تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: ایده و طرح ساخت کانال آبی که دریای عمان و خلیج فارس را به دریای خزر در شمال ایران متصل کرده و مسیری برای کشتیرانی و موجبات تغییر اساسی اقلیم نواحی مرکزی ایران و همچنین منبع تامین آب برای صنایع سنگین است، حدود ۲۰ سال پیش مطرح شد. در حالی که این طرح که با نام ایرانرود شناخته میشود، طرحی بلند پروازانه و از بسیاری جهات درخور توجه است، اما هنوز عملیاتی نشده و در حد پیشنهاد باقی مانده است.
در حالی که طرح ساخت این کانال آبی در حال بررسی از سوی گروههای مختلف و دفاتر مطالعاتی است، برخی از کارشناسان معتقدند که در حالی که مزایایی بی شمار اقتصادی این طرح بسیار است، ایران رود آنقدر جذاب خواهد بود که با وجود سختی اجرا نمی‌توان از آن گذشت و از طرفی به شکلی باید انجام شود که با حداقل مشکلات زیست محیطی، دغدغه مخالفان را پاسخ دهد؛ چرا که عده ای به ویژه فعالان محیط زیست، با برشمردن معایب، اجرای آنرا فاجعه می‌دانند.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع ساخت طرح «آبراه شمال و جنوب»، خبرنگار بازار گفتگویی با «سیامک سیدمرندی» مشاور سابق وزیر و رئیس سابق دبیرخانه شورای عالی صنایع دریایی کشور انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* طرح ساخت کانال اتصال دریای خزر به خلیج فارس اگرچه تاکنون به‌طور رسمی و با جدیت مطرح نشده و پیگیری است، اما دارای موافقانی است و برخی کارشناسان طرح‌هایی برای ساخت این کانال از مسیرهای مختلف ارائه کرده‌اند. دیدگاه شما در رابطه با راه اندازی این پروژه اتصال دریای خزر به خلیج فارس و مزایایی که می تواند به همراه داشته باشد، چیست؟
هدف اصلی اتصال آب های جنوب و شمال ایران، گسترش حمل و نقل دریایی و ایجاد آبراهه کشتیرانی است، که البته در کنار این امر باید به رفع چالش کم آبی نواحی که مسیر طرح در آن پیش بینی شده اشاره کرد.
افزون بر این، در کنار آن تغییر بافت جمعیتی و توزیع مناسبتری در این مناطق و خیلی پارامترهای دیگر وجود دارد و به همین جهت، جنبه های دیگر طرح از منظر اقتصادی اجتماعی_زیست محیطی و منابع آب و گردشگری قابل تامل است.
* بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست درباره پیامدهای منفی این طرح به ایران هشدار داده‌اند. از نظر شما چالشهایی که این کانال می تواند برای ایران به همراه داشته باشد چیست؟
هر طرحی دارای مزایا و معایبی است که این طرح هم از آن مستثنی نیست که در تایید یا رد هر طرح بررسی جمعی جهات و نفع غالب لحاظ میگردد. به هر حال، جنبه مثبت این طرح از منظر محیط زیست این است که با توجه به مسیر ۲۰۰۰ کیلومتری طرح که از استان گرگان آغاز و در مسیر از سمنان، بیرجند، یزد، کرمان و زاهدان عبور میکند، می توان به مقابله با تنش بی آبی و بیابان زایی اشاره کرد که البته اثرات منفی آن به نظر بیشتر به آلودگی ها و تغییرات ناخواسته و پیش بینی نشده اکولوژی در مبدا، مسیر و مقصد و اثرات منفی بر سفره های زیر زمینی منتج میشود.
یکی از دلایل اصلی مغفول ماندن اجرای طرح ایران رود برآورد هزینه و سود است که موجب شده طرح از بررسی مطالعاتی فراتر نرود
* برخی معتقدند که ایران رود طرحی است که در نگاه اول بسیار جذاب و خارق العاده به نظر می رسد، اما بررسی جزئیات این طرح، چیزی جز رؤیای دست نیافتنی، زیانبار و با اهداف پشت پرده، چیز دیگری را نشان نمی دهد. از نظر شما دلایل مغفول ماندن و عملیاتی نشدن این پروژه تا کنون چه بوده است؟
یکی از دلایل اصلی مغفول ماندن اجرای این طرح برآورد هزینه و سود است که موجب شده ایران رود از بررسی مطالعاتی فراتر نرود. باتوجه به مسیر انتخابی و اختلاف سطح موجود در آبراهه و محدودیت های جدی در ظرفیت شناورهای عبوری در مهم‌ترین بخش آن، میتوان به جستجوی بحث گذر و انتقال محموله نفتی و کانتینری پرداخت که این اختلاف سطح، سبب افزایش نقاط اتصال یا به اصطلاح قفل های کشتیرانی می شود.
حجم سرمایه گذاری بالا و زمان اجرای حداقل ۱۵ ساله که مورد نیاز است با توجه به شرایط حاکم بر کشور و دشواری در تامین منابع و احتمال مواجه با طرح مقابله جویانه از سوی کشورهای حاشیه خزر که طرح را از توجیه اقتصادی بیاندازد، از دیگر دلایل مسکوت ماندن طرح ایران رود است
حتی در صورت مفید بودن طرح، حجم سرمایه گذاری بالا و زمان اجرای حداقل ۱۵ ساله که مورد نیاز است با توجه به شرایط حاکم بر کشور و دشواری در تامین منابع و احتمال مواجه با طرح مقابله جویانه از سوی کشورهای حاشیه خزر که طرح را از توجیه اقتصادی بیاندازد، از دیگر دلایل مسکوت ماندن طرح است.
* علی سلاجقه رئیس سازمان محیط زیست درباره کاهش آب در دریای خزر، اظهار کرده که ورودی‌های دریای خزر از سوی کشورهای همسایه مخصوصا ورودی رود ولگا بسته شده است. از طرفی میزان بارش در کل حوزه آبخیز دریای خزر کاهش یافته است. آیا روسیه حقابه دریای خزر را قطع کرده است؟
جواب من منفی است؛ یعنی با توجه به اینکه روسیه و ترکمنستان خود در قسمت کم عمق خزر قراردارند بعید است و نباید عنوان کنیم حق آبه را قطع کرده اند، چرا که بیش از ۸۰ درصد ورودی خزر از ولگا صورت می‌گیرد و طبعا در افزایش ناترازی، بیشترین آسیب در قسمت کم عمق خواهد بود و بهتر است کاهش تراز دریای خزر را در کاهش حجم رود ولگا و متعاقب آن کاهش ورودی به خزر در کنار افزایش تبخیر و حرارت و عدم یخ زدکی قسمت شمالی دانست.
اینکه ایران در موقعیت جغرافیایی خوب و با مزیتی قراردارد، تا کنون موجب توسعه و منفعت کشور نشده است، چرا که ما نتوانسته یا نخواسته ایم از این موقعیتها استفاده کرده و بهره مند شویم
* موقعیت جغرافیایی ممتاز جمهوری اسلامی که در شاهراه اتصال بین قاره ای قرار گرفته، سبب شده که عموما ایران به مسائل کلان کشور نه از نگاه ملی بلکه از دیدگاه منطقه ای وحتی جهانی بنگرد. نظر شما در این باره چیست؟
اینکه ایران در موقعیت جغرافیایی خوب و با مزیتی قراردارد، تا کنون موجب توسعه و منفعت کشور نشده است، چرا که ما نتوانسته یا نخواسته ایم از این موقعیتها استفاده کرده و بهره مند شویم. بر عکس کشورهای دیگر متوجه بوده و تمامی تلاش خود را در کم رنگ نمودن این موقعیت ارزشمند جغرافیایی ایران به کار گرفته اند.
در این میان، ما تنها نظارگر این تغییرات در نزدیکی خود بوده و هستیم. بر همین اساس، در صورتی که با دقت عمل نکرده، برنامه ریزی نداشته و آگاه نشویم، در آینده هم متضرر خواهیم شد و در آن صورت، تاسف برای فرصت های از دست رفته راه به جایی نخواهد برد، مانند تغییر خط لوله گاز به اروپا و مواردی از این قبیل.
نظر شما