تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: دیدار دو جانبه محسن المندلاوی نایب رییس (رییس موقت) مجلس عراق با محمدباقر قالیباف رییس مجلس شورای اسلامی روز یکشنبه، ۱۲ آذر ماه ۱۴۰۲، در مجلس شورای اسلامی برگزار شد.
قالیباف در ابتدای صحبت‌های خود ضمن خوش‌آمدگویی به نایب رییس مجلس عراق و هیأت همراه، گفت: امیدوارم سفر جنابعالی و هیأت همراه بتواند در توسعه روابط پارلمانی مؤثر واقع شود، هرچند ارتباطات عمیق میان دو کشور بر کسی پوشیده نیست و در روابط دوجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی بسیار تأثیرگذار است. لذا امیدوارم این سفر موجب توسعه بیشتر روابط پارلمانی میان دو کشور نیز شود.
وی با بیان اینکه بی‌شک روابط دوجانبه ایران و عراق تأثیر بسیار عمیقی در روابط کشورهای منطقه اعم از کشورهای اسلامی، عربی و غیرعرب خواهد داشت، مطرح کرد: به یقین توسعه روابط برای تبادل انرژی، ترانزیت، گسترش ارتباطات زمینی و ریلی بسیار حیاتی و اساسی است.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع روابط ایران و عراق، خبرنگار بازار گفتگویی با «مصدق مصدق پور» کارشناس مسائل غرب آسیا انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* رئیس مجلس ایران اخیرا در دیدار دو جانبه محسن المندلاوی نایب رییس (رییس موقت) مجلس عراق، با بیان اینکه توسعه روابط برای تبادل انرژی، ترانزیت، گسترش ارتباطات زمینی و ریلی بسیار حیاتی است گفت: پیوند ایران و عراق مثال‌زدنی و بی‌نظیر است. از دیدگاه شما روابط اقتصادی ایران و عراق در حال حاضر در چه سطحی قرار دارد؟
سفر رسمی اخیر هیئت پارلمانی عراق به ریاست جناب آقای محسن المندلاوی، نائب اول رئیس ورئیس موقت پارلمان عراق به تهران می تواند یک گام مهمی در راستای تقویت مقابله با چالش های موجود فیما بین، مراودات دو کشور و تحکیم هماهنگی در زمینه های مشترک به ویژه اقتصادی باشد.
عراق با بیش از ۱۴۵۰ کیلومتر مرز مشترک، جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد. با حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ و سقوط رژیم صدام، روابط ایران با این کشور گسترش یافت که یکی از مهمترین زمینه های این گسترش روابط را می توان در بعد اقتصادی دانست. آمارهای اقتصادی نشان می‌دهد که صادرات غیرنفتی ایران به این کشور همسایه در سال‌های پس از سقوط رژیم گذشته به طور مستمر افزایش یافته، اما گاهی به خاطر شرایط امنیتی دوره‌هایی رکود هم داشته است.
با وجود این موضوع، تراز تجاری دو کشور در طول این سال‌ها نسبتاً کم بوده و واردات ایران از عراق رقم بالایی را ثبت نکرده است، چرا که آمارها حاکی از تجارت یک جانبه ایران و عراق است. در سال های اخیر علاوه بر صادرات کالا و خدمات، گاز و برق نیز از ایران به عراق صادر شده است. به طور کلی، قراردادهایی برای بازه های زمانی مختلف بین شرکت ملی گاز ایران و وزارت برق عراق منعقد شده که بر اساس آن گاز ایران به برق «منصوریه»، «قدس» و «الصدر» ایستگاه های بغداد و ایستگاه شط در بصره منتقل می شود. صادرات گاز طبیعی ایران در نیمه اول سال ۱۴۰۲ به ارزش ۲.۲۰۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۱ به میزان ۱۲۵ درصد افزایش یافته است.
بیشترین اقلام کالاهایی ایرانی که در حال حاضر به عراق صادر می شود، محصولات غذایی مانند رب گوجه فرنگی، شیرینی، شکلات، پسته، لبنیات، محصولات کشاورزی، محصولات پلاستیکی، فولاد و محصولات ساختمانی و همچنین محصولات بهداشتی است که علاوه بر این محصولات، اگرچه می توانیم به صادرات ماشین آلات کشاورزی نیز اشاره کنیم، اما به نظر می رسد صادرات کالاهای فناورانه، صنعتی، دارویی و موارد مشابه جایگاه زیادی در سبد صادرات ایران به عراق ندارد، زیرا این کالاها می توانند ثبات بیشتری داشته و درآمد بالایی را عاید کشور نمایند.
بخش مهم و بزرگی از نیازهای ایران از طریق ترانزیت و حمل کالا از طریق عراق تامین می شود
* نایب رئیس مجلس عراق در دیدار با قالیباف اعلام کرد که به دنبال حل و فصل مشکل جابه‌جایی پول در روابط تجاری با ایران برای توسعه روابط پایدار هستیم. از نظر شما این مسئله با چه راهکارهایی حل خواهد شد؟
در شرایط کنونی که اقتصاد ایران در اثر تحریم ها در تنگنا قرار دارد، فرصت خوبی برای بهره مندی از ظرفیت های کشور عراق وجود دارد. اگرچه اقتصاد عراق یک اقتصاد مصرفی است و این کشور نمی تواند بیشتر کالاهای مورد نیاز ایران را تامین کند، اما بخش مهم و بزرگی از نیازهای ایران از طریق ترانزیت و حمل کالا از طریق عراق تامین می شود. این امر می‌تواند طیف وسیعی از درآمدهای ناشی از عوارض ترانزیت را به عراقی‌ها بدهد و تا اندازه محدودی به تعادل در تراز تجاری دو طرف کمک کند.
یکی از راه های افزایش سهم عراق در روابط اقتصادی با ایران، خطوط تولیدی مشترک است که در حال حاضر رواج دارد
بسیاری از تجار و شرکت‌های عراقی می‌توانند کالاهای مورد نیاز ایران را خریداری کرده و سپس به یک وارد کننده ایرانی بفروشند. این کار با استفاده از مکانیزم های مناسب انجام می شود. البته، یکی دیگر از راه های افزایش سهم عراق در روابط اقتصادی با ایران، خطوط تولیدی مشترک است که در حال حاضر رواج دارد. تاکنون پروژه های متعددی توسط شرکت های ایرانی در عراق اجرا شده، اما این پروژه ها با ظهور داعش و اشغال مناطق مختلف عراق با مشکلات امنیتی مواجه شد و چندین سال اجرای این پروژه ها متوقف گردید.
اگرچه شرکت های ایرانی در سال‌های اخیر توانسته‌اند با وضعیت نسبتا خوبی بار دیگر وارد بازار عراق شوند، اما توقف چند ساله پروژه‌ها، شکایت های طرف ایرانی و تحریم‌های آمریکا علیه ایران، از مهمترین چالش‌های پیش روی شرکت‌های ایرانی در عراق بوده است
اگرچه شرکت های ایرانی در سال‌های اخیر توانسته‌اند با وضعیت نسبتا خوبی بار دیگر وارد بازار عراق شوند، اما توقف چند ساله پروژه‌ها، شکایت های طرف ایرانی و تحریم‌های آمریکا علیه ایران، از مهمترین چالش‌های پیش روی شرکت‌های ایرانی در عراق بوده است. این چالش به دلیل پایبندی عراق به کنترل های اعمال شده توسط وزارت خزانه داری آمریکا در مورد تحریم آمریکا به طور کامل برطرف نشده است. با این حال، اخیراً به دنبال فشارهایی که از سوی دولت آقای شیاع سودانی بر طرف آمریکایی و پاسخگویی دولت آمریکا به توصیه ها و خواسته‌های دولت عراق، شاهد گام‌های گشاینده ای خوبی در این زمینه بوده ایم.
* تشکیل گروه مشترک پارلمانی میان دو کشور در تمامی حوزه ها ازجمله اقتصادی، سرمایه‌گذاری و فرهنگی چه تاثیری در توسعه روابط ایران و عراق دارد؟
کمیته های دوستی پارلمانی مشترک مکمل موثر دیپلماسی رسمی هستند. اگر بخواهیم تصویر واقعی نقش پارلمان ها و کمیته های دوستی پارلمانی در تلاش های دیپلماتیک کشورها را روشن کنم، لازم است اشاره ای داشته باشم به یکی از وظایف اصلی مجالس پارلمانی و آن اظهار نظر و تصمیم گیری در مورد سیاست های کلی کشورهای متبوع آن. در نهایت دیپلماسی پارلمانی یک مکمل موثر موازی و حمایتی برای دیپلماسی رسمی است که توسط وزارت امور خارجه و مقامات ذیربط پیگیری می شود.
نقش کمیته مشترک پارلمانی ایران و عراق بر توسعه همکاری های دوجانبه، تبیین مواضع دو کشور در موضوعات روز بین‌المللی و منطقه‌ای، کمک به نزدیک‌تر کردن دیدگاههای دو کشور، تقویت روابط پارلمانی، تبادل تجربیات و دانش هماهنگی دیدگاه ها و مواضع در مجامع بین المللی پارلمانی استوار است
نقش کمیته مشترک پارلمانی ایران و عراق بر توسعه همکاری های دوجانبه، تبیین مواضع دو کشور در موضوعات روز بین‌المللی و منطقه‌ای، کمک به نزدیک‌تر کردن دیدگاههای دو کشور، تقویت روابط پارلمانی، تبادل تجربیات و دانش هماهنگی دیدگاه ها و مواضع در مجامع بین المللی پارلمانی استوار است. این نقش در تلاش های کمیته در زمینه کارهای دیپلماتیک، به ویژه در حوزه های اقتصادی، امنیتی و سیاسی، متبلور شده است.
این امر از خلال دیدارهای متقابل و متعدد میان هیئت های پارلمانی دو کشور مشهود است که آخرین آن سفر هیات پارلمانی جمهوری اسلامی ایران به بغداد در چهارم آبان ماه امسال بود. البته این نشست‌ها و تماس‌ها همچنین فرصتی است برای گفت وگو درباره موضوعات سیاسی مورد علاقه مشترک به ویژه چالش های پیش روی دو کشور. همچنین دو کشور از اعضای فعال اتحادیه های پارلمانی منطقه‌ای و بین‌المللی هستند و این کمیته می تواند به طور واضح و شفاف، به دور از حساسیت های سیاسی و تأثیر پذیری از القائات و تلاشهای خبیثانه قدرت های خارجی که دائماً برای تضعیف گفتگو و اعتماد متقابل بین دو کشور تلاش می کنند، فعالیت کند.
* برخی از کارشناسان معتقدند که هر چقدر که ارتباطات سیاسی و اقتصادی، همچنین هماهنگی‌های امنیتی میان ایران، عراق، سوریه و لبنان عمیق تر باشد و بیشتر افزایش یابد، این افزایش به نفع کشورهای منطقه است. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
رئیس مجلس شورای اسلامی در دیدار با محسن المندلاوی نایب رئیس (رئیس موقت) مجلس عراق گفت: روابط ایران و عراق بر روابط دوجانبه منطقه‌ای اعم از کشورهای اسلامی، عربی و غیرعرب و بین‌المللی بسیار تأثیرگذار است و به این نکته اشاره داشت که توسعه روابط برای تبادل انرژی، ترانزیت، گسترش ارتباطات زمینی و ریلی بسیار حیاتی و اساسی است.
مسلما هماهنگی های امنیتی و توافق نامه میان ایران، عراق، سوریه و لبنان می تواند تضمین‌کننده امنیت مرزهای این کشورها و نقشه معقول و مناسبی برای حذف مولفه های ناامن‌کننده در منطقه باشد و تأثیر تعیین‌کننده‌ای در کاهش و مدیریت چالش‌های امنیتی ناخواسته بین این کشورها مخصوصا ایران و عراق با تعاریف عمیق راهبردی به دنبال خواهد داشت که این ناامنی ها بیشتر ریشه در شرارت گروه‌های تروریستی حاضر در برخی از مناطق کشور همسایه عراق دارد که برخی از اقدامات ضد امنیتی توسط عوامل رژیم صهیونیستی با هماهنگی گروه‌های تروریستی صورت‌گرفته است.
سیاست منطقه ای ایران در دوران پرآشوب منطقه طی یک دهه گذشته موجب شده تا امروز کشورهای منطقه به خوبی به نقش جمهوری اسلامی در صیانت از ثبات و امنیت منطقه‌ای پی برده و تهران را یک وزنه بسیار سنگین و متحدی قابل اعتماد و اتکا در جهت تحرکات امنیت زا برآورد کنند
سیاست منطقه ای ایران در دوران پرآشوب منطقه طی یک دهه گذشته موجب شده تا امروز کشورهای منطقه به خوبی به نقش جمهوری اسلامی در صیانت از ثبات و امنیت منطقه‌ای پی برده و تهران را یک وزنه بسیار سنگین و متحدی قابل اعتماد و اتکا در جهت تحرکات امنیت زا برآورد کنند. ایران نقش پررنگی در برداشتن سایه تهدید داعش از منطقه با حمایت کامل دولت‌های عراق و سوریه ایفا می کند. همچنین، در همین دوران، نقش‌آفرینی سازنده ایران در مقابله با سیاست اشغالگری رژیم صهیونیستی در لبنان، سوریه و فلسطین، همکاری با عربستان پس از توافق پکن برای بازگرداندن ثبات سیاسی و اقتصادی به لبنان و پایان دادن به جنگ یمن نمونه هایی از نقش ثبات آفرین جمهوری اسلامی در این برهه بوده است.
* گزارش ها نشان می دهد که تا ۱۰ سال آینده عراق بزرگترین کشور برای سرمایه گذاری در منطقه به شمار می رود. لذا کسانی که برای حضور در این کشور اقدام می کنند، برنده خواهند بود. جایگاه ایران در بازارهای عراق به چه میزان است؟
صادرات خدمات فنی و مهندسی به عراق مزایای متعددی برای ایران به همراه دارد. از منظر داخلی، در شرایطی که ایران با مشکلات مختلف اقتصادی مواجه است، اجرای پروژه های مهندسی در عراق می تواند بسیاری از پیمانکاران داخلی را که در آستانه ورشکستگی هستند نجات دهد. اما فراتر از این قضایا، قراردادهای مربوط به فعالیت های مهندسی و ساختمانی شرکت های ایرانی در عراق می تواند و باید ضروریات خاصی را لحاظ کند. یکی از این الزامات و ضروریات، همکاری با نیروی کار داخلی عراقی در پروژه های احتمالی است، زیرا شرکت های ایرانی می توانند برای جذب بخشی از نیروی کار مورد نیاز جوانان عراقی برنامه ریزی کنند. این اقدام باعث می شود طرف مقابل مایل به ادامه فعالیت شرکت های ایرانی در عراق باشد. در عین حال این امر می تواند دستاوردهای فرهنگی و رسانه ای بسیاری را به همراه داشته باشد.
در شرایطی که برخی از طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به دنبال سوء استفاده از برخی ناملایمات و مواضع منفی نسبت به جمهوری اسلامی ایران هستند، تولید آثار رسانه‌ای و فیلم درباره پروژه‌هایی که توسط متخصصان ایرانی و با مشارکت نیروی کار عراقی اجرا شده‌اند، ممکن است از آسیب‌ها به منافع ایران در عراق جلوگیری کند.
روند اعمال تحریم های آمریکا علیه ایران و تاثیر پذیری منفی عراق از آن، رقابت پذیری بازار عراق، حضور رقبایی مانند ترکیه، چین و کره جنوبی و همچنین تجارت یکجانبه تهران و بغداد از جمله مسائلی است که صادرات ایران به این کشور همسایه را تهدید می کند
از سوی دیگر، عراق به عنوان یکی از همسایگان غربی ایران، نقش مهمی در صادرات غیرنفتی ایران به ویژه در دوران تحریم های اعمال شده، ایفا کرده و خواهد کرد. با این وجود، روند اعمال تحریم های آمریکا علیه ایران و تاثیر پذیری منفی عراق از آن، رقابت پذیری بازار عراق، حضور رقبایی مانند ترکیه، چین و کره جنوبی و همچنین تجارت یکجانبه تهران و بغداد از جمله مسائلی است که صادرات ایران به این کشور همسایه را تهدید می کند.
* راهکار ایران برای جلوگیری از به خطر افتادن تجارت با عراق چیست؟
به نظر می رسد اتخاذ رویکردی جدید در روابط تجاری با عراق و بهبود عملیات صادراتی می تواند به ثبات و تقویت روابط تجاری ایران و عراق منجر شود و در غیر این صورت شاهد از دست رفتن فرصت های ایران در این بازار پرسود خواهیم بود. در همین راستا، لازم است صادرکنندگان ایرانی به فکر تنوع بخشیدن به صادرات خود به عراق باشند و این امر می تواند تاثیر تصمیمات دولت عراق بر صادرات ایران به عراق را کاهش دهد، زیرا در سال های اخیر دولت عراق سیاست تنظیم بازار و کنترل واردات را در پیش گرفته و دولت عراق با هدف حمایت از کشاورزان داخلی، واردات بسیاری از کالاها را بر بازه های مختلف ممنوع کرده است.
اجرای پروژه های عمرانی می تواند استراتژی دیگر با هدف حفظ و تقویت جایگاه ایران در بازارهای عراق، باشد، در حالی که بر اساس آمارها، حدود ۹۰۰۰ پروژه عمرانی متوقف و ناقص در عراق وجود دارد که می تواند بازار پرسودی برای شرکت های ایرانی باشد
اما اگر سبد و اقلام صادراتی ایران به عراق متنوع و شامل کالاهای فناورانه و صنعتی نیز باشد، صادرات ما به عراق با اعمال محدودیت‌ها، کاهش چشمگیری نخواهد داشت. اجرای پروژه های عمرانی نیز می تواند استراتژی دیگر با هدف حفظ و تقویت جایگاه ایران در بازارهای عراق، باشد. بر اساس آمارها، حدود ۹۰۰۰ پروژه عمرانی متوقف و ناقص در عراق وجود دارد که می تواند بازار پرسودی برای شرکت های ایرانی باشد.
اگرچه صادرات ایران به عراق در سال گذشته به رکورد بالایی رسید، اما افزایش قیمت ارز از یک سو و از سوی دیگر نیاز دولت ایران به صادرات برای جذب درآمدهای ارزی نقش مهمی در دستیابی به این رکورد داشت. بنابراین، باید به حفظ و تقویت صادرات ایران به بازار رقابتی عراق توجه ویژه ای شود. تنوع بخشیدن به صادرات کالا، اجرای پروژه های عمرانی، توجه به تعادل بخشی به تراز تجاری و گسترش روابط خدماتی اقتصادی به ویژه در حوزه های گردشگری و توریسم درمانی در این زمینه، امری مهم به نظر می رسد.
تراز تجاری ایران و عراق در سال گذشته تقریباً برابر با حجم صادرات ایران به عراق بوده است
صادرکننده ایرانی برای ادامه حضور در بازار رقابتی عراق باید کالاهای رقابتی تولید کرده و همچنین باید با کالاهای چینی، ترکی، هندی و حتی آمریکایی رقابت کرد. تراز تجاری ایران و عراق بیانگر رابطه یکجانبه با این کشور است. تراز تجاری ایران و عراق در سال گذشته تقریباً برابر با حجم صادرات ایران به عراق بوده است. بخشی از این روابط اقتصادی یکجانبه طبیعی و نتیجه اقتصاد مصرفی عراق است. بنابراین به نظر می رسد اساساً دستیابی به تعادل در تراز تجاری در روابط دو طرف حداقل در کوتاه مدت یا میان مدت غیرممکن است، اما اعداد کنونی نیز برای ادامه این رابطه مناسب نیستند.
لذا جمهوری اسلامی ایران به منظور حفظ و تثبیت روابط اقتصادی خود با عراق باید عوامل جذابی برای طرف مقابل ایجاد کند. همان طوری که اشاره داشتم برخی از این انگیزه ها و جذابیت ها را می توان با اجرای یک پروژه توسعه ای در عراق با همکاری بخش خصوصی این کشور فراهم کرد. حوزه دیگری که می تواند به گسترش روابط تجاری ایران و عراق منجر شود، استفاده از زمینه هایی است که خدماتی محسوب می شوند مانند حوزه های گردشگری و توریسم درمانی. از آنجایی که خدمات در بالاترین نقطه در زنجیره ارزش، قرار دارند، استفاده از این توانایی ضروری به نظر می رسد، زیرا حتی در دوران تحریم نیز می تواند ارز بیشتری را برای کشور به ارمغان بیاورد.
از سوی دیگر، ایران در زمینه های گردشگری و توریسم درمانی نیز از قابلیت ها و ظرفیت های بالایی برخوردار است. وجود اماکن مذهبی، فضاهای سرسبز و دیدنی در شمال ایران همچنین امکانات درمانی و توان درمانی بالای پزشکان ایرانی و... از جمله قابلیت های توسعه و تنوع بخشی به روابط تجاری دو کشور است.
حضور بیماران عراقی برای درمان در مراکز درمانی ایران و یا ایجاد مراکز درمانی در خاک عراق از طریق سرمایه‌گذاری عراقی‌ها و تامین تجهیزات و پرسنل پزشکی توسط ایران، می‌تواند تاثیرات فرهنگی مثبتی در این زمینه روی جامعه عراق داشته باشد
افزایش سهم خدمات در سبد صادراتی ایران به عراق نیز می تواند آثار و پیامدهای فرهنگی خوبی در روابط دو کشور داشته باشد. در هر صورت، برخی ویژگی ها باعث شده تا روابط اقتصادی ایران و عراق به شدت تحت تاثیر روابط سیاسی و فرهنگی دو کشور قرار گیرد، چرا که برخی تحرکات در فضای مجازی عراق علاوه بر اعتراضات اخیر که با هشتگ در شبکه های اجتماعی مبنی بر تحریم کالاها و محصولات ایرانی همراه شد، ممکن است به صادرات ایران آسیب برساند.
اما از سوی دیگر، حضور بیماران عراقی برای درمان در مراکز درمانی ایران و یا ایجاد مراکز درمانی در خاک عراق از طریق سرمایه‌گذاری عراقی‌ها و تامین تجهیزات و پرسنل پزشکی توسط ایران، می‌تواند تاثیرات فرهنگی مثبتی در این زمینه روی جامعه عراق داشته باشد. لازم است در اینجا شدیدا از تصمیمات برخی از سازمان های درمانی و دوران های تابعه و دست اندرکار عرصه بهداشت و درمان کشور مبنی بر افزایش تعرفه های درمانی اتباع خارجی در ایران انتقاد کنم که این امر باعث دلخوری بیماران عراقی وغیر عراقی شده و آن ها را به سمت کشورهای دیگر منطقه از جمله ترکیه و لبنان وبسیاری از کشورهای جهان سوق داده است.
در پایان، یک کالا صرف نظر از اینکه در دسته کالاهای غذایی باشد یا صنعتی می تواند به صورت مشترک تولید شود و این تولید مشترک هم در تهیه مواد اولیه و هم در فرآیند ساخت می تواند باشد. از این رو، اجرای پروژه هایی با سرمایه گذاری مشترک دو کشور با کار مشترک و تولید برندهای خاص و همچنین ایجاد تعادل بین روابط تجاری ایران و عراق نیز می تواند به ثبات صادرات ایران کمک کند.
نظر شما