن پس از جنگ با مقادیر فراوان نفت و انرژی خلیج فارس تقویت شد؛ به طوری که روابط قوی با خلیج فارس برای تضمین دسترسی به نفت ضروری تلقی شده است. در طول بحران نفتی ۱۹۷۳، ژاپن به دلیل تردید اولیه در انتقاد مستقیم از اسرائیل در طول جنگ یوم کیپور، با تحریم نفتی کشورهای عربی مواجه شد.
افزایش ناگهانی قیمت نفت آسیب پذیری ژاپن و همچنین نیاز این کشور به حفظ روابط خوب با کشورهای عربی را برجسته کرد. تأثیرات «شوک نفتی» مستقیماً و به شدت به خانواده‌های ژاپنی ضربه زد. در این راستا، شبکه تلویزیونی دولتی ژاپن ان اچ کی، در سال ۲۰۲۰ به «۷۱ روز آشفتگی در مجمع الجزایر ژاپن» و «نقطه عطف تاریخی» اشاره کرد. در واکنش به شوک نفتی، ژاپن وارد یک موج ناامیدکننده دیپلماسی دیوانه‌وار شد.
بر همین اساس، انبوهی از وزرای ارشد کابینه به منطقه‌ای که قبلاً هیچ‌یک از آن سفر نکرده بودند، هجوم آوردند و به کشورهای عربی اعتبار و کمک‌های توسعه دادند تا زیرساخت‌هایشان را توسعه دهند. «تاکئو میکی» معاون نخست وزیر، به عنوان فرستاده ویژه، رهبری این تلاش ها را بر عهده داشت. در نهایت، نیکایدو، دبیر ارشد کابینه، بیانیه‌ای صادر و مستقیماً از اسرائیل انتقاد کرد و در نهایت ژاپن با تأخیر از سوی کشورهای عربی به عنوان یک «ملت دوست» شناخته شد.
این تجربه آسیب زا اولین مورد از چندین تکان برای نیاز ژاپن به ثبات در خلیج فارس بود. همچنین، اولین پیشروی ژاپن برای گرفتار شدن در تیررس مواضع طرفدار اسرائیل متحد آمریکا و درخواست کشورهای عربی تولیدکننده نفت برای انتقاد از اسرائیل بود. از آن زمان، ژاپن به شدت نگران ثبات در منطقه بوده است تا تامین انرژی خود را تضمین کند. چنین واکنش‌های وحشتناکی به اولین بحران نفتی نشان می‌دهد که «نگرانی ژاپن در آن زمان فقط تأمین عرضه نفت به هر وسیله‌ای بود».
بحران نفتی سال ۱۹۷۳، ژاپن را به خانه آورد. در طول این سالها، اگر کشورهای خلیج فارس و غرب با یکدیگر موافق نبودند، ژاپن باید سعی می کرده تا طرفدار خلیج فارس یا حداقل بی طرف باشد در غیر این صورت با تحریم نفتی مواجه گردد. در این راستا، ژاپن سعی کرده تا زمانی که امکان پذیر باشد، همسویی ها و مشارکت های چندجانبه را با قدرت ها و بازیگران زیادی حفظ کند.
البته، جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ بار دیگر ناتوانی ژاپن در شکل دادن به امنیت منطقه را برجسته کرد. محدودیت‌های قانون اساسی و سیاسی برای استقرار نیروهای دفاع از خود در تلاش‌های جنگی ائتلاف، به انتقادهای تمسخرآمیز از «دیپلماسی دسته چک» منجر شد. برای کشوری که به شدت به انتقال انرژی از طریق خطوط حیاتی خلیج فارس وابسته بود، شرایطی ایجاد شد که با کف پا فرو رفت و گرفتار شد. استقرار دیرهنگام مین‌روب‌ها پس از پایان جنگ، تأثیر چندانی بر این تصور که ژاپن یک کوتوله سیاسی اما یک غول اقتصادی است، را کاهش نداد.
این قسمت بار دیگر بر کاستی های استراتژیک ژاپن در برخورد با آشفتگی در مجموعه امنیتی خلیج فارس تاکید کرد. در این راستا، «ترومای جنگ خلیج فارس» حاصل شد و تصمیم ژاپن برای همراهی با مأموریت تثبیت به رهبری ایالات متحده پس از جنگ عراق در سال ۲۰۰۳ را شکل داد. ژاپن که مصمم بود تعهد خود را به اتحاد ایالات متحده نشان دهد و آسیب های باقیمانده سال ۱۹۹۱ را از بین ببرد، تصمیم گرفت یک واحد قابل توجه نیروی دفاع از خود زمینی را در ماموریت تثبیت پس از حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ مستقر کند.
ژاپن سعی کرده برای آرام کردن کشورهای خلیج فارس و تضمین تامین نفت و انرژی خود، نگرش بیشتر طرفدار فلسطینی نشان دهد
در حالی که ایالات متحده از لحاظ تاریخی طرفدار اسرائیل بوده است، ژاپن سعی کرده برای آرام کردن کشورهای خلیج فارس و تضمین تامین نفت و انرژی خود، نگرش بیشتر طرفدار فلسطینی نشان دهد. با این حال، میاگی خاطرنشان کرده که خود کشورهای خلیج‌فارس به طور فزاینده‌ای متفرق شده‌اند (نمی‌توانند یا نمی‌خواهند از «سلاح نفتی» برای کمک به فلسطینی‌ها استفاده کنند) و به چتر امنیتی آمریکا علیه ایران متکی هستند. در نتیجه، سیاست ژاپن در قبال منطقه نیز شروع به همسویی با ایالات متحده کرده است. بنابراین، میاگی ادعا کرده که ژاپن با ایالات متحده، به ویژه با استقرار برای حمایت از مأموریت های تثبیت کننده به رهبری امریکا در عراق پس از صدام حسین، همراه بوده است.
با این حال، حتی این دوره باندبازی ظاهری، به این معنا نیست که ژاپن کاملاً با سیاست آمریکا در قبال ایران هماهنگ است. در واقع، ژاپن به طور همزمان در سال ۲۰۰۴ به دنبال مشارکت در توسعه میدان نفتی آزادگان ایران بود. در این سند با تاکید بر تمایل خود برای همکاری با شرکای همفکر، به صراحت راه های دریایی که از خلیج فارس از طریق دریای چین جنوبی تا ژاپن امتداد می یابد، مشخص شده است.
تارو کونو اولین وزیر خارجه ژاپن بود که در نوامبر ۲۰۱۷ در گفتگوی منامه شرکت کرد. هنگامی که او در سال ۲۰۱۹ دوباره به عنوان وزیر دفاع بازگشت، سخنرانی کونو به تمایل ژاپن برای ایفای نقش فعال‌تر منطقه‌ای اشاره داشت: چالش های امنیت دریایی در خاورمیانه فرصتی را برای ژاپن توسعه یافته اقتصادی فراهم کرده است تا به مسئولیت های خود در جامعه بین المللی عمل کند. وی از تلاش های ژاپن برای حفظ امنیت دریایی و آزادی دریانوردی در منطقه یاد کرد که این موارد شامل عملیات طلوع خلیج فارس، مأموریت مین روب نیروی دریایی پس از جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ و اولین استقرار خارج از کشور از سال ۱۹۴۵ بود.
از زمانی که گروه ضربت چندملیتی ضد دزدی دریایی که در سال ۲۰۰۹ تحت دستور سازمان ملل تاسیس شد، فرماندهان نیروی دریایی دفاع از خود ژاپن و افسران رابط همچنین در ستاد فرماندهی گروه ویژه ۱۵۱ در بحرین حضور داشته اند. کونو همچنین بر عملیات ضد دزدی دریایی خود در خلیج عدن و تمرینات دریایی با شرکای خود در آب های منطقه مانند هند تاکید کرد.
برخی از تحلیلگران مدعی هستند که درک امنیتی ژاپن از خلیج فارس نیز ناشی از تهدیدات نزدیکتر به کشور، به ویژه روابط ایران با کره شمالی است. آبه در سفر سال ۲۰۱۶ به ایران، از این کشور درخواست کرد روابط نظامی خود را با کره شمالی قطع کند. بر اساس برخی برآوردها، ۴۵ درصد تجارت کره شمالی از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۴ با ایران بوده است. در همین راستا، یکی از کارشناسان مدعی است که بخش‌هایی از موشک هواسونگ-۱۴ کره شمالی شبیه طرح‌های پرتاب فضایی ایران است که به این معناست که ایران فناوری موشکی را به کره شمالی عرضه کرده است. بنابراین، چالش‌های امنیتی ژاپن در منطقه خود از کره شمالی و چین، تا حدودی درک این کشور از مجموعه امنیتی خلیج فارس را شکل داده است.
استقرار نیروهای ژاپنی در ماموریت تثبیت در عراق برای حمایت از متحد آمریکا توسط محققان ژاپنی به این شکل تعبیر شد که اگر ژاپن نتواند اتحاد خود با ایالات متحده را در بهترین شرایط حفظ کند، احتمالاً ممکن است از کره شمالی برای حمله دعوت کند. بنابراین، مأموریت نظامی ژاپن در عراق به منظور نشان دادن تعهد به تقسیم بار بیشتر در داخل ائتلاف ایالات متحده در مواجهه با تحریکات کره شمالی بوده است. از نظر تاریخی، ژاپن حتی پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ نیز روابط دوستانه خود را با ایران حفظ کرد و علیرغم تشدید تنش های بین آمریکا و ایران، به خرید نفت از ایران ادامه داد.
اگرچه ژاپن مواضع بیشتر طرفدار ایالات متحده را اتخاذ کرد، با این وجود به تلاش‌های خود ادامه داده تا به ایران نشان دهد که به طور کامل با آمریکا همسو نیست
همانطور که تئوری پوشش ریسک نشان می دهد، این اولین نمونه از اقدامات ژاپن بود که مسیری متفاوت از متحد ایالات متحده خود را انتخاب کرد و سعی نمود خود را به عنوان یک بازیگر مستقل نشان دهد. اگرچه ژاپن مواضع بیشتر طرفدار ایالات متحده را اتخاذ کرد (از «دیپلماسی دسته چک» در طول جنگ خلیج فارس تا استقرار نیروهای دفاع از خود ژاپن در عراق در سال ۲۰۰۴)، با این وجود به تلاش‌های خود ادامه داده تا به ایران نشان دهد که به طور کامل با آمریکا همسو نیست. اگرچه ژاپن یکی از طرفین توافقنامه نیست، اما علیرغم خروج آمریکا از برجام، به حمایت خود از ایران ادامه داده است.
بر همین اساس، به نظر نمی رسد که دولت ژاپن حداقل در ملاء عام در مورد تلاش آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران اظهار نظر کرده باشد. رسانه های ژاپنی فقط در مورد خود رای گیری گزارش داده اند و نه وزارت خارجه و نه دفتر کابینه چیزی در این مورد در وب سایت خود منتشر نکرده اند. از آنجایی که ژاپن در شورای امنیت سازمان ملل متحد حضور نداشت، نماینده ای در این رای گیری حضور نداشت یا پس از آن هیچ اعلامیه ای اعلام نشد.
با پیگیری درک در حال تحول ژاپن از امنیت خلیج فارس، بررسی تنها دو قرارداد مشارکت استراتژیک که ژاپن با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عربستان سعودی امضا کرده است، مفید است. عربستان سعودی و امارات میزبان بیشترین تعداد شرکت های وابسته به ژاپن در خلیج فارس هستند. این دو کشور همچنین به عنوان بزرگترین بازارهای خاورمیانه برای صادرات ماشین آلات و خودروهای ژاپنی شناخته می شوند.
در سال ۲۰۱۷، ابتکار مشارکت استراتژیک جامع با امارات در بیانیه ای مشترک اعلام شد که بر همین اساس، دو کشور متعهد شدند که جلسات منظم امنیتی برگزار کرده و در زمینه انتقال فناوری_دفاعی به همکاری بپردازند. ژاپن همچنین یک وابسته دفاعی در سفارت خود در امارات منصوب کرده است. از زمانی که ژاپن ممنوعیت صادرات تسلیحات خود را در سال ۲۰۱۴ لغو کرد، امارات برای خرید هواپیمای ترابری کاوازاکی C-۲ ابراز علاقه کرده است. با این حال، این معامله به دلیل مخالفت در ژاپن متوقف شده است.
معترضان در مقابل مقر کوبه های کاوازاکی علیه فروش این هواپیما به امارات به این دلیل که از آن در درگیری یمن استفاده خواهد شد، تجمع کردند. این معترضان تاکید کردند که امارات متجاوز است و بنابراین فروش C-۲، ژاپن را به یک همدست تاجر مرگ تبدیل کرد. با این حال، در نوامبر ۲۰۲۰، روزنامه ژاپنی سانکی گزارش داد که کاوازاکی به درخواست امارات آزمایش های فرود را انجام داده است. بر همین اساس، هیچ پیشرفت بیشتری گزارش نشده است، اما به نظر می رسد امارات همچنان در حال بررسی C-۲ به عنوان یک گزینه است.
خلیج بنگال که آبراه‌های خلیج‌فارس را با اقیانوس‌های هند و اقیانوس آرام پیوند می‌دهد، عرصه نوظهوری برای ژاپن برای تعامل نزدیکتر با شرکای خلیج‌فارس در زمینه امنیت دریایی و مسائل دفاعی است
در چهارمین سفر خود به امارات در سال ۲۰۲۰، نخست وزیر وقت شینزو آبه همچنان تاکید کرد که امنیت در دستور کار او قرار دارد؛ به ویژه با استقرار ناوشکن های نیروی دریایی ژاپن به منطقه برای ماموریت های جمع آوری اطلاعات. وی خاطرنشان کرد که امارات نقش کلیدی و محوری را در پیگیری توسعه پایدار، صلح و ثبات در خاورمیانه ایفا می کند. در ژوئن ۲۰۲۰، کونو، وزیر دفاع وقت، یک تماس تلفنی با همتای اماراتی خود داشت که بیشتر شامل «تبادل دیدگاه» بود.
امارات برای اولین بار به همراه هند و فرانسه در رزمایش دریایی سه جانبه وارونا در خلیج بنگال در آوریل ۲۰۲۱ شرکت کرد. ژاپن نیز به نوبه خود در تمرینات رزمایش چهارگانه نیروی دریایی و مشارکت استراتژیک هند با فرانسه که در همان منطقه انجام شد، شرکت کرد. خلیج بنگال که آبراه‌های خلیج‌فارس را با اقیانوس‌های هند و اقیانوس آرام پیوند می‌دهد، عرصه نوظهوری برای ژاپن برای تعامل نزدیکتر با شرکای خلیج‌فارس در زمینه امنیت دریایی و مسائل دفاعی است.
با توجه به اینکه عربستان برای گذار به سوی اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر پس از نفت کار می کند، ژاپن فرصتی برای تقویت روابط با شریک شدن در چشم انداز عربستان سعودی ۲۰۳۰ یافته است
در مورد دیگر شریک استراتژیک ژاپن، ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی در سال ۲۰۱۷ از ژاپن دیدار و از چشم انداز ژاپن_سعودی ۲۰۳۰ رونمایی کرد. روابط ژاپن و عربستان به طور گسترده به عنوان «فناوری برای نفت» توصیف شده است. با توجه به اینکه عربستان برای گذار به اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر پس از نفت کار می کند، ژاپن فرصتی برای تقویت روابط با شریک شدن در چشم انداز عربستان سعودی ۲۰۳۰ می بیند.
هیدروژن و سایر فناوری های تجدیدپذیر ژاپن یکی از کارت های ترامپ است. پیش از این در سال ۲۰۱۶، بن سلمان از اینادا وزیر دفاع وقت پرسید که آیا ژاپن می تواند به ارتقای صنعت تسلیحات داخلی در حال رشد عربستان سعودی کمک کند. اینادا نسبتاً غیرمتعهدانه پاسخ داد و به نظر می رسد که از آن زمان شتاب کاهش یافته است. شینزو آبه بعداً در اوایل سال ۲۰۲۰ از عربستان سعودی دیدن کرد و مأموریت جمع آوری اطلاعات نیروی دفاع از خود ژاپن در خلیج فارس را توضیح داد. بن سلمان حمایت کامل را از این تلاش ابراز کرد، اگرچه هیچ اقدام جدیدی از سوی عربستان انجام نشد.
اگرچه ژاپن پس از تحت فشار قرار گرفتن دولت ترامپ واردات نفت از ایران را متوقف کرد، اما همچنان به دنبال حفظ روابط خوب با تهران به منظور حفظ جریان بی وقفه نفت و ال ان جی از طریق تنگه هرمز بوده است
به طور کلی، دولت ژاپن مواضع محتاطانه‌ای نسبت به همکاری نظامی آشکارتر با امارات یا عربستان سعودی اتخاذ کرده است، زیرا هر دو پادشاهی عربی با ایران به ویژه در یمن درگیر بوده اند. این موضوع مجددا نشان دهنده رفتار پوششی و عدم جانبداری آشکار است. اگرچه ژاپن پس از تحت فشار قرار گرفتن دولت ترامپ واردات نفت از ایران را متوقف کرد، اما همچنان به دنبال حفظ روابط خوب با تهران به منظور حفظ جریان بی وقفه نفت و ال ان جی از طریق تنگه هرمز بوده است.
بار دیگر، چنین الگوهای رفتاری کاملاً منعکس کننده مفروضات نهفته در نظریه پوشش ریسک است. در آوریل ۲۰۲۱، ژاپن اولین توافقنامه همکاری دوجانبه هیدروژنی خود را با امارات امضا کرد و به دنبال توسعه زنجیره تامین هیدروژن جدید از امارات به ژاپن در راستای تمایل ابوظبی برای تبدیل شدن به یک رهبر هیدروژنی بود.
همچنین، قراردادهایی برای امارات در جهت تامین هیدروژن به شکل آمونیاک به ژاپن، به عنوان بخشی از برنامه‌های «خنثی کربن» هر دو کشور امضا شده است. در همین راستا قرار است تا عرضه نفت به زودی با محموله‌های سوخت آمونیاک و هیدروژن بین هر دو کشور تکمیل شود و بعد مهم دیگری به این رابطه اضافه گردد.
نظر شما